Junes Cazenave: "Euskal herriaren borroka ontsa jarraikitzeko behar dajakin nor zen Zumalakarregi"
"Ibañeta " pastoralak erdietsi zuen arrakasta izugarriak hedarazi zizun Junes Cazenave Haragile, zuberotar idazle eta hizkuntzalariaren ospea. Alabaina, bai obra nagusi horren aitzinetik eta bai ondotik,zaiko parroliaio erretora den euskaldun gartsu horrek, beste lan anitz bazizun eta baduzu buruturik. Horien artean bat baizik ez aipatzeko, hau litzateke, "Zumalakarregi" pastorala, datorren udan ibar eskuineko herriek (Alzai, Alzabebeni, Zunharreta, Auhane, Sarrikota gaine eta Lakarrik) ematekoa dena. Aipagai ditugu ere, azken denbora horietan, aita Junesen beste lan berri bat, hala nola frantses-zuberera hiztegia, zuberotar aditzaren egituratzea, irrati ikasgaiak, eta lehenago bezalako asto laster baten prestatzea.
Eta orduan, oraingoan, Altzai eta Lakarrik–bigarren herri hau ez dizugu ahantzi behar–nahi dizute eman eta hori gauza ona duzu.
Hala, Zumalakarregiren izkiribatzeko dokumentu anitz irakurri dizut, erran dezagun 15-20 liburu nonbait. Liburu horiek, gehienak, espainolez izkiribaturik dituzu edo pürü erdaraz. Bazitüzün bereziki bi liburu, bata ezaquna dena –orain «Xaho pastorala» eman bait dute–"Voyages en Navarre au temps de l'insurrection des Basques", zeinetan ere Zumalakarregi anitz aipaturik bait da, eta bestea aldiz, Gaetan Beunoville-k idatzi zuena orain dela aspaldi. Azken hau oroitzen dizut irakurririk gazte nintzelarik eta eder antzeman nizun Zumalakarregiren bizitzea. Honela izan duzu deliberatu dudala bizitze horren izkiritatzea.
Arren, behar duzu gaia anitz ikertu eta behin hori egin ondoan ikusi nola behar duzun hobekienik moldatu pastorala. Horrek erran nahi dizu ikusi behar duzula zer agitzen zen denbora haietan, zerk ekarri zuen Zumalakarregi bere hautuetara, zer ziren bere ideiak.
Uste dizut mementu haietako arrenkuretan biga bazirela nagusi. Lehenik, ordu haietan nekazari edo laborariek galtzen zituztela beren lurrak. Liberal aberatsek erosten zizkizuten eta orduan ez zituzun aisa bizitzen ahal lurra lantzen zutenak. Beren etxeko lurretarik kanpo, behar zizkizuten baliatu herriko lurrak.
Bestalde, Zumalakarregik, beste euskaldunek bezala, ikusi zizun liberalek nahi zutela galerazi euskaldunen Foruak. Orduan, mementu haietan ere, euskaldunek beren libertateen atxekirik bait ziren, deliberatu zizuten oldartzea.
Zumalakarregi, boruzagi bezala ezarri zizuten, ohartu bait ziren aitzindari handia zela, ororen arteko hoberena, segurki ere.
Lehenaren gaia züzün herriska baten mendez mendeko bizitzea–oraingoa ere hasi nauzu piska bat aipatzen–eta, bigarrenean aldiz, nahi nizun erakutsii nola Euskal Herriak, bere historiako zati batean ordu latzak iragan zituen eta nola behar izan zuen oldartu Karlos Handiaren kontra.
Nahi izan dizut ere erakutsi mementu haietan nola Euskal Herria bere ohituren atxekirik zen, Karlos Handiaren asmoa zelarik aldiz ohitura horien galeraztea Euskal Herrian ere, bestetan egin zuen eran.
Orduan, bi pastoral horietan, ez duzu, aitzinetik bezala, gaia gizon baten bizitzea, baina bai herrixka baten edo Euskal Herri osoaren gorabeherak aipatzea.
Gero, izkiribatu nizun "Pette Basabürü" eta honekin nahi nizun erakutsi nola, orain ere, baditugun, aitzinetik gure herriak izan dituen ber nekeak. Neke horiek ditugunaz gainen, nahi nizkizun pastoral batean ezarri eta hontakoz, oraingo gaia izanik ere, segida bat bezala duzu lehen beste bi pastoraletarik. Zeren, «Pette Basabürü» nola «Maitena Basabürü»etan aipaturik dituzu gure ohiturak, gure bizitzea eta ere nola nahi dugun gorde gure izate berezia, gure mintzaera. Bestalde, izkiribatu dudalarik «Dabid Errege» eta «Jutith» pentsatzen dizut, honek ere, parekatzen ahal direla Euskal Herriko historiarekin. Ezen, liburu sainduek mundu guztiko herrietako historiak kondatzen dituzte eta zinema edo antzerkian hartzen diren gisa gai horiek, nik hala-hala, pentsatzen nizun baliatzen ahal genituela pastoraletan. Orduan, gai horietan ere, manera batera oraingo Euskal Herriko bizitzea sartzen da. Gero, orain Zumalakarregi. Gai honetan prefosta, gizon baten aipaldia egiten da, baina jadanik erran dudan bezala pastoral hau ontsa ikertzen baduzu bi gauza nahi izan ditut agerrarazi: alde batetik, nola nekazariak puntu haietan, adakituak zirela bere lurretarik eta nola ere euskaldunek nahi zituzten beren foroak, erran nahi bait da beren libertateak begiratu.
Uste dizut Euskal Herriko borrokaren –eta bereziki oraingoaren–ontsa jarraikitzeko behar dela jakin zer izan den Zumalakerregi lehen Karlistadan.
Ez duzu behar ahantzi, Zuberoan, eta egungo egunean baldin badugu pastorala, aitzinetik bagenituela beste antzerki mota batzuk, maiseatzeko edo irri eginarazteko. Horiek deitzen zitüzün–zenbait bederen–Asto Lasterrak.
Orduan, Frantziako iraultzaren bigarren mendearen gure manerara ospatzeko mota horretako lan bat nahi izan dizut egin, erakutsi nahi bait nuke zer hoben handiak egin dizkigun iraultza horrek gure nortasunari buraz, gure azken libertateak ezeztatuz. Arren, Asto Laster baten egitea deliberatu dizut eta hau 8 Satanerietan moldatu dizut, zeren, maiz, Asto Lasterrak Sataneria moldean idatzirik bait ziren lehenago. Erran genezake Sataneriak direla jelkaldi edo agerraldi batzuk bezala.
Asto Laster baten hautua egin dizut ere, nahi nuelakoz ikusgai hori pastoral bat baino arinago izan zedin. Ezen, pastoral bat leku batean ematen duzu behin edo birritan eta gero horretan gelditzen duzu. Aldiz, Asto Laster hau nahi nizuke erakutsirik izan zedin gune anitzetan eta horretarako arin behar zizun izan. Halaz, honen jokatzeko ez duzu hamar bat arizale baizik behar, pastoral batek aldiz, 50 bat aktore galdatzen duelarik.
Hiztegi honek, hola hola ere badizu 100.000 hitz eta errandura baino gehiago sartuzik.
Lan baliosa dela pentsatzen dut, zeren eta hemen, Zuberoan berean, hiztegi bateratu baten eskasia sendi bait dugu. Gure herrialdetik kanpo ere balia daiteke hiztegi hau, hala nola Hegoaldean. Ezen, Hegoaldekoek irakurtzen badute frantses hizkuntzan izkiribaturik diren idazki edo liburu batzuk, ez dizute, beharbada, beti ulertzen zer erran nahi duen holako hitz batek edo halako errandura batek. Orduan, hiztegi hau, lagungarri izan daiteke berentzat.
Arren, xuzenago erraiteko zertan garen hiztegi honen agerrarazteari buruz fotokonposizionea egiten hasirik dira, eta horrek esperantza ematen diguzu hilabete zenbaiten buruan agertuko dela.
Holako lan baten argitaratzeko ez bait nintzateke gauza izanen, hortaz baditut galdaturik diru lagungo batzuk hantxe hortxe, esperantza handia dizugu,-ez Iparraldeko aldetik zorigaitzez, baina Hegoaldetik bai, Eusio Jaurlaritzak hitzeman bait digu lagunduko gaituela.
Pentsatzen dizugu ere Bizkaia eta Gipuzkoako Aldundiek hiztegi horietarik honenbeste bat erosiko dutela eta hortakoz, lagungoa horiengatik abiatzen ahal gaituzu lan horren egitera.
Nahi genuke kausitu agerraraztea "Zumalakerregi" pastorala emanen deneko, parada ona bait liteateke ezagutarazteko.
Halere, uste dizut gure mintzoaren aditz hori oso aberatsa dela eta merezi duela ezaguturik izan dadin.
Orduan, nik aditza hori errotik hartu dut, agerrarasiz egitura edo estruktura. Eta egitura hori ikertzez, uste dizut aisago izanen dela gero aditza horren erabiltzea. Ohartu behar duzu gauza batez: guk, zuberotar aditza hori ez dugula inoiz izkiribatzez ikasi eta ahozkatzean baizik bermatuz beditugu izugarriko nekeak ikusteko zein den zuzenena, estruktura edo egitura. Ezaqutza hori, ene lan hau egitez, uste dut anitz aitzinaturik dela, baldin badut ere oraino puska zenbait argitzeko.
Irungo tren geltokian, Aduanaren eraikinaren atzealdean dagoen Pequeña Velocidad pabiloiak zutik jarraituko du, 1936ko gerraosteko giltzapetze-sistema beldurgarriaren lekuko gisa, talde memorialisten borrrokaren ondorioz. Pabiloia frankistek erabili zuten 1936tik 1942ra,... [+]
_2.jpg)
EHUko Errektoretza Taldeak ARGIAra igorritako oharrean zehaztu duenez, Filologia Hispanikoko irakaslearen aurkako salaketen "berri izan zuen unetik abian da protokoloak zehazten duen prozedura". Denuncias Euskal Herria Instagrameko kontuan bost salaketa anonimo... [+]
Erretzailea ez izan arren tabakoaren kea jarraikortasunez irensteak ekar ditzaken osasun arazoak ikertu ditu Bartzelonako Osasun Globaleko Institutuak, eta frogatu du arrasto arriskutsuak uzten dituela haurren DNAn.
Kurtso hasieran, 2024ko irailean EHUko Bizkaiko campusean lan-zuzenbidea irakasten zuen irakasle faxista baten berri eman zuten ikasleek. Beste irakasle bat salatu berri dute, oraingoan EHUko Arabako campusean Farmazia Fakultatean, sare sozialetan mezu eta ideia erreakzionarioak... [+]
"Hamasek gure bahituak larunbat eguerdia baino lehen itzultzen ez baditu, su-etena amaitu egingo da eta armadak gogor borrokatuko du Hamas garaitu arte", adierazi du Israelgo lehen ministro Benjamin Netanyahuk, talde palestinarrak preso trukea behin-behinean... [+]
Irailaren 9ra gibelatu dute Kanboko kontseiluan gertatu kalapiten harira, hiru auzipetuen epaiketa. 2024eko apirilean Kanboko kontseilu denboran Marienia ez hunki kolektiboko kideek burutu zuten ekintzan, Christian Devèze auzapeza erori zen bultzada batean. Hautetsien... [+]
Otsailaren 10 eta 11n ehun bat estatuburu elkartu dira Parisen, Adimen Artifizialaren sektoreko ordezkariekin batera, AAri buruzko laugarren gailurraren kari. Abiadura handian garatzen ari den teknologia horri buruzko kezkak eta galderak entzun badira ere, ez zen horientzako... [+]
Oinarrizko maia komunitateko U Yich Lu’um [Lurraren fruitu] organizazioko kide da, eta hizkuntza biziberritzea helburu duen Yúnyum erakundekoa. Bestalde, antropologoa da, hezkuntza prozesuen bideratzaile, eta emakumearen eskubideen aldeko aktibista eta militante... [+]
Silogismo baten argumentuak hiru proposizio ditu, eta horietatik azkena nahitaez ondorioztatzen da beste bietatik. Logika deduktibo horrekin aztertu daiteke, nire aburuz, Nafarroan gertatzen ari den Aroztegiako gatazka sozioekologiko luze eta traumatikoa.
Tesia: Baztango... [+]
Poloniar ikerlari talde batek Sevillako Italica aztarnategiko Txorien Etxea aztertu du, eta eraikinaren zoruko mosaikoak erromatar garaiko hegazti-bilduma xeheena dela ondorioztatu du.
Txorien etxean 33 hegazti daude mosaikoetan xehetasun handiz irudikatuta. Beste... [+]
Berriki landu ditut klasean Etxahun Barkoxeren kobla eder eta hunkigarriak. Gaizo gizona! “Edertasunez praube” sortu zelako hasi zitzaizkion etxeko nahigabeak, baina hamazazpi urtetan zen pulunpaka sartu zorigaitzaren itsasoan, maite zuen Marie Rospide doterik gabeko... [+]
Elkarrizketa berritu dugu fakultateko idazkaritzan, auskalogarrenez: urruti daude, euren matrikula egiteko, ikasleak bakarrik etortzen ziren garaiak. Aspaldixko aldatu zen joera, eta gurasoek –nabarmenago amek– gero eta paper aktiboagoa hartzen dute seme-alaben... [+]
Gure lurraldeetan eta bizitzetan sortzen diren behar, desio eta ekimenen inguruan gero eta gehiago entzuten dugu harreman eta proiektu publiko-komunitarioak landu beharraz, eta pozgarria da benetan, merkaturik gabeko gizarte antolaketarako ezinbesteko eredua baita. Baina... [+]