Egin ARGIAkoa

Gizartea Ingurumena Politika Ekonomia Kultura Euskara Feminismoa Hezkuntza Nazioartea Iritzia

ostirala 2025eko urtarrilaren 31n

Juan San Martin: "Ez dago plangintza serio bat literatura orientatzeko"

2021eko uztailaren 19an

Juan San Martin-i elkarrizketa
Juan San Martin: "Ez dago plangintza serio bat literatura orientatzeko"
Euskaltzaindia eta Idazleen Elkartea datozkio bati burura Juan San Martin aipatzerakoan. Kultur instituzio horiekin lotuta joan da bere azken urteotako lana, hala nola "Egan" aldizkariarekiko duena. Azken honi buruz hasi gara hizketan eta konturatu orduko poesiaz, idazleaz, kulturaz, aldizkarietaz eta beste gai mordo bati buruz aritu gara solasaldi arin eta erraz batetan.
GALDERA: "Egan" aldizkarian nahiko lan eta nahiko bakarrik egiten duzula ematen du...
ERANTZUNA: Bilketa eta atontze kontua hobe da bakarrik.. Sarri guk egin dugu eritzi bat, talde batek osatu behar duela aldizkari bat. Nik uste dut literaturan, mundu guztian, talde batek aldizkari bat bete duenean, era berean aldi bat markatu du baina geto bat bihurtzen da. Beharbada iraultza bat ekarri du, beharbada ez... baina berez izaten da mugatua era horretako aldizkari bat. Urte asko ditu aldizkari honek eta hemen halako gauza bat egitea nekeza da.
GALDERA: Zenbat urte?
ERANTZUNA: Ez dakit. Euskara hutsean 1954.etik, beraz 32 urte. Beste zortzi urte lehenago hasi zen bilingue. Hau da historian fenomeno bakarra bilingue hasitako aldizkari bat euskara hutsean gelditu dena. Gora behera ugari izan ditu. Garai batean, diputazioaren laguntza eskasa izan du. Gaur egun ez. Inprenta ordaintzen du gaur diputazioak.
Ni hemen sartu nintzen Mitxelenari laguntzera. Bakar xamar ikusten nuen, oso bakarrik, eta aurrera aterako bazen ba...
Egia esan nik egin behar izaten dut hutsuneak bete. Liburuak... kritikak baino gehiago komentarioak egiten ditut... baina kritika ere bai. Nik zenbaki guztietan gutxienez liburu bat kritikatzen dut, edo bere literatura aldetik, edo bere euskaragatik edo saiakera batetan erabili den gaiaren tratamendua nola erabili den... Hori egiten dut, zenbaki bakoitzean gutxienez bat, baina gehiegi ez dut na hi ze gure herrian oso tentsio gogorrak bizi dira; egoera normal batean ez gaude herri bezala eta arrisku bat da kritikak egitea.
Kritikak behar dira, baina konstruktiboak izan behar dira. Eta konstruktiboak direnean ere, dena kritika hutsa egiten baduzu liburuaren komentarioan, min handiak sortzen dira, eta horrek ekartzen du krispazioa eta morala jeistea batzuri idazteko... Ni horren aldekoa ez naiz.
GALDERA: Nola osatzen duzue aldizkaria?
ERANTZUNA: Lehenengo sailean bibliografiaren bat, konmemorazioren bat, saioren bat... horrela osatzen dugu. Bigarren sailean olerkiak. Hor flojo gabiltza. Nik uste Euskal Herri osoan flojo gabiltzala une honetan olerkigintzan.
GALDERA: Zergatik?
ERANTZUNA. Txarrak daudelako batetik, gaur poesia gutxi daude onak...
GALDERA: Produzioa badago bada!
ERANTZUNA: Bai, baina txarra. Nik jarraitzen dut. Euskaraz ateratzen den liburu guztia irakurtzen dut poesiaz eta maila bajuan gaude. Nik uste konfusionismoa dagoela poesian, funtsetan, hizkuntza ez da ahaztu behar, hizkuntzaren arte bat dela poesia.
Gaur egiten den poesia, gutxi egin arren, Gandiaga eta Juan Mari Lekuona kenduz gero... beste guztia eremu huts bat da.
GALDERA: Pentsa daiteke narratiban...
ERANTZUNA: Narratiban aurrerapen handia egin da. Baina hizkuntza txikientzat poesia da garrantzitsuena. Eta nik hau juzgatzen dut katalanek eta gailegoek ze erritmo eta ze bide daramaten ikusi dudalako. Beste mundu bat da. Gailegoek beti izan dute tradizioa. Katalanek beren gorabeherak izaten dituzte, baina gaur poesia mailan gora dago Katalunia. Eta gu nola gauden? Eguneroko prentsa ez da enteratu. Horrek ematen du gure kultura eza...
GALDERA: Ezin daiteke esan euskal literaturan ez dagoela tradiziorik poesiagintzan...
ERANTZUNA: Bai, badago. Baina gorabeherak... hala ere badago. Gaur egun oso poeta onak daude. Atera kontu ez dela poesia ugari egiten... baina badago. Badago mailatxo bat. Gazteen artean goian jarriko nukeena... bueno... Bernardo Atxagak egin zituen poesia batzuk «Etiopia»n, oso onak, Koldo Izagirrek ere poesia oso onak egin zituen eta nik uste Joxe Agustin Arrieta dela, onena ez bada, beste maila batean jarriko nukeena; gorago.
Gure artean erori egin gara poesian abertzaletasunari, klase borrokari eta horrelako gure egoera minduari gehiegi lotuta ibiltzea.
GALDERA: Aresti ere horretan aritu zen...
ERANTZUNA: Bai, baina Arestik beste maila bat zeukan. Gai hori hartuta ere Aresti beste bat zen. Eduki kontua Aresti lehendabizi existenzialismoaren seme dela. Hortik pasea dela. Blas de Otero, Celaya, Celso Emilio Ferreiro... bezala. Arestik horiekin bateratsu euskal poesian egin zuen izugarrizko iraultza.
GALDERA: Beraz klase borrokak kutxaturik dago poesia...
ERANTZUNA: Hobeto esan... jo ezazu Arestik tope bat jo zuela gai horretan. Zer gehiago dago esateko?
GALDERA: Agortu egin al zuen?
ERANTZUNA: Agortu? Total agortu ez bazuen ere, gutxienez bilatu behar da batek bide hori hartzen badu, hobeto esateko modua. Eta Arestik baino hobeto esatea nekeza da. Gai horiek Arestik baino sakonago, edo Arestik baino jantziago erabiltzea hizkuntz aldetik ez da erraza. Arestik euskara asko zekien.
GALDERA: Nola ikusten duzu literatur aldizkarien panorama?
ERANTZUNA: Ni harritzen nauena da ez egotea literaturgintzarako laguntza hobeak eta nolabait hobeto bideratuak. Gure herrian flautea jotzearekin bat egon daiteke soldatarekin horretan bizitzen, baina idaztearekin ez. Eta nota txarra ematen dugu horretan. Gertatzen dena da ez dagoela kontzientziarik hori indartzeko. Euskal Herrian azkena da idazlea: hizkuntza txikia denez, idazleak ez du posibilitaterik idazle eskubidetatik bizitzea, ze bizitzea, lagungarri zerbait irabaztea... Eta hori bideratzen ez den bitartean ez dago soluziorik. Ez dago plangintza serio bat literatura orientatzeko. Editorialek badute laguntza, euskarazko liburuak ateratzearren hainbeste ematen zaie editoreei. Baina autoreak ez du hortik kobratzen.
GALDERA: Idazleen Elkartean zaudenez ondo ikusiko zenuen hori...
ERANTZUNA: Bai, azken finean Idazleen Elkartea dabil zenbait lan atzerrira beste hizkuntzetara itzultzen, ea exitoren bat dagoen eta handik datorren halako hots bat, entzute bat, ospe bat emango diona eta horrekin begiramen gehio lortzen den hemen.
Nik ez dut hortik askorik espero. Uste dut hemen eduki behar dugula kontzientzia eta hemen bideratu behar dugula hobeto. Beste hizkuntza askok egiten dute, eta ereduak hor ditugu. Ez dugu ezer asmatu beharrik. Nik badakit Europa erdialdean, herriak oso aurreratuak dira baina, han horiek era askotako soluzioak dituzte. Gurean ez dago. Idazle bat, edo periodismora dedikatu behar da, edo itzultzera, edo irakasle nonbait... idaztetik ezin daiteke bizi inor Euskal Herrian.
GALDERA: Ez da izango baitare hizkuntzaren beraren egoeraren isladapen bat...
ERANTZUNA: Ez, ze telebista badago hainbeste milioi gastatzen dituena, eta hainbeste orrialde eta hainbeste itzultzaile neri, ez didazu esan horren partean ez ote daitekeen parte txiki bat, portzentaia txiki bat euskara jatorretik sortu.
GALDERA: Beharbada bata produktiboa da eta bestea ez...
ERANTZUNA: Ez, ez. Aldrebes. Hori alderantziz da. Hori da bide bakarra luzarora gu ere saltzeko moduan jartzeko. Bestela gu zordun izango gara beti. Eta gainera desplazatu egingo dugu gure kultura. Eta guk ez daukagu eskubiderik autonomia edukitzeko gure kultura desplazatzen badugu. Hori bait da arrazoia guk autonomia bat edukitzeko. Herri batek bere nortasuna non du? Bere hizkuntzan, bere kulturan... eta gu hori galtzen ari gara. Eta hori galtzen den egunean guk ez dugu arrazoirik autonomia edukitzeko, eta orduan ezingo dugu ezerekin defenditu. Gure autonomia ez da bakarrik industria mugitzeko. Industria berdin berdin mugituko du estatuak ere. Autonomia badugu arrazoi batzuk ditugu hori edukitzeko. Arrazoi horiek batez ere kulturalak dira. Eta guk herri bezala daukagun borroka borroka kulturala da. Hori ulertzen ez duenak ez daki non dabilen.
GALDERA: Eta nola ikusten duzu borroka kultural hori?
ERANTZUNA:Jo, hori luzea da esplikatzen. Baina borroka kultural hori batez ere estrategia batzuk... nik ez dut esaten estrategiarik ez dela egiten. Egiten da baina gutxi. Eta nere iduriz diru gehiegi gastatzen da euskaran gaizki distribuituta. Lasai esan daiteke. Nere eritzi pertsonala hori da. Hiskuntza badugu. Hizkuntzak gero edukin bat behar du. Arrazoi bat behar du hizkuntzari lotzeko. Euskara erakustea gauza bat da. Baina badu gero patrimonio bat hizkuntzak, edukin bat, eta hori da berak, literaturan duen almazena. Eta almazen hori erdi hutsik dago. Hor lan handia dugu egiteko. Eta hortik mejoratuko da kalitatea, Beti eduki kontuan, idazle jator bat euskalduna dena, hizkuntzaren aldetik askoz ere jatorragoa, atseginagoa eta zeragoa izango dela edozein itzulpenik onena baino. Eta hori zaindu beharrekoa da.
GALDERA: Zein da eginbeharrekoa ekintza kulturalak bideratzeko?
ERANTZUNA: Aspaldi esan nuen eta berriz ere jarraituko dut esaten ekintza kulturalak bideratzeko egin behar ditugunak ba, alde batetik, literaturari lotuta dauden beste gauza batzuk indartu; arte dramatikoko eskola bat nahi eta nahi ez sortu beharrekoa da esaterako. Antzerkia mugitu beharrekoa da. Eta antzerkitik zinera. Ezin da egin zinea antzerkirik ez badugu. Eskola de arte dramatikorik ez badugu. Ez zinea ez telebista honik ezin dugu egin. Hori falta da. Hori ez dugu. Oinarriak oraindik behar bezala jartzeko ditugu. Hizkuntzaren kalitatea beharrezkoa da aurrera egingo bada. Jo dezagun gero euskalduntzen dugula pertsona bat kultura piska bat duena, eta gero euskal kulturan ez duela garradun gauzik aurkitzen. Hori da desilusio handi bat euskara ikasten duen guztiari sartzen dioguna. Eta azken batez kultura gaietan arduratzen den pertsonarekin baliatu behar gara. Horrek balio du.
Jendeari gustatzen zaio futbolera joan edo txikiteoa egin, ibili eta hitzegin, baina elite bat indartzen denean beste guztiari begietatik edo irakurtzetik sartzen zaiona belarrietatik sartzen zaio. Horrek eragina du herrian, eta komentatu egiten da, eta jendeak ikasi egiten du, ez bakarrik irakurtzen baizik eta beste batzuk irakurtzen dutenetatik. Horregatik bada elite bat behar beharrezkoa da.
Gero beste bat ere bai. Unibertsitatean esatebaterako, filologia lanetan oso ondo ari dira nere ustez. Baina filologia aztertzeko materiala behar dute eta material hori literaturak eman behar du, eta idazle maxkalak neurritik kanpo baloratu izan ote dituzten... Ikerketak egiteko badago jendea. Desproportzioa dago ordea, literaturgintzarako pertsonak falta dira.
GALDERA: "Egan"en, azken honetan J.L.Zabala eta horrelako gazte batzuk ere agertzen dira... 23 urte ditu horrek...
ERANTZUNA: Eta Pelaez, 17 urte. Aurreko "Egan"en idatzi zuena irakurri eta ez du ematen adin hori duenik. Gehiago esango dizut, "Susa"ren kritika badator inprentan dagoen alean, alde ona, ez pentsa; baina beraiek esaten dutena da literatura beraiek egiten dutena bakarrik dela, eta nik uste dut arrazoia dutela, beraientzat.
GALDERA: Nola ulertzen da hori?
ERANTZUNA: Esana dute nonbait, ARGIAn ere bai, literatura dela beraiek egiten dutena, beste guztia ez balitz bezala edo... Nik esaten dut: arrazoia dute; beren lana da literatura eta baliozkoa da arrazoi hori beraientzat. Eta gazteak hala behar du, eta neri ondo iruditzen zait. Alderantziz beste gauza bat ere gertatu zait: gazte bat etorri zen lan bat eginda eta esan nion, zuk "Susa"n ere egin duzu, eta esan zidan, bai. Honek esan zidan: "Susa2koek pentsatzen dute gazteak direla eta zahartu egin dira. Hori ere gertatzen da.
"Susa"n eta "Egan"en kolaboratzen duen jendea badago. Aldizkariak milaka daude hemen. Baina literatur aldizkariak, horiek eta "Maiatz" kenduta ez dago.
GALDERA: Euskaltzaindiaren Literatur Batzordeak badauka aportaziorik hemen?
ERANTZUNA: Bueno, pertsonalki batzuk kolaboratzen dute hemen. Han lan egin arren batzuk kolaboratzen dute hemen. Haren gauza da gehiago literaturaren zenbait giltzarri aztertu sakonetik... esaterako euskal literaturan agertzen diren ereduak, literatura egiteko, edo adierazteko moduak edo hizkuntzaren erabilera eta, ea lehenago latinean edo griegoan erabiltzen den eta erabiltzen bada ze eratan. Beste ikerlan bat da.
GALDERA: Horregatik sortu "Ekintza baitha" erakunde berri hori?
ERANTZUNA: Erakunde berria paraleloa izango da literatur batzordearena. Piska bat hortik doa. Baina gure ekintza agirian dago. Hainbeste urtetan egin den aldizkeria hor dago. Hor dago fruitua, eta gu gure fruituetatik ezagutzen gara.
Laura MINTEGI
27-31

GaiezKulturaLiteraturaElkarteakEHIE
GaiezKulturaKultur ErakEuskaltzain
GaiezHizkuntzaEuskaraErakundeakEuskaltzain
PertsonaiazSAN MARTIN1
EgileezMINTEGI1Kultura
EgileezURIA3Hizkuntza

Irakurrienak

Matomo erabiliz

Deepseek AA txinatar harrigarria (eta bikaina euskaraz)

Sustatu

“Abiadura honetan ezin diegu eutsi berez funtsezkoak diren gauza batzuei”

Danele Sarriugarte Mochales

Ez esan kolonizazioa

Cira Crespo

Lanbide Heziketako praktikak arazo-iturri izaten ari dira

Mikel Garcia Idiakez

Otsailaren 12an epaituko dute Raimundo El Canastero taldea

Gedar

Azkenak

2025-01-31 | Olaia L. Garaialde

“Yoga onkologikoa xamurtasunean eta errespetuan oinarritzen da”

Prozesu onkologikoetarako tresnak lantzen ditu Paula Barrio yoga onkologikoko irakasleak: “Gorputzarekin eta lesionatutako zonaldearekin konektatzen dugu”.

2025-01-31 | Uriola.eus

Sukalde eta garbiketako grebaren lehen egunak %70etik gorako jarraipena izan zuen atzo, sindikatuen arabera

Ehundaka langile elkartu ostegunean Bilbon egin den giza katean “Lan baldintzak hobetu, hemen eta orain erabakita” lelopean.

2025-01-31 | Euskal Irratiak

Ramuntxo Labat-Aramendi

“Duintasunez arituko gira; Ahetzeko herriko etxearen egoera egonkortu nahi dugu”

Lehen itzulitik bigarrenera, auzapezgotzara jauzi egin zuen Ramuntxo Labat-Aramendi abertzalearen zerrendak. Erdiespena "xinaurri lanari esker" egin zela uste du Labat-Aramendik. Ahetzen zerrendak bozen %44,39 lortu zuen urtarrilaren 12an eginiko behin betiko bozketan... [+]

2025-01-31 | Euskalerria irratia

Iruñean Laba elkartearen eta Windsor tabernaren lokalak bateratuko dituzte

Modu horretan, euskara eta euskal kultura hiriaren bihotzera eraman duen proiektuari egonkortasuna eta sendotasuna emanen diote.

2025-01-30 | Lander Arbelaitz Mitxelena

Langile bat hil da Arbizun, lanean ari zela kamioi batetik karga gainera erorita

52 urteko altsasuar bat hil da ostegunean Arbizun lan istripua izan ostean, Nafarroako Foruzaingoak jakinarazi duenez. Urtea hasi zenetik Euskal Herrian lan istripu batean hildako laugarren langilea da. Ezbeharra herriko erdigunean dagoen etxebizitza bat zaharberritzeko lanetan... [+]

2025-01-30 | Xabier Letona Biteri

Greba Nafarroako hezkuntza publikoan

Ikasturteko hirugarren greba deialdia ere arrakastatsua izan dela diote sindikatuek

Ikasturtea hasi denetik hirugarren greba eguna izan da ostegunekoa Nafarroako Hezkuntza Publikoan eta goizeko mobilizazioen ondoren, LAB, Steilas, ELA eta CCOO –protestaren deitzaileak– pozik agertu dira. Euri jasak eta hotzak lagundu ditu etengabe irakasleak... [+]

2025-01-30 | Jenofa Berhokoirigoin

Jerusalem ekialdean UNRWA debekatu izanak are gehiago zailduko du Gazarako laguntza

Urtarrilaren 30 honetan abian jarri du Israelek Jerusalem ekialderako UNRWA Palestinar Iheslarientzako Laguntza eta Lan Bulegoaren debekua. Urtarrilaren 15ean adosturiko su-etenari segi, bahituen eta presoen hirugarren trukea dute ostegun honetan.

2025-01-30 | Julene Flamarique

Erantzukizunak eskatuko dituzte Zaldibarko tragediaren bosgarren urteurrenean

Joaquin Beltran eta Alberto Sololuze gogoratzeko eta hondamendiaren erantzukizunak eskatzeko elkarretaratzea egingo dute igandean Zaldibarko Eitzaga auzoan. Luizia “enpresarien diru goseak” eragin zuela, eta Eusko Jaurlaritzak “ardura txikiena ere ez duela... [+]

2025-01-30 | Gorka Peñagarikano Goikoetxea

Zigor gehiago espero dituzte Zarauzko EAJko zinegotzi ohiaren etxearen auzian

EAEko Auzitegi Nagusiaren epaiak ez duela "zirrikiturik utzi" dio SOS Talaimendi plataformak, eta "oraindik merezi duten legezko zehapena jaso ez duten zenbait erabaki arbitrario eta ia delituzko" geratzen direla adierazi du. Besteak beste, Zarauzko Udalak... [+]

2025-01-30 | Leire Ibar

Osasun publikoaren alde otsailaren 1ean Bilbon, Gasteizen eta Donostian kaleak betetzera deitu dute

Osasun Publikoaren Aldeko Herri Plataformak (OPA) manifestazioak deitu ditu otsailaren 1erako. Mobilizatzeko deia egin dute osasunaren pribatizazioari aurre egiteko, lehen arreta indartzeko, osasun arloko langileen baldintzak hobetzeko, prekaritateari aurre egiteko eta kudeaketa... [+]

2025-01-30 | Julene Flamarique

“Irabazi egin dugu”: Burlatako etxegabetzea gelditu du Iruñerriko Etxebizitza Sindikatu Sozialistak

Genero-indarkeriaren biktima den emakume bat eta haren bost seme-alabak, horietatik hiru hemezortzi urte beherakoak, etxetik bota nahi izan dituzte ostegunean. Erabakia aurrera eramateko baldintzarik ez zegoela argudiatuta ez dute kaleratzea burutu, baina beste data bat... [+]

2025-01-30 | Beñat Parra | Irutxuloko Hitza

Isunak kendu dizkiete ertzainei euskaraz hitz egiteagatik zigortutako donostiarrei

Eusko Jaurlaritzak isunak kendu dizkie ertzainei euskaraz hitz egiteagatik zigortuak izan ziren Donostiako herritarrei. Manex Ralla eta Amaia Abendaño dira herritar horiek, isunak kendu dizkietela baieztatu diote hedabide honi.

2025-01-30 | Leire Ibar

EITBko Euskara Batzordeak salatu du euskararen eskakizuna baztertu dela zuzendaritza postuetan

EITBko Euskara Batzordeak gaitzespena adierazi du azken hilabeteetan egindako zuzendaritza postuetarako hautaketa prozesuak direla eta. Salatu dutenez, euskarazko C1 maila ez duten hiru pertsona hautatu dituzte postu garrantzitsuetarako: EITB Mediaren zuzendaritzarako, Social... [+]

2025-01-30 | Urko Apaolaza Avila

Adifek dio AHTko obretan salatutako lan-esklabotza egoerak “gezurra” direla

AHT Geldituk Nafarroako Abiadura Handiko Trenaren obretan lan esklabotza egoerak daudela salatzen duen lekukotza eskandalagarria jaso ondoren, obra horiek sustatzen dituen Adif sozietateak publikoki erantzun behar izan du: "Gezurra dira".

2025-01-30 | Aiaraldea

Amurrioko Udalak uko egin dio Aiaraldea Komunikabidearen dirulaguntza 2025eko udal aurrekontuetan sartzeari

Ostegun honetako Udal Osoko Bilkuran eztabaidatu eta bozkatuko dira Amurrioko Udaleko 2025erako aurrekontuak eta, beste behin ere, Udal Gobernuak uko egin dio Aiaraldea Komunikabidearen hitzarmen eta dirulaguntza berrezartzeari.

Eguneraketa berriak daude