Egin ARGIAkoa

Gizartea Ingurumena Politika Ekonomia Kultura Euskara Feminismoa Hezkuntza Nazioartea Iritzia

ostirala 2025eko otsailaren 07an

Castelao Euskarara Emanda, Lau Liburutan

2021eko uztailaren 23an

Koldo Izagirre, Ramon Etxezarreta eta Bego Montoriori elkarrizketa
Koldo Izagirre, Ramon Etxezarreta Eta Bego Montorio Izan Dira Itzultzaileak, Eta SUSA Editoriala
Castelao Euskarara Emanda, Lau Liburutan
Hona hemen argitaratutako liburuak: "Zirtzilak/Kristalezko Begia" (Koldo Izagirrek itzulia), "Betiko Biak" "Gauzak" (Ramon Etxezarretak itzuliak); eta "Beti Galizan" (Bego Montoriok itzulia). Edizio honen aurkezpena egiteko ez zegoen pertsona egokiagorik itzultzaileak berak baino, eta haiei lapurtu diegu hitza.
ARGIA.–Galiziarako hurbilketa txiki-txiki bat egiteko eta Castelaoren nortasuna zentratzeko agian zu, Koldo, izan zintezke pertsona egokiena.
KOLDO IZAGIRRE.–Galiziara bigarrenean joaten da, ezin da primeran joan. Galizia bigarren mailako herri bat da, beraz. Baina Galiziako errealitatea aztertuz gero –beste herri askok bezala– denetik du: martiriak, zapaltzaileak, denetik... eta artistak ere baditu. Castelao –Galiziaren nire ezagutza apurraren arabera– mugimendu artistiko eta herri baten kulturaren esponente bat da, haundia, integroa eta polifazetikoa. Baina bat da, Caliziak badu esponente gehiago, ez dezagun pentsa Galizia Castelao bakarrik denik. Askoz ere gehiago da noski. Euskaldunontzako eredu ere bada, eta imitatzeko ere egokia izan daitekeen belaunaldi baten esponentea.
A.–Casteleo hain polifazetikoa izanda, ez al dago arriskurik alderdi bat gehiegi eta bestea gutxiegi baloratzeko?
K.l.–Bere obraren zatiak bakarka hartuta ere artista haundia izango zen. Artista bai pintore bezala, bai karikaturista eta dibujante bezala. Bera gailegoa izanik Madrilen Bellas Arteseko sari estatal batetan bigarrena eskuratu zuen. Pinturari utzirik, dibujoari eta karikaturari ekin zien, baina ez karikatura gaur egun entenditzen den bezala. Berak «Kristalezko Begia»n, hain zuzen ere, honela esaten du: «Umorea al da ihauterian haur bat militarrez jaztea? Umorekoa al da botila besapean duelarik erori eta hautsi egin zaiola ikusirik barre egitea? Haurdun ezkontzen den neska bati lotsagabe esatea umorea al da?». Gaur egun, umore fazio eta inperialista-zapaltzalle hori hain modan dagoenez gero, eta beltzei buruzko txisteak modan gero eta gehiago daudenez gero, gauza horiek azpimarratzea interesgarria dela iruditzen zait.
Castelaok marrazten zuen, eta idazten zuen. Marrazki bakoitzaren azpian leienda bat, erreflexio bat, alegia, beti ikuslea alderdi erreflexibo batetara eraman nahi zuen. Beste alde batetatik Castelao politikoa izan zen gailegotasunaren aintzindarietako bat, eta gailegozalea, euskaltzalearen eredua esan genezake. Ez da ahantzi behar ere ezkerreko diputatua zela, euskal idazlea erderaz idazten ez zuena zela. Azkenik, azpimarratu nahi nuke dibujantea zela baina idatzi ere egiten zuen dibujantea, esan nahi dut gallegoz idatzi ez balu ez zukeela dibujatuko. Gaur egun Euskal Herrian artista asko eta askorekin gertatzen ez den bezala.
A.–«Kristalezko Begia» irakurrita, esan al liteke umore beltzaren bidetik abiatu zela Castelao?
K.l.–Casteleoren umorea behin eta berriz esan behar da ez dela umore hutsa. Ez da umore beltza. Umore beltzak erabiltzen dituen elemenduak erabilita ere, traszenditu egiten du. Hain zuzen ere, Castelaok nobela poliziakoak idatzi izan balitu, nobela poliziakoak baino gauza ederragoak egingo zituen, Castelaoren pertsonaiek transfenditu egingo zutelako poliziako hutsa. Umorearekin gauza bera gertatzen da, umore beltzeko elemenduak erabilita ere metafora unibertsalak egiten dakien idazle haundia da Castelao.
A.–Ramon Etxezarreta, zu nola hasi zinen Castelaorekin bueltaka?
RAMON ETXEZARRETA.–Nik nire Castelaorekin lehenengo kontaktoa, hain zuzen ere, Koldok idatzitako «Kristalezko Begia»rekin hartu nuen. Galiziarekiko joera edo tirria eragin zidan. Alde batetatik, umorea ikusten nuen faktore garrantzizko bezala. Esango nuke umore sarkastikoa eta korrosiboa dela, eta Galiziaren egoerarekiko eta gailegoekiko kritikoa. Bere herriarekin fedea duen gizona dugu Castelao, bere umorea ridikulizantea izan zitekeen, pertsonaietaz ukazioa eginez, baina ez. Castelaok kritikatzen ditu pertsonaiak, baina beren baloreetan fedea zuen. Bere herria maitagarri bihurtzen duen obra idatzi zuen Castelaok. Gu bizi garen herrian gutxik duten birtutea izango da hori. Alde horretatik, bere herria zen bezala guztiz onartzen zuen, eta bere herria maitagarria egiten duen obra idatzi zuen. Gure artean, guretzat aitortzen ditugun baloreen erreafirmazio sutsu eta batere ez neutrala ematen da batetik, edo bestetik balore horiek ukatzera doazen jarrerak ikusten dira.
A.–Ikuspegi literario hatsetik ezezik, zer nabarmenduko zenuke Casteleogan?
R.E.–Ikuspegi politikotik ere nabarmendu egiten da Castelao obra, eta nabarmentzen da egunerokotasunetik ateratako ttikikeriengatik. Egunero gertatzen diren ttikikeria horiek politizatzeko gai da Castelao, eta gaur egun hemen prozesu politikoa guztiz aldrebes joaten dela uste dut. Lehendabizi politika xelebre bat egokitzen da eta gero egunerokotasun hori politikan enkanjatzen saiatu. Gure desastrea agian hortik etortzen da.
A.–«Betiko Biak» nobela eta «Gauzak» prosa-lan laburrak; ez al da lan haundiegia izan?
R.E.–Niretzat behintzat lana baino, satisfazioa eta atsegina izan da itzulpen hau. Gainera, kontutan hartuta ni eguneroko praktikan administrazioko itzultzaile naizela –eta beraz, testu-maltratatzaile–, horrelako obra bat hartu eta nire hizkuntzara aldatu ahal izatea guztiz maitagarria da, lan dignoa dela pentsatzera iristen zara. Benetan kreazio lan bat.
A.–Azkenik, zuk, Bego Montorio, esplika ezazu zare lanaren nondik norakoa.
BEGO MONTORIO.–Nik itzuli dudan liburua "Sempre en Galiza" obraren antologia da. Esaten dute liburu hau galegismoaren biblia eta hor adierazten du Castelaok bere pentsamendu politikoa, bere ideologia. Artikulu laburrak dira eta nahiko modu heterodoxoan bilduak, zeren ez bait du hari nagusi teorikorik segitzen. Berak oso mementu desberdinetan idatzi zituen artikuluok: lebendabizikoak Badajozen desterraturik zegoenean, geroago Buenos Aireserako bidean barkuan... garai desberdinetan idatziak daude.
A.–Nola izan da aukeratua antologia hori?
B.M.–Antologia honetarako aukeratu ditugu nolabait bere ideologiaren adierazgarri izan daitezkeenak, eta bere pentsamoldearen funtsezko puntuak ulertzen laguntzeko modukoak. Nik zerbait nabarmentzekotan, bere planteamendu politikoen orijinaltasuna nabarmenduko nuke, galegismoari eta nazionalismoari buruz batik bat. Seguru aski gaur egun oraindik ere indarrik badaukate, berak planteiatu zuen formula ez da orain artean probatu behintzat.
A.–Zu, Koldo, nola hasi zinen Castelao itzultzen duela hamar urte baino gehiago? Zerk baltzatuta?
K.l.– Boutade batekin erantzungo dizut. Niri literatura unibertsala interesatzen zait. Niri Günter Grass ez zait batere interesatzen eta Castelao bai. Literatura unibertsala delako, hain zuzen. Nirea bezalako herri batetan oinarrituta idazten duelako, eta nik hortik ikas nezakeelako. Eta gainera, gozatu egiten dut irakurriz, plazerra sortzen dit. Orduan, pentsatzen dut Castelao idazle unibertsala dela. Orduan, zergatik ez itzuli?
Iaz ere ehun urte izan ziren Castelao jaio zela. Maila ofizialean gauza batzu egin ziren. Aurreko urtean Rosaliarena izan zen, eta ez zen deus egin. Eta nik uste dut Rosalia zerbait baldin bada, idazle unibertsala dela. Niri Virginia Wolf baino gehiago interesatzen zait. Aldiz, hemengo elkarte gailegoak bakarrik mugitu ziren Rosaliarekin. Castelaoren kasuan, Galizian kongresu bat egin zen eta Eibarren monumentu bat egin zitzaion. Hori izan da Castelao urtea orain arte. Liburu hauekin beste zerbait serioagoa egiteko aukera izan dugu.
Dabid ZUAZALDE

Donostian egin zen aurkezpenean, ezkerretik eskuinera: Bego Montorio, Xoxe Estevez, Ramon Etxezarreta eta Josu Landa.
Hauexek dira Castelaoren emaitzak.
42-43

GaiezKulturaArgitalgintArgiteletxeSusa
GaiezKulturaLiteraturaArgitalpenaNarratiba
GaiezKulturaItzulpenginItzultzaile
PertsonaiazIZAGIRRE1
PertsonaiazETXEZARRET1
PertsonaiazMONTORIO1
EgileezUAZALDE1Kultura

Irakurrienak

Matomo erabiliz

“Ez dakit euskara hobetu dudan edo lotsa galdu, baina horrek oso pozik jartzen nau”

Amets Aranguren Arrieta

Behe Bidasoako eraso faxistak eta Devenir Europeo

Xabier Letona Biteri

Irakasle-klaustroak edo mundua nola hobetu

Tere Maldonado

Kaldereroak: ‘blackface’ bat donostiar erara?

Estefanía Quílez

“Mezu faxistak” zabaltzen dituen EHUko Arabako Campuseko irakaslea salatu du Ikamak

Xabier Letona Biteri

Azkenak

2025-02-07 | Xabier Letona Biteri

ANALISIA

Aznarrek lagundu diola Aitor Estebani?

Aitor Esteban izango da EAJko EBBko hurrengo lehendakaria eta jeltzaleek salduko dute horrela, zuzendaritza berrituta, buruzagitza berria prest dagoela alderdiaren berrikuntza prozesuarekin jarraitzeko.

2025-02-07 | Onintza Irureta Azkune

Udaltzainen hizkuntza eskakizunen aurkako oldarraldia Donostian, Astigarragan eta Usurbilen

Donostiako Udalak 2024ko irailean helegitea jarri zuen, urte bereko urtarrilean epaileek bi udaltzainen B2 hizkuntza eskakizuna baliogabetu zutelako. EAEko Auzitegi Nagusiak helegitea ez du tramitera ere bideratuko, “kasaziorako interes objektiborik” ez dagoelako... [+]

2025-02-07 | Beranduegi

5x11: ARGIAren ezkontza zibila

MULTIMEDIA - Beranduegi

2025-02-07 | Gentzane Martínez de Osaba

Aire!

MULTIMEDIA - dokumentala

2025-02-07 | Xabier Letona Biteri

“Mezu faxistak” zabaltzen dituen EHUko Arabako Campuseko irakaslea salatu du Ikamak

Gasteizko EHUko Farmazia Fakultateko irakasle batek sare sozialetan “mezu faxistak” zabaltzen dituela salatu du Ikama ikasle taldeak. Joan den irailean, EHUk Leioako Campuseko irakasle bat kanporatu zuen sare sozialetan zabaltzen zituen mezuengatik.

2025-02-07 | Gorka Peñagarikano Goikoetxea

Raimundo el Canasterori babesa adierazi diote 230 musikarik, eta musikaren bidez boterea kritikatzea zilegi dela aldarrikatu dute

Belako, Chill Mafia, Eñaut Elorrieta, Fermin Muguruza, Ibil Bedi, J Martina, ØDEI, Olaia Inziarte, Nøgen eta Tatxers daude sinatzaileen artean. 237 musikariren zerrenda argitaratu dute.

2025-02-07 | Ainhoa Mariezkurrena Etxabe

'Itzal(iko) bagina'

Hemen gezurra nagusi

Itzal(iko) bagina
Taldea: Lokatz Loreak.
Aktoreak: Araitz Katarain, Janire Arrizabalaga eta Izaro Bilbao.
Zuzendaria: Iraitz Lizarraga.
Noiz: otsailaren 2an.
Non: Usurbilgo Sutegi aretoan.

-------------------------------------------------------

Bertsoa bertsolaritza,... [+]

2025-02-07 | Xabier Letona Biteri

Behe Bidasoako eraso faxistak eta Devenir Europeo

Eraso faxistak, xenofoboak edo homofoboak gero eta ugariagoak dira Euskal Herrian ere, eta kezka barreiatu da han-hemenka. Behe Bidasoa da eraso horiek pairatzen dituen eremuetakoa, eta hor, zehazki, eraso edota ekintza gehienak Devenir Europeo (Europaren bilakaera) izeneko... [+]

2025-02-07 | Irutxuloko Hitza | Inaxio Esnaola

Argitaratu gabeko 36ko gerrako bideoak eskura jarri ditu Los Angelesko Unibertsitateak

Donostiako eta Gipuzkoako beste udalerrietako irudiak ikus daitezke unibertsitatearen webgunean.

2025-02-07 | Aiaraldea

Amurrioko Udal Gobernuari entregatu dizkiete Aiaraldea Komunikabidearen dirulaguntza berrezartzearen aldeko 1.700 herritar eta eragileen atxikimenduak

Komunikabideko hainbat langile eta bazkide bertaratu ziren duela astebete Amurrioko Udaleko plenora, dirulaguntza bigarren urtez ezabatu dela salatzeko. Txerra Molinuevo alkateak ez zuen inolako erantzunik eman.

2025-02-07 | Unai Lako Goñi | Euskalerria irratia

Erorien Monumentuko sinbologia faxista duten elementuak kentzeko eta interpretazio zentroa sortzeko lege proposamena aurkeztu dute

PSN, EH Bildu eta Geroa Bai talde parlamentarien sinadurarekin aurkeztu da gaur eta onartua izateko babesa izango du.

2025-02-07 | Gedar

Txantreako Eunate ikastetxeko irakasle erasotzaileak alde egitea lortu dute ikasleek

Iruñerriko IAk azaldu duenez, irakasle horrek ikasleak sexualizatu eta bortxaketak justifikatu zituen. Aurreko ostiralean eserialdi bat egin zuten eta sinadura bilketa bat izan dute martxan, irakaslea botatzeko.

2025-02-07 | Uriola.eus

Bi gizonek eraso homofobikoa salatu dute Bilbon

Lauzpabost pertsonak osatutako talde batek jo egin zituzten baita irain homofoboak egin ere.

2025-02-07 | Euskal Irratiak

Ximun Fuchs

“Euskal irainak baitezpadakoak zaizkigu, elbarritu emozionalak ez gaitezen izan”

Le Tampographe Sardon enpresak salgai ezarria du 24 laidoko zigilu-kutxa. Sarean eskuragarri da. Ximun Fuchs aktoreak du hautaketa lana egin, irainak "lan tresna" baitira beretzat.

2025-02-07 | Olaia L. Garaialde

Aktibismoan osasun mentala zaintzeko zenbait tresna

Aktibisten ezinegonak bildu, eta horiek kolektiboki lantzeko gida bat sortu dute zenbait aktibistek. Besteak beste, estresa, beldurra, frustrazioa eta nekea landu dituzte.

Eguneraketa berriak daude