Gizartea
Ingurumena
Politika
Ekonomia
Kultura
Euskara
Feminismoa
Hezkuntza
Nazioartea
Iritzia
asteartea 2024ko uztailaren 23an
Junes Cazenave: "Euskal herriaren borroka ontsa jarraikitzeko behar dajakin nor zen Zumalakarregi"
Zarata mediatikoz beteriko garai nahasiotan, merkatu logiketatik urrun eta irakurleengandik gertu dagoen kazetaritza beharrezkoa dela uste baduzu, ARGIA bultzatzera animatu nahi zaitugu. Geroz eta gehiago gara, jarrai dezagun txikitik eragiten.
"Ibañeta " pastoralak erdietsi zuen arrakasta izugarriak hedarazi zizun Junes Cazenave Haragile, zuberotar idazle eta hizkuntzalariaren ospea. Alabaina, bai obra nagusi horren aitzinetik eta bai ondotik,zaiko parroliaio erretora den euskaldun gartsu horrek, beste lan anitz bazizun eta baduzu buruturik. Horien artean bat baizik ez aipatzeko, hau litzateke, "Zumalakarregi" pastorala, datorren udan ibar eskuineko herriek (Alzai, Alzabebeni, Zunharreta, Auhane, Sarrikota gaine eta Lakarrik) ematekoa dena. Aipagai ditugu ere, azken denbora horietan, aita Junesen beste lan berri bat, hala nola frantses-zuberera hiztegia, zuberotar aditzaren egituratzea, irrati ikasgaiak, eta lehenago bezalako asto laster baten prestatzea.
Eta orduan, oraingoan, Altzai eta Lakarrik–bigarren herri hau ez dizugu ahantzi behar–nahi dizute eman eta hori gauza ona duzu.
Hala, Zumalakarregiren izkiribatzeko dokumentu anitz irakurri dizut, erran dezagun 15-20 liburu nonbait. Liburu horiek, gehienak, espainolez izkiribaturik dituzu edo pürü erdaraz. Bazitüzün bereziki bi liburu, bata ezaquna dena –orain «Xaho pastorala» eman bait dute–"Voyages en Navarre au temps de l'insurrection des Basques", zeinetan ere Zumalakarregi anitz aipaturik bait da, eta bestea aldiz, Gaetan Beunoville-k idatzi zuena orain dela aspaldi. Azken hau oroitzen dizut irakurririk gazte nintzelarik eta eder antzeman nizun Zumalakarregiren bizitzea. Honela izan duzu deliberatu dudala bizitze horren izkiritatzea.
Arren, behar duzu gaia anitz ikertu eta behin hori egin ondoan ikusi nola behar duzun hobekienik moldatu pastorala. Horrek erran nahi dizu ikusi behar duzula zer agitzen zen denbora haietan, zerk ekarri zuen Zumalakarregi bere hautuetara, zer ziren bere ideiak.
Uste dizut mementu haietako arrenkuretan biga bazirela nagusi. Lehenik, ordu haietan nekazari edo laborariek galtzen zituztela beren lurrak. Liberal aberatsek erosten zizkizuten eta orduan ez zituzun aisa bizitzen ahal lurra lantzen zutenak. Beren etxeko lurretarik kanpo, behar zizkizuten baliatu herriko lurrak.
Bestalde, Zumalakarregik, beste euskaldunek bezala, ikusi zizun liberalek nahi zutela galerazi euskaldunen Foruak. Orduan, mementu haietan ere, euskaldunek beren libertateen atxekirik bait ziren, deliberatu zizuten oldartzea.
Zumalakarregi, boruzagi bezala ezarri zizuten, ohartu bait ziren aitzindari handia zela, ororen arteko hoberena, segurki ere.
Lehenaren gaia züzün herriska baten mendez mendeko bizitzea–oraingoa ere hasi nauzu piska bat aipatzen–eta, bigarrenean aldiz, nahi nizun erakutsii nola Euskal Herriak, bere historiako zati batean ordu latzak iragan zituen eta nola behar izan zuen oldartu Karlos Handiaren kontra.
Nahi izan dizut ere erakutsi mementu haietan nola Euskal Herria bere ohituren atxekirik zen, Karlos Handiaren asmoa zelarik aldiz ohitura horien galeraztea Euskal Herrian ere, bestetan egin zuen eran.
Orduan, bi pastoral horietan, ez duzu, aitzinetik bezala, gaia gizon baten bizitzea, baina bai herrixka baten edo Euskal Herri osoaren gorabeherak aipatzea.
Gero, izkiribatu nizun "Pette Basabürü" eta honekin nahi nizun erakutsi nola, orain ere, baditugun, aitzinetik gure herriak izan dituen ber nekeak. Neke horiek ditugunaz gainen, nahi nizkizun pastoral batean ezarri eta hontakoz, oraingo gaia izanik ere, segida bat bezala duzu lehen beste bi pastoraletarik. Zeren, «Pette Basabürü» nola «Maitena Basabürü»etan aipaturik dituzu gure ohiturak, gure bizitzea eta ere nola nahi dugun gorde gure izate berezia, gure mintzaera. Bestalde, izkiribatu dudalarik «Dabid Errege» eta «Jutith» pentsatzen dizut, honek ere, parekatzen ahal direla Euskal Herriko historiarekin. Ezen, liburu sainduek mundu guztiko herrietako historiak kondatzen dituzte eta zinema edo antzerkian hartzen diren gisa gai horiek, nik hala-hala, pentsatzen nizun baliatzen ahal genituela pastoraletan. Orduan, gai horietan ere, manera batera oraingo Euskal Herriko bizitzea sartzen da. Gero, orain Zumalakarregi. Gai honetan prefosta, gizon baten aipaldia egiten da, baina jadanik erran dudan bezala pastoral hau ontsa ikertzen baduzu bi gauza nahi izan ditut agerrarazi: alde batetik, nola nekazariak puntu haietan, adakituak zirela bere lurretarik eta nola ere euskaldunek nahi zituzten beren foroak, erran nahi bait da beren libertateak begiratu.
Uste dizut Euskal Herriko borrokaren –eta bereziki oraingoaren–ontsa jarraikitzeko behar dela jakin zer izan den Zumalakerregi lehen Karlistadan.
Ez duzu behar ahantzi, Zuberoan, eta egungo egunean baldin badugu pastorala, aitzinetik bagenituela beste antzerki mota batzuk, maiseatzeko edo irri eginarazteko. Horiek deitzen zitüzün–zenbait bederen–Asto Lasterrak.
Orduan, Frantziako iraultzaren bigarren mendearen gure manerara ospatzeko mota horretako lan bat nahi izan dizut egin, erakutsi nahi bait nuke zer hoben handiak egin dizkigun iraultza horrek gure nortasunari buraz, gure azken libertateak ezeztatuz. Arren, Asto Laster baten egitea deliberatu dizut eta hau 8 Satanerietan moldatu dizut, zeren, maiz, Asto Lasterrak Sataneria moldean idatzirik bait ziren lehenago. Erran genezake Sataneriak direla jelkaldi edo agerraldi batzuk bezala.
Asto Laster baten hautua egin dizut ere, nahi nuelakoz ikusgai hori pastoral bat baino arinago izan zedin. Ezen, pastoral bat leku batean ematen duzu behin edo birritan eta gero horretan gelditzen duzu. Aldiz, Asto Laster hau nahi nizuke erakutsirik izan zedin gune anitzetan eta horretarako arin behar zizun izan. Halaz, honen jokatzeko ez duzu hamar bat arizale baizik behar, pastoral batek aldiz, 50 bat aktore galdatzen duelarik.
Hiztegi honek, hola hola ere badizu 100.000 hitz eta errandura baino gehiago sartuzik.
Lan baliosa dela pentsatzen dut, zeren eta hemen, Zuberoan berean, hiztegi bateratu baten eskasia sendi bait dugu. Gure herrialdetik kanpo ere balia daiteke hiztegi hau, hala nola Hegoaldean. Ezen, Hegoaldekoek irakurtzen badute frantses hizkuntzan izkiribaturik diren idazki edo liburu batzuk, ez dizute, beharbada, beti ulertzen zer erran nahi duen holako hitz batek edo halako errandura batek. Orduan, hiztegi hau, lagungarri izan daiteke berentzat.
Arren, xuzenago erraiteko zertan garen hiztegi honen agerrarazteari buruz fotokonposizionea egiten hasirik dira, eta horrek esperantza ematen diguzu hilabete zenbaiten buruan agertuko dela.
Holako lan baten argitaratzeko ez bait nintzateke gauza izanen, hortaz baditut galdaturik diru lagungo batzuk hantxe hortxe, esperantza handia dizugu,-ez Iparraldeko aldetik zorigaitzez, baina Hegoaldetik bai, Eusio Jaurlaritzak hitzeman bait digu lagunduko gaituela.
Pentsatzen dizugu ere Bizkaia eta Gipuzkoako Aldundiek hiztegi horietarik honenbeste bat erosiko dutela eta hortakoz, lagungoa horiengatik abiatzen ahal gaituzu lan horren egitera.
Nahi genuke kausitu agerraraztea "Zumalakerregi" pastorala emanen deneko, parada ona bait liteateke ezagutarazteko.
Halere, uste dizut gure mintzoaren aditz hori oso aberatsa dela eta merezi duela ezaguturik izan dadin.
Orduan, nik aditza hori errotik hartu dut, agerrarasiz egitura edo estruktura. Eta egitura hori ikertzez, uste dizut aisago izanen dela gero aditza horren erabiltzea. Ohartu behar duzu gauza batez: guk, zuberotar aditza hori ez dugula inoiz izkiribatzez ikasi eta ahozkatzean baizik bermatuz beditugu izugarriko nekeak ikusteko zein den zuzenena, estruktura edo egitura. Ezaqutza hori, ene lan hau egitez, uste dut anitz aitzinaturik dela, baldin badut ere oraino puska zenbait argitzeko.
Irakurrienak
Matomo erabiliz
#1
Lander Arbelaitz Mitxelena
#2
Gorka Bereziartua
#3
Miel Anjel Elustondo
#4
Egoitz Alkorta Miranda
#5
Zigor Olabarria Oleaga
#6
dantzan.eus
|
Oier Araolaza
Azkenak
2024-07-23
Ahotsa.info
Lizarrako txosnak erdigunean nahi dituztela aldarrikatu dute UPNren bazterketaren aurrean
Lizarrako Udalak datozen jaietarako aurreikusia dagoen jai herrikoien egitaraua arriskuan jarri du. Txosnak erdigunetik kendu eta urrun eta baztertua dagoen zonalde batera eraman nahi ditu.
Arabako diputatua zen Modesto Manuel Azkonaren hezurrak bere sorterrira itzuli dira, 88 urteren ostean
1936an fusilatu zuten frankistek, une horietan Arabako diputatua zela, eta herriko beste 42 fusilatuen hilobian bertan sartu zituzten Manuelen gorpuzkinak.
2024-07-23
Gedar
Ia 100 pertsona migrante bizi izan dira Berango eta Getxo arteko baso batean
Iazko urritik eraiki dituzte hainbat kokaleku jatorri magrebtarreko ia 100 lagunek. Poliziak duela hainbat aste jaso zuen haiek basotik botatzeko agindua.
2024-07-22
Jon Hidalgo Gereñu
AEBek “portu humanitarioa” kenduko dute Gazatik, bertatik laguntzarik ia sartu gabe
25 egun baino gutxiagoz egon da martxan hasieratik polemikoa izan zen portua. “Distrakzio neurria” izan dela salatu dute eragile ugarik.
2024-07-22
Julen Ugartemendia Carcedo
Milioika migratzaile esplotazioaren eta eskubide gehiegikerien biktima, Europako nekazaritza-sektorean
Langile migratzaileek indarkeria, lanaldi luzeak eta ordainketa eskasak modu ohikoan jasaten dituzte, Europako bederatzi estatutan egindako ikerketa baten arabera. Gutxienekoa baino soldata baxuagoak jaso ohi dituzte ia estatu guztietan, eta emakumeek are soldata baxuagoak.
2024-07-22
Manex Usarralde Garmendia
Greba egingo dute asteartean Iruñeko FCC-ko langileek, Iosu lankidearen heriotza salatzeko
Lan istripuz 33 pertsona hil dira Euskal Herrian aurten. Azkenekoa, Iruñeko sanferminetan garbiketan lanean ari zen Iosu izeneko langilea. Kamioiaren gainetik erori zen eta hartutako golpe larriaren ondorioz hil da. LABek FCC (Iruñerriko Mankomunitateko... [+]
2024-07-22
Julen Ugartemendia Carcedo
Bidenek uko egin dio hauteskundeetarako hautagaitzari, eta Kamala Harrisen alde egin du
“Indar guztiak presidente karguan zentratzea” erabaki duela adierazi du, eta Kamala Harris presideneteordeari “babes eta abal osoa” eskaini dizkio. Harrisek baieztatu du bere hautagaitza aurkeztuko duela Alderdi Demokratak presidentegai izendatu dezan... [+]
2024-07-22
Lander Arbelaitz Mitxelena
Antonia Manot hil da, frankismoak fusilatutako ‘Txiki’-ren ama
Antonia Manot hil da 95 urte bete berritan, bere seme Diego Paredesek sare sozialetan jakinarazi duenez.
2024-07-22
Olaia L. Garaialde
Hondakinak tratatzeko Artaxoako planta itxita mantentzeko agindu du Nafarroako Justizia Auzitegi Nagusiak
Nafarroako Ecofert Sansoain enpresa itxita dago 20.000 tona hondakin toxiko legez kanpo jasotzeagatik Zubietako (Gipuzkoa) erraustegitik eta Tuterako (Nafarroa) Oleofat enpresatik.
2024-07-22
Manex Usarralde Garmendia
Hamasei hondartza itxi dituzte asteburuan Lapurdin, uraren kalitate eskasagatik
Horrez gain, Biarritzen ostreopsisa atzeman dute, itsas alga toxiko mikroskopiko bat, eta karabela marmokak agertu dira Donostiako kostaldean.
Eguneraketa berriak daude