Gizartea
Ingurumena
Politika
Ekonomia
Kultura
Euskara
Feminismoa
Hezkuntza
Nazioartea
Iritzia
igandea 2025eko otsailaren 16an
Eñaut Etxamendi: "Nebrosis Batean Eror Ez Nendin Nintzen Musika Sortzen Hasi"
Behin batean, bazen bikote bat kantuz aritzen zena, Etxamendi eta Larralde izenekoa. Etxemendi eta Larralderen abestiek bihotzak sukarrez erretzen zituzten. Eñaut Etxamendiri, Aezkoakoen odol beroa eta 52 urte, begiak zimurtu eta bizkarra konkortzen zaizkio abestiari ekiten diolarik. Lurrak higatu dizkio eskuak, idazkiaren menpe dabil, bere erlojuan idazkiaren ordua baitakar. Dohain aparta du kondatzeko, erritmoak dio manatzen, karisma kementsu bat dario. Hitz batez, gorabehera handiko giza-semea.
Baditugu 30 kantu ineditoak, norbait harrapatuko banu publikatzeko, gehiago egingo nuke. Badu aspaldi gelditu naizela kantu egitetik. Eskatzen gintuzten leku guztietara ezetza ematen genien. Balitz argitaratzeko ahala orkestarekin disko hori froga bat litzateke. Gehiago egingo nuke, ezen orain akumuladoreak berriz beteak baitira, hainbeste urtetan deus egin gabe.
Nik beti pentsatzen nuen, barnean neukana zerbait moduz azaltzea. Unibertsitatean irakatsi zizkidaten mintza-teknikek ez zuten hemen funtzionatzen. Euskaldunei erratea: «Zarete, gara, herri nebrotizatu bat, zapaldutako bat, desegindako bat!». Orduan biltzen dituzu aulkiak aurpegira. Jendeari erraten diozu: «Kantzerra badugu!». Eta horrelakorik jendeak ez du entzun nahi. Une hartan gertatu zen, ni nebrosis batean ez nendin eror, nihaurentzat hasi nintzen musika sortzen.
Olerkiak baino inportanteago beti izan da enetzat musika. Hori baita nigarra emateko molde bat, oso berezia. Hitzak kartzela bat dira enetzat. Hitzez erran duzuna, hori da besterik ez, nahiz metaforak erabili, hitzetan ezarritakoa gakotuta egoten da. Baina airea, musika Otxagabitik etortzen den haize hura bezala da, hor deude mila testu posible direnak, ez dago batere kartzelarik.
Gero nuen Larralde ezagutu. Oso gazte, etorri berria, Larralde bera ere, aurretik abeslaria zen; «Les petits chanteurs» katedraleko abeslariekin ibilia zen.
Ohartu nintzen, nik ene baitan nituen kontzeptuak (gure nortasun berezia) Frantziako unibertsitateko hitzekin ez nuela deus erdietsiko. Gauza berak erraten ahal zirela, elizak liturgietan egiten duen modura, musika eta olerkiak erabiliz, hitz-erdika. Handik jendea ateratzen zen 40 gradutako sukarraz. Jendea: «Ieup, dia!!!», berotuta irteten zen, eta nik ene baitako "Hori duk bidea!". Gero, urte batzuren buruan, 66 edo 67an, ohartu nintzen jendea ni bezala zela, bide beretik ulertzen zuela gauza.
Ordurarte jendea oso berezita, hautsia, zen. Hasi ziren taldeak osatzen, elkarrikusten eta, ondoko egunetan elkarrekin mintzatzen, «horrek kantu berri bat eman dik!». Badakizu, mundu berri bat sortzen.
Oso galduta zegoen tokitik. Errateko zenbateraino galduta zen, Lekunberrin, 65a izango zen, herriko bestak, eta ostatuan jende zaharra kartetan ari, artzain batekin, umetako lagun enea, hasi egin ginen ezti-eztiki abesten: "Andereño bat ikusi nuen, igande goizño baten..." eta jendea begiratzen ea mozkorrak ez ote ginen. Han izan da momentu bat dena oso galduta zegoena.
Gaur herriak getuago eskatzen du, edo beste gauza bat abeslariengandik: kalitatea, estetika gehiago. Orduan rokerrak sortu dira. Hauek, uste dut garrantzia handia dutela, errokerrién gazteri bat, deseuskaldundua zena, erdaldundua, bizitzeko moduak uniformizatuak zituztenak, euskal mundura itzulerazi ditu, lan izugarrizkoa eginez. Baina bi musika diferente dira.
Gure denboran «Herri Zaharra. behar zen hartu, despertsonalizatuta zegoena, eta uste dut lan hori egin genuela, ez guk abeslariok bakarrik, denen artean. Bigarren belaunaldi bat agertu da, gaztetxoek euskara galdutekoa, rokerrek eta horien inguruan izan diren organizazioek, orain ekarri dutena euskal ildora.
Ni maisu naiz, eta nekazaria ere bai, mundu honetan inbertitzen ari naiz. Astea luzea da, ibiakoitza ez da bakarrik astea, bada astelehena... Hor badago bizitzeko giro bat, «gurea», «gurea» izan daiteke edo izango da gure menderatzaileena, ezta, bakoitzak bere alde bere diruarekin inbertitu duelako eta zorrak dituelako, traktore handiak dituelako eta ezin pagatuz, sindikatu antzu batekin eta saiatuto delako izorratuta izan ez dadin. Hor bedago egunoroko inbertitze bat, Euskal Herrian gizon eta euskaldun bezala. Hori ez da kantuan bakerrik, jakina, baso bat edatean ostatuan arituto gara elkarrekin kantuz, baina biharamonean ere lanean aritzen zara. Laneko eremu horietan, erderak badu hartuta izugarrizko tokia, eta erdera erraten dudanean ez da bakarrik hizkera, erran nahi du Frantziak, Amerikak edo Espainiak hartu duela. Hor gure jendarteko modua, gure giro berezia, elkarrekin bizitzeko moduak, horiek egiten dira traktore batekin, tresna batzuekin, harriak lurretik kentzen ari zarelarik, edo plantazioak lantzen, edo abereekin.
Nik esaten dut mundua ez da bakarrik kantuan amaitzen, kantua festa da, definizioz, noizean behin egiten den gauza, egun guztiz ez, ez duzu egun guztiz egiten ahal, higatu egiten zara eta. Nik ez dut horrelakorik izenpetzen. Nik ene alorretan behat dut inbertitu, edo bestela nintzateke mistifikatzaile bat. Aspaldian komediante, abeslari, putak, eta ez-gizon bezala ekarriak ziren, kontuz ibili, bakarrik besta giroetan ibiltzen badira, herriak putak bezala ekarriko gaitu.
Inspirazioak nondik heltzen zaizkidan? Ene gaiak ez dira bereziak, arras klasikoak. Asko dira euskal kantu zaharretatik inspiratuta, beste zenbait dira EUTOpako doinu klasikoetatik harrapatuta kantuz hasten dela) «Bidez bide ari direnak, kantu bat dute laguna...» Abesti horietan Schuberten eragina badago ene iduriko (ostera kantuz) «La truite vagabonde...». «Ibili» da "vagabonder".
Enetzat Zuberoa "Meka" bat da, kontsagratua izateko Zuberoan behar dut egin. Populu artista bat da, 16 edo 17 mila dira baina misterio bat izan arren, artistak dira. Kantu bat Zuberoan pasatzen, onartzen bada, horrek erran nahi du ona izango dela. Beraz, Maulen abestu behar genuen, "ongi liteke zerbait Carreroren gainean egitea". Pertsulari batek berehala egingo luke, nik ez nekien zer egin. Ibiakoitza heldu, ez nuen gehiago horretaz pentsatu, gogotik galdua nuen. Bidean kotxean gindoazen, (kantuz) "Tairairai... (iuplalaren airea)" hori abesten, zulo batean kotxeak jauzi bat eman zuen eta orduan nik haurrari egin nion «Iuplala» (oihuz). Bada kantu zahar bat Zuberokoa, oso galdua, ezezaguna; «In nomine Patri (eleizako airea hartuz) et filii, gora hintzenetik behera erori... maitia hori guzia zure begiengatik», hola hasi nintzen arrats berean, ez publikoan (kantuz Iuplalaren airea, oraingoan). «In nomine patri et filii, gora jauzi eta duzu erori» beraz musika ez da enea. "Joseba Elosegi" abestiaren hitzak Oztibarren egin nituen, bertan ikasi nuen aire zahar batean, hola badira bizpahiru kantu. Baina Joseba Elosegiren airea, frantses aire zahar bat da: «Fleurs d'épines, fleurs de roses», euskaldunek berendua beste erritmo batez.
Beste batzuetan, gertatzen da Karaibetako, Greziako erritmoetatik inspiratuta izatea. Gauza harrigarria izaten zait, nehor ez da ohartzen. Erraten didate: «Behar duk egin zerbeit modernoa!». Ni farrez egoten naiz. «Bai, hik egiten duk Baxe-Nafarroa eta Zuberoko ohituretatik egiten duk!», jendea ez da konturatzen. «Tiki, taka, ibilki da astotxoa»... Karaibeetakoa da erritmo hori. «Ai, ai, neskatxa, goizeko lanbroa». Orduan erraten zidaten eta «Garaziko eta hango bazterretako musika duk hori!». Balekite, hori Greziako «sirtaki» erritmoan egina da. Inspirazioan ez da miraririk, kopiatu egiten da, gero hitzak doinuarekin bat etor daitezen saiatu.
Irakurrienak
Matomo erabiliz
#1
#2
#4
dantzan.eus
Azkenak
2025-02-14
Inaxio Mendizabal Arrese
Harrera premia aurreikusiz Zumeta margolaria
Irakurlea dagoeneko jakitun dateke Euskal Herrian askatasunaren alde egon den eta dagoen gatazka politikoaren ondorioz urte luzetan kartzelan, erbestean edota deportazioan bizi behar izan duten euskaldunak, etxerako bidean, beren bizitza berregiten hasteko izaten dituzten... [+]
2025-02-14
Xabier Letona Biteri
Trump-ek distentsio nuklearra eskaini die Errusia eta Txinari
Bi herrialdeekin arma nuklearrei buruz hitz egin nahi du AEBko lehendakari Donald Trumpek, ostegun honetan bere bulegoan kazetariei jakinarazi dienez.
_2.jpg)
2025-02-14
Lander Arbelaitz Mitxelena
Sexu jazarpena leporatu dioten EHUko irakaslea eskoletatik kanpo utzi du errektoretzak
EHUko Errektoretza Taldeak hedabideetara igorritako ohar baten bidez jakinarazi du neurria: "Unibertsitateak baieztatzen du salatu duten irakaslea jada klaseetatik at dagoela eta ez dela fakultatera joango kasua argitu arte".
2025-02-14
Xabier Letona Biteri
AHT Hego Euskal Herrian: 15.000 milioi euroko inbertsioa Irunera abiadura handian iristeko?
Abiadura handiko trenaren aurkako manifestazioa egingo dute Iruñean larunbat honetan AHT Gelditu plataformak deituta, 12:00etan Diputaziotik abiatuta. Castejon eta Iruñea arteko trenbidearen eraikuntza lanek aurrera jarraitzen dute eta Espainiako Garraio... [+]
2025-02-14
Udane Barinagarrementeria Laka
Emeadedei + Mahl Kobat
Gutaz ari dira
EMEADEDEI + MAHL KOBAT
NOIZ: otsailaren 2an.
NON: Zuiako gaztetxean, Murgian.
----------------------------------------------------
Iazko irailaren 20an izan genuen lehen aldiz musika kolektiboaren berri, sortu berri zuten sare sozialeko profilean: “Hemen da Hil da... [+]
2025-02-14
ARGIA
Adin txikiko beisbol jokalari bati musu emateagatik entrenatzaile bat kondenatu dute
Adin txikiko neskak 2023an salatu zuen entrenatzaileak hiru aldiz musukatu zuela bere baimenik gabe. Nafarroako Probintzia Auzitegiak Iruñeko epaitegiak ezarritako zigorra baieztatu du. Entrenatzaileak ezingo du harreman zuzenik izan adin txikikoekin inongo lanbidetan eta... [+]
2025-02-14
dantzan.eus
Inauteriak 2025 oinarrizko egutegia
Kaskarotak eta maskaradak urtarriletik dabiltza martxan, Malerrekakoak etorri dira segidan eta pixkanaka han eta hemen ospatu dira inauteri festak. Aurten, ordea, data nagusiak berandu datoz oso; Kandelaria egunean Hartza esnatu zen, baina ilargiari begiratu eta beste pixka... [+]
2025-02-14
Sustatu
Itzulinguru ikerketa: itzulpen automatiko aurreratuak nola eragiten dio euskarari?
Sozioluinguistika Klusterrak, zenbait erakunderen laguntzarekin eta Asier Amezaga, Eduardo Apodaka eta Asier Basurtok landutako lanean, Itzulinguru izeneko proiektuaren emaitzak argitaratu ditu. Itzultzaile neuronalek (azken belaunaldiko itzultzaile automatikoak, zeinak euskaraz... [+]
2025-02-14
Euskal Irratiak
David Gramond
“Gizartea beldurrarazteko baliatu zuten tortura, militantziari uko egiteko”
Otsailaren 13a Torturaren Kontrako eguna izanki, Euskal Herriko Torturaren Sareak gutun publiko bat igorri du. Poliziek torturatu euskal jendeen lekukotasunak bildu, eta aitortza egiteko xedea du sare berri horrek Euskal Herri osoan. Torturatuak izan diren 5.000 pertsonei... [+]
2025-02-14
Gedar
Munichen, manifestazio sindikal bat harrapatu eta gutxienez 21 pertsona zauritu ditu gizon batek
Ibilgailu baten bidez, Ver.diren protesta batean zeuden manifestariak aurretik eraman ditu. Duela egun gutxi, supremazista zuri batek 11 pertsona erail zituen Suedian.
Gizon bat atxilotu du Guardia Zibilak Amurrion, hildako bi agenteren kontura sare sozialetan barre egitea egotzita
"Polizia hila, baratzerako ongarririk onena" idatzi zuen atxilotuak sare sozialetan, eta lau milioi jarraitzaile baino gehiago ditu bere profilak, Guardia Zibilak azaldu duenez.
.jpg)
2025-02-14
Xabier Letona Biteri
Iruñeko Laba, agur labur bat, irailean indarberrituta itzultzeko
Larunbat honetan itxiko dute Laba ostatua Iruñeko Gazteluko plazan eta, bitxia bada ere, egun osoko festarekin ospatuko dute itxiera, agurra ez baita behin-betikoa: Labak ondoko Windsor tabernarekin bat egingo du, obrak hastera doaz, eta beranduenez irailean berriz... [+]
Eguneraketa berriak daude