Egin ARGIAkoa

Gizartea Ingurumena Politika Ekonomia Kultura Euskara Feminismoa Hezkuntza Nazioartea Iritzia

igandea 2024ko uztailaren 14an

L.M. Velez de Mendizabal: "euskal literaturak itzulpena behar du"

2021eko uztailaren 28an

Zarata mediatikoz beteriko garai nahasiotan, merkatu logiketatik urrun eta irakurleengandik gertu dagoen kazetaritza beharrezkoa dela uste baduzu, ARGIA bultzatzera animatu nahi zaitugu. Geroz eta gehiago gara, jarrai dezagun txikitik eragiten.

J.M. Velez de Mendizabali elkarrizketa
L.M. Velez de Mendizabal: "euskal literaturak itzulpena behar du"
Ez da txantxetakoa pertsona honek, dagoeneko 47 urterekin, duen biografia. Arabarra jaiotzez, Aramaiokoa, baina bere bizitza gehiena Arrasaten bizi izandakoa. Batik bat entrepresa munduko gizona dugu, eta ikasi ere horretaraho ikasi zuen; bi lizentziatura ditu, Entrepresa Zientzietan eta Ekonomiketan alegia. Egun, Arrasateko Unión Cerrajera-ko zerraila sailaren Zuzendari Nagusia. Kultur arloan ere murgildutako gizona. Eusko Jaurlaritzan Kultur Sailburuordea izandakoa, Euskaltzaindia eta Real Sociedad Vascongada de Amigos del Pais-eko kidea eta azkenik idazlea eta Euskal Herriko Idazleen Elkarteko Presidentea, azken hau denbora gutxirako izango bada ere.
GALDERA: Euskararen gaiarekin hasiko gara bada. Jakina da gizarte mailan gure hizkuntzak pairatzen duen egoera kaxkarra, nola isladatzen da hau entrepresa munduan, zein da bere egoera?
ERANTZUNA: Egoera zaila da, berez euskararen egoera zaila da eta. Enpresa gainera kanporantza mugitzen da barrurantza baino gehiago, eta honek gauzak zaildu egiten ditu. Beraz euskara kokatu behar da bai kanpo eta bai barne koordenadetan, kanpokoak noski, askoz ere zailagoak direlarik. Duela 60 edo 70 bat urte, hemen, Unión Cerrajeran, izandako gertakizun bat kontatuko dizut, berau ezaguna da gainera Euskal Filologiaren munduan. Goiz batean, lantegiko goi-zuzendarietariko batek, lanera zihoanean, langile bat ikusi zuen bere aurrean, hau ere lanerantz, gogo handi barik, politto politto, eta zera esan zuen arrasatearrez: "hau juen joiek ala etorri jatok". Honek erakusten digu garai haietan lantegi barruan guztien arteko harremana nagusiki euskalduna zela.
GALDERA: Eta enpresa barruan ba ahal da mogimendurik euskararen inguruan, posible ahal da, neurri txiki baten bada ere, lehengo egoera hori berpiztea?
ERANTZUNA: Bai, noski. Nik neuk adibidez, niretzat diren lan guztiak euskaraz egiten ditut, diarioa, apunteak, enpresako idazkiak... eta egia esan, ez diot beldur handirik 'espioitza industrialari', baina noski enpresatik kanpo jotzerakoan gaztelera nagusitzen da. Mugimenduari dagokionez, dagoena militante aktiboak sortutakoa da, hauek beraien inguruan sortzen duten giroagatik. Nik adibidez idazkaria eta zuzendaritzakoak euskaldunak ditut eta haiekin euskaraz egiten dut baina haiek jakin badakitelako ni euskararen militantea naizela. Hau noski, egoera anormal baten ondorioa da. Nik 21 urterekin ikasi nuen euskara eta egun berau bultzatzearen beharra sentitzen dut, baina bertako betidaniko euskaldun batek agian ez; horrelakoak militante pasiboak dira, eta hoiengan dago koxka, euskarak aurrera egingo du militante pasiboak handitzen diren neurrian, euskaraz, horrela ateratzen zaielako egingo den neurrian.
GALDERA: Eta horretarako zer egin behar da, ze neurri hartu behar da?
ERANTZUNA: Lehendabizi borondate handia behar da. Nik ez dut uste diruak, klaseak eta abar gauzak asko alda ditzaketenik, azken finean hor behar bat egon behar da, eta noski norberak bere borondatez ikasi beharko du baina azken finean gizartean behar bat ikusten duelako.
GALDERA: Gaia apur bat aldatuz, zeure bizitzan izandako beste alor batera joko dugu. Gobernu lanetan aritutakoa zara, Eusko Jaurlaritzako Kultura Sailburuordea izan zinen hain zuzen, Garaikoetxearen sasoian, Etxenikerekin batera, berau Hezkuntza Sailburua izan zenean.
ERANTZUNA: Begira, ni gobernura urtebeterako noa, Garaikoetxearen lehen legealdiko azken urterako hain zuzen. Labayen Donostiako alkatetzara joan zen eta beraz ni garai bat amaitzera joan nintzen dena egina dago eta gizon batek hasitako proiektu bat amaitu behar duzu. Bigarren legealdian bai, neure proiektua neukan eta horretan hasi nintzen lanean, baina urtebete pasa bezain laster Garaikoetxea bota egin zuten eta hor bukatu zen proiektu guztia.
GALDERA: Zein izan zen zuen helburua eta zein neurritan lortu?
ERANTZUNA: Zuenari ahelik eta ate gehien zabaltzea izan zen gure helburua, argi bait dago erakundeek ez dutela kulturarik egiten kultura herriak egiten du. Are gehiago,Gobernuak ez du biderik markatu behar, bestela totalitarismoan eroriko litzateke; gobernuak aukerak eskeini behar ditu eta herriak markatzen duen bideari eutsi behar dio. Hau agian nahiko utopikoa da, baina gaurko utopia biharko errealitatea da; utopia barik ezin daiteke bizi eta bidea egiterakoan bera izan behar da gidari.
GALDERA: Berriz ere euskarari helduz, sarritan azpimarratu izan da, zenbait sektoretatik bederen, Eusko Jaurlaritzak ez duela eta ez duela izan euskararen normalkuntzarako plangintzarik. Zer deritzozu?
ERANTZUNA: Begira, samur erantzungo dizut. Hemen euskera bigarren mailako hizkuntza da. Konstituzioak erdararen ezagupena beharrezkotzat jotzen du, euskararen ezagupena aldiz aukera mailan uzten du, eskubide bezala, bata da 'tiene el deber de', bestea 'tiene el derecho de'.
GALDERA: Zu Garaikoetxearen garaian aritu izan zinen, egun gobernu misto bat dago, PNV-PSOErena alegia. Nolako eragina izan dezake orain hauek egiten duten politikak zuek hasitako proiektuetan?
ERANTZUNA: Han, ni aritu izan nintzenean, nire gainean Joseba Arregi zegoen, egun ere kultura saila bere ardurapean dago, bere buruarekin zintzoa baldin bada politika berberarekin jarraituko du. Dena den, egia esan, orain ez dut hurbiletik jarraitzen, baina pentsatu nahi dut guk unean planifikatutakoa aurrera eramaten ahaleginduko dela.
GALDERA: Baina kultura oso loturik dago hezkuntzarekin, are gehiago euskara eta euskal kulturari dagokionean, eta eremu horretan demaseko saltsa dago ikastolak, eskola transferituak, hizkuntza eredu desberdinak...
ERANTZUNA: Bai, baina hala ere Joseba Arregik hor jarraitzen du eta ez dut uste asko aldatuko zenik. Eta begira, nik hezkuntzaz ez dut ezer ulertzen, ni beti kultura arloan mugitu izan naiz, baina hala ere uste dut alor horretan gauzak ezin izan daitezkeela asko aldatu. Baina beno, ni euskaldun eta abertzale naizenez geroztik ez dut uste berdina denik Etxenike bat edo Rekalde bat egotea duda barik. Nik Rekalde nire ikasle garaitik ezagutzen dut eta badakit nola pentsatzen duen, nire irakaslea izan bait zen, badakit baita ere nola pentsatzen duen Etxenikek. Orduan, euskaldun eta abertzale moduan uste dut sozialistak hor egotea gure kalterako dela.
GALDERA: Gaur egun euskara nahiko egoera bitxian aurkitzen da, kili-kolo dago, batetik ba ditu baldintza guztiak hizkuntza normalizatu baten status-a lortzeko, komunikabideak, hezkuntza mailako aurrerapenak, titulu mordoxka bat, baina bestetik ikusten da bere eragin soziala gero eta urriagoa dela, hots gero eta gutxiago hitzegiten da. Nola ikusten duzu egoera hau.
ERANTZUNA: Ni ziur nago, edo hobeto esanda, ziur egon nahi dut, hemendik hogei urtetara egungo martxa jarraituz gero, Euskal Herriko biztanlego gehienak euskaraz jakingo duela eta euskaraz mintzatzeko gai izango dela, eta beno agian 50 urte izango dira hori pasatu arte. Baina era berean, ni ziur nago gehiengoak ez duela euskara izango bere lehenengo hizkuntzatzat.
GALDERA: Beno ba, beste mundu batean murgilduko gara, idazleen munduan alegia. Zu zeu idazlea zara eta gainera Euskal Herriko Idazleen Elkarteko presidentea...
ERANTZUNA: Orain arte, azkenengo urtea eta jada asmorik ez jarraitzeko. Honek ordu asko eramaten dizkit. Dagoeneko lau urtetan aritu izan naiz lan horretan, epea hori zen, nik nirea egin dut eta kitto. Orain, berriz ere barne hauteskundeak izango dira, bilera nagusia martxoan izango da eta bertan ikusiko da zer gertatzen den.
GALDERA: Noiz sartu zitzaizun idaztearen kezka hori, noiz hasi zinen idazten?
ERANTZUNA: Kezka hori betidanik izan dut, baina hasieran erderaz idazten nuen ez bait nekien euskaraz. Klasean trebetasuna nuen idazlanak eta horrelakoak egiten eta gero, erderaz neukan erraztasuna euskerara eraman nuen. Geroago Gasteizen ari nintzenean lanean, Donostiako zezen plaza bota berria zen eta kriston eztabaida zegoen gai horren inguruan, nik orduan artikulu bat egin nuen gaiari buruzkoa baina nahiko katxondeoz, Zeruko Argiara bidali nuen eta uste nuenaren kontra argitaratu egin zidaten artikulua, eta geroztik Arrasateko kronikak bidaltzen hasi nintzen. Guzti hau 1973-74aren inguruan gertatu zen eta 77 arte gauzak idazten jarraitu nuen aldizkarian. Gero DEIA sortu zen eta Zeruko Argiako batzu hara joan ginen, euskarazko sailean idaztera Gero eguneroko praktikotasunetik liburugintzara pasatu nintzen jada,bertan jarraitu izan dut eta dagoeneko zazpi liburu ditut.
GALDERA: Ze liburu?
ERANTZUNA: Hiru bibliografia, beste bat Arabari buruz idatzitako artikulu guztien bilduma bat, beste bat kontakizun laburrak, aurten beste bat egin dut Txillidarekin Gernikari buruz eta orain egiten ari naiz nire bizitzako hobby handienari buruzko beste bat, amu-arrantzari buruzkoa hain zuzen, eta hor amuarrainaren gora-beherak kontatzen ditut. Baina idatzi, beti idazten dut, eguna horrela hasten dut eta bukatu ere bai. Askotan hamar ordu baino gehiago lan egiten dudanean, etxera joan eta luma hartzea niretzat ariketa bat da.
GALDERA: Zeintzu dira gaur egun literaturari ikusten dizkiozun oztopo nagusiak?
ERANTZUNA: Nagusiena euskararen errentagarritasun eza. Une honetan euskara ez da errentagarria eta izatea lortuko balu orduan ez luke beharko ez Gobernurik eta ez ezer. Oso merkatu urria dugu, jende gutxi bizi gara hemen. Gaur egun posible da euskaraz argitaratzea Eusko Jaurlaritzak eta erakundeek diru dexente ematen dutelako. Munduko argitaletxe handienak adibidez Espainiako argitaletxeak erosten ari dira orain frantsesek Salbat erosi dute, zergatik? Ba gazteleraz mintzatzen direnak 300 milioi inguru direlako eta hor merkatua dagoelako. Hemen ez dago idazlerik bere egile eskubideetatik bizi denik, edo behintzat nik ez dut ezagutzen.
GALDERA: Eta nola lortu ahal da errentagarritasun hori?
ERANTZUNA: Begira, Idazleen Elkartean zerbait egin badugu urte hauotan atzerriko beste idazle batzuekin harremanak sendotzeaz aparte, zera izan da, Gobernuari Liburuaren Lege Proiektua aurkeztea, eta hau bi gauzagatik aurkeztu dugu. Guk badakigu legeak ez dituztela artistek, idazleek egiten, merkatariek baizik eta hauek artisten eskubideen aurka joango dira. Hori da sal-erosketaren prozesuaren ondorioa nik irabazten badut zuk galdu eta aldrebes. Baina azkenean errentagarritasuna argitaleetxeek lortu beharko dute.
GALDERA: Lehenago, euskararen ezagupenarekiko itxaropentsu agertu zara nahiz eta erabilera mailan ezkor agertu. Izan dezake honek eraginik euskal literaturaren errentagarritasunean?
ERANTZUNA: Ez handirik, zeren eta hemendik zenbait urtetara ez gara izango bi milioi baino gehiago. Honetan hitzulpengintzak izugarrizko garrantzia du. Euskal literaturak arrakasta izateko beste hizkuntzetara hitzuli egin behar da, eta hemen kriston arazoa dugu ez baut dugu itzultzaile onik, erderatik euskarara bai bain aldrebes ez. Oso idazle onak ditugu, eta oso obra ederrak eta hori esportatu beharra dago.
GALDERA: Aurten, izan dira literaturaren inguruan zenbait istilu, edo hobeto esanda eztabaida. Ezagunenak agian Jon Juaristi eta Alvaro Bermejorenak. Juaristik esan zuen euskal idazleek hobe luketela gazteleraz idaztea, Bermejok aldiz itzulpen batekin irabazi zuen euskarazko lehiaketa bat, zer deritzozu?
ERANTZUNA: Juaristirenari buruz zera esango nuke –eta lehen esan dut–, ni idazle amorratua naizela eta nere ustez oso idazle onak daudela euskal idazleen artean. Gainera esaldia agian kontestutik aterata dago. Bermejorenari buruz, ba bere garaian esan nuena, etika eza Bermejoren aldetik, eta nere ustez hori euskara gureta lotsaraztea dela.
GALDERA: Literaturak ba du eztabaida sakon bat bere izaerari buruzkoa. Idaztea artea egiteagatik bakarrik, edo badu zelabaiteko konpromezurik?
ERANTZUNA: Euskal Herrian behintzat argi dago neretzat. Euskaraz idaztea militantea da, eta beraz horrek gure herriarekiko konpromezu bat darama.
XABIER LETONA
38-41

GaiezHizkuntzaEuskaraNormalkuntzEgoera
GaiezKulturaLiteraturaIdazleakVELEZ DE1
GaiezKulturaKulturgintz
GaiezKulturaLiteraturaElkarteakEHIE
GaiezHizkuntzaEuskaraErakundeakEuskaltzain
PertsonaiazVELEZ DE1
EgileezLETONA1Kultura

Irakurrienak

Matomo erabiliz

BBK Livek bisitarien oinarrizko hainbat eskubide urratzen ditu eta salaketa ipini diote

Julen Ugartemendia Carcedo

Efemeridea: Espainiako Poliziak Errenteria asaltoz hartu eta lapurretan aritu zen

ARGIA

Pertsona bat atxilotu dute Gasteizen, faxista bati aurre egiteagatik

Gedar

Oraingoan kamiseta zuria

Argiako erredaktoreak

“Loturak antsietate eta inpazientzia handiagoz bizi ditu gure belaunaldiak”

Lander Arretxea

Efemeridea: Comète sareko kide Maritxu Anatol irundarraren taldea atxilotu zuen Gestapok

ARGIA

Azkenak

2024-07-13

ANALISIA |

Gamarra Vs Mendizorrotza: segregazioa Gasteizko udal igerilekuetan?

2024-07-12 | Manex Usarralde Garmendia

Adin txikikoak dira Osakidetzako genero identitateko unitatetik pasa diren erdiak

1.075 pertsona artatu ditu Barakaldoko ospitaleko genero-identitateko unitateak, 2016ean unitate hori martxan jarri zenetik. Erdiak baino gehiagok adin-nagusitasuna bete aurretik jaso zuen lehen arreta. Eta, kopuru osoaren herenak hamasei urte baino gutxiago zituen.

2024-07-12 | Julen Ugartemendia Carcedo

BBK Livek bisitarien oinarrizko hainbat eskubide urratzen ditu eta salaketa ipini diote

OCU kontsumitzaileen Elkarteak hiru arrazoi zehaztu ditu, horien artean kanpoko janaria eta edaria Kobetamendiko esparruan sartzeko debekua, eta eskudirutan edo banku-txartelaren bitartez ordaintzeko ezintasuna. Facuak aurreko urtean egindako salaketan zehazturiko arazoak... [+]

2024-07-12 | El Salto-Hordago | Luis Miguel Barcenilla

Arrazakeria salaketen erdiak Polizia jotzen du “agente diskriminatzailetzat” Bizkaian

Diskriminazioaren ahotsak txostenak zenbakitan jasotzen ditu 2023an Bizkaiko SOS Arrazakeriaren Informazio eta Salaketa Bulegoan pertsona ugarik agertarazitako esperientziak, eta haietan "arrazoi arrazista eta xenofoboen aurkako indarkeria, eraso eta diskriminazioak”... [+]

2024-07-12 | Taldea Meaka-Irimo Bizirik

Meaka-Irimo bizirik!

Enpresa batek Irimo mendian zentral eolikoa eraikitzeko asmoa zuela iragarri zigun aspaldi batean haize kolpe batek. Gehienek ezin zuten sinistu, inondik ere. Are gutxiago Irimo mendiaren orografia eta izaera harritsua ezagutzen dituztenek. "Baina ba al dakizu ze nolako... [+]

2024-07-12 | Estitxu Eizagirre

Amillubi proiektua hasia da konponketa lanak, landaketak eta formazio saioak egiten

Zestoako Iraeta auzoan, Urola ibaiaren meandroan daude Amilibia baserria eta bere lurrak. Horiek modu kolektiboan erosteko dirua biltzen ari da Biolur laborantza ekologikoaren aldeko elkartea. 2025 bukaerarako dute hitzartua azken ordainketa, baina erosketa fasean egon arren,... [+]

2024-07-12 | Urko Apaolaza Avila

Emakume alkateentzako jantzi erronkariarra diseinatu dute, Hiru Behien Zergan parte hartzeko

Larunbatean egingo dute San Martin Harriaren inguruan 600 urte baino gehiago dituen ohitura eta aurten emakume alkateentzako jantzi erronkariarrak prestatu dituzte, orain arte gizonezkoentzako baino ez baitzeuden.

2024-07-12 | Gedar

Pertsona bat atxilotu dute Gasteizen, faxista bati aurre egiteagatik

Orgullo Cazurro talde faxistako kide bati kontra egin zion atxilotuak, eta bideo batean jaso zuen hori. Guardia Zibilak atxiki du berriki, eta badirudi "gorroto-delitu bat" egotzi diola.

2024-07-12 | Irutxuloko Hitza | Sara Ibarguren

Donostian 300 pertsona baino gehiago “muturreko bazterkeria egoeran” bizi direla salatu dute

Donostian, 300 pertsona baino gehiago “pobrezia eta muturreko bazterkeria egoeran” bizi direla salatu dute Kaleko Afari Solidarioak (KAS) eta Hiritarron Harrera Sarea taldeek. “Michelin izarrak dituzten zortzi jatetxe dituen hirian eta Basque Culinary Center... [+]

2024-07-12 | Euskal Irratiak

Cyclopotes elkartea: Ikusmenik gabeko jendeen inklusioaren alde, bizikletaz ibiltzeko

Angeluko Cyclopotes elkarteak ikusmen-gabeko jendeer parada ematen die bizikletaz ibiltzeko. Tandem club des déficients visuels du zinezko izena elkarteak eta 2004ean sortu zen. Joan den astean Amikuze eta Oztibarren gaindi pasa dute aste osoa, egun guziez ibilbide... [+]

2024-07-12 | Esan Erran

Dialeko Azkenak. Esan Erranek 25 urte

MULTIMEDIA - dokumentala

2024-07-11 | Gorka Peñagarikano Goikoetxea

Kataluniara itzuli dira Tsunami auziko erbesteratuak

Ostiral goizean ekitaldi politiko bateratua egingo dute Gironan, Herrialde Katalanetan. Puigdemont faltako da, ezin baitu itzuli.

2024-07-11 | Pello Zubiria Kamino

Maximo Aierbe hil da, Euskaldunon Egunkariaren sortzaileetakoa

Bere sorterri Ataunen hil da Maximo Aierbe Muxika, 74 urterekin. Euskaldunon Egunkariaren sortu aurreko eta ondoreneko urte malkartsuetako eginahaletan parte hartu zutenek gogoratuko dute proiektu berriaren akziodun bila hainbeste lan egindako gizon hura. Disziplina eta... [+]

2024-07-11 | Uriola.eus

Gentrifikazioaren aurka, pisu turistiko bat okupatu dute Bilbon

Bilboko AZET plataformak pisu turistiko bat okupatu zuen atzo, auzoaren turistifikazioa salatzeko.

2024-07-11 | Jenofa Berhokoirigoin

Fronte Herritar Berria garaile atera da, eta hirugarren kokatu da eskuin muturra

20:00etan atera dira lehen datuak, harridura orokorra eraginez: zundaketa guziek lehen kokatzen zuten eskuin muturreko RN hirugarren atera da eta ezkerreko FHB Fronte Herritar Berria garaile. Gehiengoan edota gehiengo osoan ikusten zen RN Batasun Nazionalarentzat zaplaztekoa... [+]

Eguneraketa berriak daude