Egin ARGIAkoa

Gizartea Ingurumena Politika Ekonomia Kultura Euskara Feminismoa Hezkuntza Nazioartea Iritzia

osteguna 2024ko abenduaren 19an

Epifanio Lazkano eta joarearen armoniak

2021eko uztailaren 23an

Euskal Herriko benetako joaregile bakarrarekin mintzo
Epifanio Lazkano eta joarearen armoniak
Naforroako Riezu izeneko herriaren inguruan akanpaturik geundela, gure Lizarrako Ezekiel lagunarekin gelditu ginen Lizarraga mendikatean dagoen "La Trinidad" izeneko tontorra igotzeko. Hortan ari ginela, zetorkigun eguraldi sargoritsuari nolabait aurre egiteko eten labur bat egitea pentsatu genuen gure goranzko bidea ahalik eta eramangarriena egitearren. Non eta Iturgoyen izeneko herriko iturri paregabe eta freskoaren aldamenean. Kantinplorak Bartoloren ardo txuriz bete eta... Hara! aintzinako labe zahar kutsua duen horietako bat ikuskatu genuen.
Nire buruari zertarako balio zezakeen itauntzeko astirik izan baino lehen gure lagun Ezekielek Euskal Herriaren altxor ezezagun baten aurrean ginela adierazi zigun. Gure Nazioko benetako zintzarriak bertan ekoizten zirela jakin bezain laister joaregilearengatik galdezka hasi ginen. Hona hemen Epifanio Lazkano Ezkurra eta bere semearekin izandako elkarrizketaren zenbait jakingarriren berri.
ARGIA.–Lazkano bezalako deitura ez da errez entzuten inguru hauetan, ezta?
EPIFANIO.–Nire aitonaren aitaren familiaren aintzinakoak Gipuzkoan haziak izan ziren, Nafarrorako lehen pausoak eman zituena nire aitona izan zelarik.
A.–Kontatu diguzunaren arabera, zure aitonaren ama-hizkuntza euskara izan zela ondorioztatu genezake.
E.–Bada, ondorio ez zuzena aterako zenukete. Gure aitonari eta are gutxiago gure aitari ez nien euskarazko hitz bat ere entzun. Kontatuko dizuet zer gertatu zen behin herrian duela urte mordo bat aitona eta herriratu zen "vasco" baten artean. "Vasco" hitza darabildanean euskaraz hitz egiten duenaz ari natzaizue. Bada, egite ez egite edo arrazoi batzu zirela medio sekulako jipoiak eman zizkioten elkarri, norgehiagoka ari bailiran. Halako batean etorkinak, alegia vascoak "barcasio" edo antzeko hots arraro samar bat etengabe ahoskatzeari ekiten ari zitzaiola, aitonak gero eta gogorkiago jotzen zuela ez bait zion ulertu, euskaraz tutik ere ez zekielako, alegia. Ordudanik "El Barcasio" goitizenaz bataiatu zuten gipuzkoar horri.
A.–Lan honetarako hain ederki erakusten ahal diguzun iaiotasuna alde batetik eta bestetik lanbide honi buruzko sekretuen sorburua edo iturria bilatzeari ekingo bagenio, nondik eman beharko genioke hasiera?
E.–Gure aitagandik dakidan guztia datorkit zuzen zuzenean. Dena den, aitortu behar dizuet gure aitari Nazar izeneko herriko bizilagun batek irakatsi ziola. Aintzinean, Nazar-tik kilometro gutxira dagoen Acedo herrian bazegoen honelako artesaurik; gaur egun semea eta biok gara Euskal Herriko benetako joaregile artisau bakarrak.
A.–Gure aldizkariaren orrialdeetan Goizuetako familia bati argitaratu genion elkarrizketan beretzako gordetzen zuen joaregile bakarra izatearen ohorea.
E.– Ondotxo ezagutzen dut orain Lekunberrin dagoen goizuetar familia hori. Haiek ere ederki ezagutzen zuten gure izena, honaino etorri bait ziren behin "espioitza" lana egitera. Etxeko pikaportea jo beharrean hemen, joaretegi honetan ibili ziren kuxkuxeatzen. Agurtu eta gero hasi zitzaizkidan oso galdera teknikoekin eta nik susmo txarra hartu nien. Nahi zutena ezin zezaketela lortu ikustean tabernaratu ziren. Han zeuden bitartean bere izenez jabetu nintzen. Geroxeago:egin nahi zutena oso itsusia zela esan ondoren joan egin ziren. Egia da hauek joareak egiten dituztela baina ezin ditzakete benetako joareak egin. Urte t'erdi eskas irauten dituzten oso ondo hornitutako burni puxkak besterik ez dituzte lortzen, alegia urtea pasatzean joarearen soinua galtzen zaie, gure joareekin gertatzen ez dena, hegeitapiko urtez irauten bait dute.
A.–Puntu honetara helduta eta zeuen sekretua guri aldarrikatu diezaguzuen inolako pretentsiorik gabe, ziur gaude joare bakoitzak pairatzen duen "ernaldiaz" zerbait kontatzeko prest zaudetela. Nola jaiotzen da joare bat?
E.– Hasteko joarearen materialaz mintzatuko natzaizue. Nortasunik gabeko soinua duen burni zati edo xafla batez egina dago. Joare-eredu bakoitzak lodiera desberdineko xafla darama. "Joare-eredu" terminologiaz mintzatzen garenean abeltzain batek eskatutako joare kopuru osoari soinu bera emango dion lehen joareaz ari gatzaizkizue. Xafla horrek ebaketa bat nozituko du, pieza bakarrekoa izango den zintzarriak behar duena, hain zuzen. Geroxeago itxura ematen hasten gara, kirtena eta abar jartzen diogularik. Lan honetarako beti erabiltzen dugu ingudea. Hau egin ondoren lohiaz estaltzen dugu dena batera laberatzen dugularik funditzeko asmoz. "Jaiotzean", hau da labetik ateratzean, tonu askoko joarea dugu, alegia desafinatuta ateratzen da soinua; ateratzearekin batera min hartzen duzu belarrian, piano batek desafinatuta dagoenean min ematen duen bezalaxe, eta orduan afinatze, armonizatze prosezua datorkio, izena jartzen diogu, hots: abeltzainak eskatutako nota musikala jartzeari ekiten diogularik, probintzia bakoitzeko abeltzainen gustuak xoil desberdinak bait dira eta ondorioz tokian tokiko joare erosleei leku horien nortasunarekiko lotura duten zintzarriak egin behar dizkiegu. Hau ulertarazteko beti jartzen dugu leku-ahozkatze desberdinen adibidea. Nafarroaren Erriberako hiztunaren ahotsa entzun orduko identifikatzen ahal dugu, Mendiko hiztun batetik bereizten dugularik. Bada, beste horrenbeste lortu izan dugu guk, hau da, Oiartzunerako egiten dugun joareak ez du Goierrikoarenaren soinu bera aterako, joare bakoitzak tokian tokiko mintzairaz hitz egingo du.
A.–Nota musikalak jartzen dizkiezuela aipatu duzue lehen. Musikaz jakitea beharrezkoa dela esan nahi duzue?
E.–Horixe. Musikarako oso belarri onekoak gaituzue, inongo kontserbatoriotarako bidea zein den jakin ez izan arren. Joare-eredu bakoitzak eskalaren tonu bakoitzarekin armonizatua izan behar- du, dagokion oktaba gordeko duelarik. Hau zoragarria da, ezen konturatzen bazarete unibertsoko izaki eta ez-izaki guztiak nota desberdin batean bibratzen ari gara, dauzkagun pluraltasuna eta nortasun desberdinak damazkiogularik. Beraz, naturak erakusten diguna aplikatzen diogu joareari.
A.– Joaremihia, hau da, zintzarriaren barrukoa astintzen duena zerikusirik izango du soinuan, ezta?
E.–Zeharka ikusita bai, bestela ez. Ez dago animalien adarrez lortzen dena bezalako joaremihirik.
A.–Lehen aipatu dugun analogia beretik jarraituz, zer kontatu diezagukezue horren hazitze-prozesuari buruz?
E.–Egiten dugun joare haundiena, "cuartizo" izenekoa, hemezortzi litrokoa da. "Esquilla" izenekoa haundia eta txikia izan daiteke. Beste joare motaren izenak hauexek dituzue: "bitarte", "campanar", "chipurriano" eta abar. Iturengo zanpantzarrek darabiltzatenak hamabi litrotakoak izaten dira.
A.– Zenbat denbora irauten du joare baten ekoizpenak?
E.–Orain arte ezin izan dugu neurtu zenbat denbora ematen diogun bakoitzari, ez bait ditugu bakarka egiten. Hau dela eta ezin diezazuekegu produkzioaren kostu zehatza zein den esan. Sekula ez zaigu bururatu joare bakarra egitea. Adibidez, xafla ebaki eta itxura ematen segituan egiten dugu, baina labean ale bakarra sartuko bagenu oraingo salneurria laukoiztu behar izango genuke ikatza eta beste materialen prezioari aurre egiteko.
A.–Zenbat gradutako tengeratura erdiesten du labeak?
E.–Ez dugu neurketarik egin baina Eibarko mutil batzuek esan ziguten bi mila gradutara iristen zela.
A.–Ikusiko al zaituegu noizbait Errenterian antolatzen den artisauen feria delakoan!
E.–Leizaola izena daraman idazlearen bidez Ereintza Elkarteak gonbidatuak izan ginen iazko maiatzean. Hemen geratu behar izan dugun arren, irrikaz gaude joateko, jendeak ezagutu dezan gure lana.
UREDERRA
Iturgoyen-go Epifanio Lazkano Ezkurra eta bere semea, atzean halako kontu haundiz egindako joareak bistan daudela.
22-23

GaiezGizarteaIharduerakLanbide tra
PertsonaiazLAZKANO2
EgileezUREDERRA1Gizartea

Irakurrienak

Matomo erabiliz

Mezu kristaurik gabeko Gabon kantak, ikastetxe ugariren aukera

Mikel Garcia Idiakez

“Amerikak asko eman dit, baina nik ere asko eman diot Amerikari”

Mara Altuna Díaz

X utzita, nora joko dugu orain?

Asier Iturralde Sarasola | Jon Torner Zabala

Eskolako jaialdiak ere, mugikorrik gabeko arnasgune?

Mikel Garcia

Patri Urkizu euskaltzale, ikertzaile eta idazle lezoarra zendu da

Gorka Peñagarikano Goikoetxea

Azkenak

2024-12-19 | Leire Ibar

Ia urtebete daramate soldatarik gabe Bilboko ikastetxe bateko langileek, funts putre batek eraikina erosi ondoren

Scientia funts pribatuak Bilboko San Pedro Apostol eskola erosi, eta langileen eskubideak eta hezkuntzaren kalitatea hondatu dituela salatu dute. Bederatzi hilabete daramate langileek soldatarik gabe, eta Eusko Jaurlaritzaren esku-hartze eza kritikatu dute.

2024-12-19 | Gedar

Europan, pentsiodunen %13k jarraitu behar dute lanean

Erretiroa hartu berri dutenen %4,9k uztartu behar dituzte pentsioa eta lanen bat Espainiako Estatuan. Estonian %55 dira.

2024-12-19 | Axier Lopez

Palestinaren askatasunaren aldeko 10 orduko elkarretaratzea egingo dute Lekeition

Israel entitate sionista Palestinan egiten ari den "genozidio eta sarraski terrorista" salatzeko Lekeitioko hainbat eragilek txandakako hamar orduko elkarretaratzea egingo dute abenduaren 28an.

2024-12-19 | Jenofa Berhokoirigoin

Ernairen kontrako 290.500 euroko isunak indargabetu ala nabarmen apaltzea onartu dute epaileek

Isunak baliogabetzeko helegitea jarri zuten Ernaiko gazteek eta arrazoi eman die epaileak. Naiz-ek eman du epaiaren berri eta ostegun honetan 10:30ean eginen du prentsaurrekoa Ernaik, zehaztapen guztiak plazaratzeko.

2024-12-19 | Julene Flamarique

TikToken karbono-aztarna Greziako urteko emisioa baino handiagoa da, ikerketa baten arabera

Sare sozialik opakoena da TikTok: ez du bere isurketei buruzko daturik argitaratzen. Gainontzeko sare sozialek baino gehiago kutsatzen du. 2030erako "karbono neutral" bilakatzeko konpromisoa hartu duela esana du.

2024-12-19 | Artzape getariarron topagunea

Nora garamatza Getariako zimarroi haztegiak?

MULTIMEDIA - solasaldia

2024-12-18 | Josu Narbarte Hernandez

Denboraren harrizko gurpila Iruñeko katedralean

"Pictura est laicorum literatura", utzi zuen Umberto Ecok idatzita, Il nome della rosa eleberrian. Irudien bidez mintzatzen da herria, hitzez baino maizago. Artearen funtzio narratiboa nabarmena da Erdi Aroko irudietan, egungo begiekin zail gerta daitekeen arren haiek... [+]

2024-12-18 | ARGIA | Bizi Baratzea

3x05: Gazte baratzezainarekin azelgak biltzen | Iñaki Intxausti

MULTIMEDIA - Egonarria

2024-12-18 | Asier Iturralde Sarasola | Jon Torner Zabala

Sare sozialak

X utzita, nora joko dugu orain?

“eXodoa” gertatzen ari da egunotan sare sozialetan. Erabiltzaile ugarik X plataforma uztea erabaki –Elon Musk enpresariaren eskutik izandako eboluzio “toxikoaz” kokoteraino– eta Mastodon edota Bluesky-ra egin dute jauzi. Proiektu horiei begira... [+]

2024-12-18 | Gorka Peñagarikano Goikoetxea

Ertzaintzaren euskarazko arreta bermatzeko eskatu dio Arartekoak Jaurlaritzari

Ertzain patruila batek hizkuntz tratu desegokia eman diela salatu dute Donostiako bi herritarrek. Isuna jaso zuten, behin eta berriz euskaraz artatuak izateko eskatu ondoren. Arartekoak kargu hartu dio Ertzaintzari.

2024-12-18 | Eneko Gorri Gantier

Kilometro zero

Berriki Pierre Carles dokumental egile engaiatuaren azken lana ikusteko aukera izan dut. Guérilla des FARC, l'avenir a une histoire (FARC gerrilla, etorkizunak historia du) du izena eta Kolonbian mende erdi baino gehiago iraun duen gatazka armatuaren kontakizun... [+]

2024-12-18 | Arantza Gutierrez Paz

Alerta laranjak

Valentziako tanta hotzaren kudeaketa txarrak aldaketa ekarri du muturreko eguraldiagatik izan daitezkeen alerten inguruan, “neguko” lehenengo denboraldian agerian geratu den bezala. Hego Euskal Herrian ibaiek gainezka egingo zutelako mehatxuaren aurrean, hainbat... [+]

2024-12-18 | Gorka Peñagarikano Goikoetxea

Analisia

Katxondeoa gizonena da

2024-12-18

Frantzia frantsesez bakarrik

2024-12-18 | Gorka Peñagarikano Goikoetxea

Idorrak dira munduko lurren %40

Eguneraketa berriak daude