Egin ARGIAkoa

Gizartea Ingurumena Politika Ekonomia Kultura Euskara Feminismoa Hezkuntza Nazioartea Iritzia

igandea 2024ko abenduaren 01ean

Ameriketara

Jon Bilbao: "Egunean ez dagoen bibliografia, historia da"

Laura Mintegi

2021eko uztailaren 23an

Inprimatu

Jon Bilbaori elkarrizketa
Jon Bilbao: "Egunean ez dagoen bibliografia, historia da"
Berriki egin dioten omenaldia dela eta, egunkari guztietako orrietara egin du salto Jon Bilbaok, baina euskaltzaleentzat orain urte asko da ezaguna. Atea beti zabalik duen Getxoko baserri berriztuan hartu gaitu, eta han, mahai gainean, mota eta gusto guztietako aldizkariak ikusi ditugu: kulturaz, musika erradikalaz edo ekonomiari buruzkoak, baina denak euskal gaiaz eta barruan fitxa bat daukatela. Horixe izan da urtetan burutu duen lana. Fitxak eta fitxak egitea, munduko liburutegi eta unibertsitate guztietan arakatuta. Berak badaki non zer aurki daitekeen, esaterako ARGIA aldizkaria osoa Washington-eko Kongresuko liburutegian dagoela.
GALDERA: Nonbaitetik hasi behar dela, has gaitezen orain gutxi argitaratu den berri horretatik, hau da, CIAk berarentzat lan egitea eskatu zizula.
ERANTZUNA: Are gehiago, ni CIAkoa nintzela esan da, eta gainera bere burua informatutzat eduki zezakeen jendeak esanda. Niri inor ez zait etorri CIAkoa zena esanik informazioa eskatzen. Eta hobe horrela izan balitz. Seguruen baietz esango nion. Informazioa eman izango nion, orain zuri ematen dizudan modu berean. Baina guri eskatu zigutena, beste baten bidez, zera izan zen, hango pertsona batzu hemen ikasle moduan sartzea. Eta hori ez genuen ondo ikusten, benetako ikasleek zuten eskubidea mozten zelako.
Eta agian bai eman diet informazioa, konturatu gabe, nik betidanik enbaxadekin tratu handia izan dudalako. Baina heurei zuzendutako txostenik inoiz ez dut egin.
GALDERA: Hel gakizkio orain gure gaiari, bibliografiari. Batzutan zera ematen du, Ameriketara joatea kasualitatea izan zela, fitxak egiten hastea ere beste kasualitate bat izan zela... baina momenturen batetan aurrera jotzeko erabakia hartu behar izango zenuen, ezta?
ERANTZUNA: Kasualitatearena egia da. Horrela da. Nik inoiz ez nuen pentsatu honelako lan batetan sartuko nintzenik. Niretzako fitxak ziren, lanerako fitxak. Baina gerrateak New Yorkera eraman ninduen, garairako ez-ohizkoa, eta han oso gauza gutxi zegoen egia esan, "Yakintza" eta besteren bat. II Gerratearen erdian pentsatu nuen, gerratearen amaierarako ona izango litzateke euskal ikertzaileentzat bibliografia bat egitea, zeramaten hamar urtetako hutsunea bete ahal zezaten, hamar urtez isolaturik egon zirelako.
GALDERA: Zeintzu izan dira, erabakitzeko momentu haietan, aurrera jotzeko bultzatu zaituzten arrazoiak?
ERANTZUNA: Momentu bat baino gehiago egon da aurrera jotzeko erabakia hartu behar dudala. Hasiera batetan, nik 1950era ko jarri nuen helmuga. Baina urte horretan Kubara joateko behartuta egon nintzen, eta bertan lau urte pasa nituen. Hona heltzean 1 954an, beste fetxa bat jarri nuen, eta 1960an epea ia ia amaitzear zegoenean, hemendik joan behar izan nuen, eta Washingtoneko Kongresuko liburutegian itzelezko materialea pilatu nuen urtebetean, batez ere aldizkarietako materialea. Eta horrez gero jadanik ezin nuen atzera egin. Epeak etengabeki jartzen nituen, baina beti apurtzen nituen. Eta gaur arte.
GALDERA: Bibliografian hizkuntza batzu agertzen dira, zeintzu hizkuntza dira euskal gaiaz informazio gehien aportatzen dutenak?
ERANTZUNA: Euskaraz aparte, lehenik gaztelania, eta gero frantsesera, jakina, eta hirugarren ingelesa. Hurrengoa alemanera da. Italianoeraz gauza batzu agertzen dira, baina ez gehiegi euskal arazoetaz. Eta gainera ez dugu orain linguista bat ere italiarra denik. Alemaneraz lehen baino gutxiago egiten ari da, baina bada interesgarria bidaia-li buru ugari egiten ari delako, eta liburu horietan Euskal Herritik egindako bidaiak ager daitezkeelako.
Errusieraz ere badago nahiko lan publikaturik, eta pilatuta dauzkagu, baina lau urtetako atzerapenaz gabiltz. Laster publikatu beharko dugu materiale guzti hori.
Nik orain zera proposatu izan dut, euskaraz dauden tituluak gaztelaniara itzuli behar direla, bestela euskaraz idazten denaren berri bakar bakarrik euskaldunek edukiko dute. Antropologo batek jakin behar du bere gaiaz zer dagoen, eta gero ahal duen moduan eskuratu informazio hori. Eta gaztelanierara egitea proposatzen dut, euskal arazoetaz arduratzen den edonor gaztelania jakitera behartuta dagoelako.
GALDERA: Hainbat naziotako liburutegietan egon zara, baina zure lana batez ere Estatu Batuetan burutu duzu. Hura da materiale gehien daukana ala?
ERANTZUNA: Amerikan lan egitea Europan egitea baino askoz ere errazagoa da. Washingtoneko liburutegi horretan Europa ko aldizkari guztiak daude. Eta Europan leku batetik bestera, nazio bakoitzera jo behar da bertako aldizkariak aurkitzeko. Eta horixe da Estatu Batuek munduko alde guztietan interesak dituztelako, eta kongresistek erabakiak hartzeko, ahalik eta informazio gehien eta zehatzen eduki behar dutelako. Horrela, Kongresuko liburutegiak mundu osoko aldizkariak jasotzen ditu (bai eta zuen ARGIA aldizkaria ere). Baina arrazoi nagusia ez zen Museo moduko Liburutegia egitea, baizik eta kongresistek momentuoro nahi duten munduko aparteaz eta gaiaz-kontsulta dezaten, erabakiak hartu aurretik.
Libiako kontuan, behin behineko itzultzaile gehiago kontratatu behar izan dira, Libiako egunkari eta aldizkari guztiak itzuli ditzaten, eta honela, kongresistek han esaten ari denaren berri zehatza eduki dezaten.
Leku hori, nire ustez, bibliografigile batentzat dagoen leku arriskugarriena da. Sar zaitezke, eta bertan urteak eta urteak eman arakatu ezinean, nahiz eta heurek ikusteko erraztasun guztiak eman. Sarrera librea da, baina kontrol handiak dituzte.
GALDERA: Orain arte lan erraldoi hau zeuk bakarrik egin duzu, baina erakunde eta instituzio publikoek ez dute honetaz zer esanik?
ERANTZUNA: Nik bakarrik egin dut, baina atzerapenez, eta ez behar litekeen zehaztasun osoz. Leku betara banoa, eta zenbaki pare bat falta bada, edozergatik, gero ezin naiteke berriro itzuli, eternoa izango litzatekeelako, eta horrela zehaztasuna galtzen da. Orain Eusko Jaurlaritzak interesa hartu du, baina dirua mugatua da, eta lehentasunak jartzerakoan sortzen dira arazoak. Elkartea egin dugu laguntza horiei begira, errazagoa delako elkarti bati ematea norberari baino. Elkartea sortzearen ideia Jaurlaritzarena berarena izan da. Momentuon bi gaude hau egiten, laguntzen nauen Luis Moreno eta biok.
GALDERA: Laguntzaz mintzatu gara, baina oztopoez ere mintza gintezkeen. Urte hauetan zehar inolako oztoporik jarri izan dizu inork?
ERANTZUNA: Elias Amezaga bere artikuluan "etsai ezkutuez" mintzatzen da, eta egia esan ni ez naiz konturatu. Agian "etsaiak" egon dira, eta ni ez naiz horretaz ohartu. Beharbada jauzi izan naizenean, zangartekoa egin baino, ni neu behaztopatu naizela pentsatu izan dut.
GALDERA.–Harritzekoa dena zera da, horrenbeste urtetan Amerikan bizi ondoren, gero berriro bueltatzea hona. Euskaldun gehienak han geratu dira, eta heuren seme-alabak guztiz "amerikanuak" dira.
ERANTZUNA: Ni ez naiz kasu tipikoa. Diferentzia handiena da seme-alabak non hezitzen diren. Nire seme-alabak hemen integraturik daude, eta horregatik izan zait niri ere posible hona bihurtzea. Dena den nik beti eduki dut argi hona bueltatu behar nintzela. Eta hemen inoiz ez dut sentitu hango "morrina", ezta zirrikiturik ere. Zerbait faltan hartzekotan, han ditudan medioak dira, liburu bat kontsultatu orduan, eta hemen lortzea oso zaila zaidala, baina besterik ez.
Hemen liburutegiak oso goiz ixten dituzte, eta jaiegunetan ere bai, eta tabernak aldiz beti daude zabalik, jaiegunetan barne. Tabernara joatea bultzatzen dute, liburutegira bultzatu beharrean. Jakina, tabernek zergak ordaintzen dituzte, eta liburutegiek ez.
GALDERA: Eta bibliografia egiten zenuen artean, bizitzeko lana ere egin beharko zenuen noski.
ERANTZUNA: Beti aurkitzen zen zeredozer. Estatu Batuetan lan erraztasunak oso handiak dira. Beti aurkitzen da lana, nahiz eta behin behinekoa izan. Gero bestalde ere, errazago botatzen zaituzte. Horretarako ere erraztasun handiagoak daude. Baina inoiz ez naiz oso estu ibili. Gainera horretan ere ez da pentsatzen.
GALDERA: Eta zeintzu dira orain, epe laburrerako dituzun beste proiektuak?
ERANTZUNA: Lehen aipatu izan dudan bezala, orain ere badaukat beste epe bat jarrita, baina orain desberdina da, hemendik aurrera, eta sortu dugun elkarteari esker, laguntza edukiko dudalako. Orain egin behar duguna zera da, bibliografia beti egunean mantentzea, Telefonikak listina mantentzen duen bezala. Imajina zer izan daitekeen hamar urtetan berrizten ez den telefono listina. Ba gauza bera gerta daiteke bibliografiarekin. Zeren, egunean ez dagoenean bibliografia bat, historia da. Liburu bat ateratzen denetik bibliografian agertu arte ezin dira hiru urte baino gehiago pasatu, eta jendeak horren ziurtasuna eduki behar du. Bibliografigileengan konfidatu behar du.
Bestalde, bibliografia batek zerbitzu ona eskeni behar die ikertzaileei, eta honela euskal gaiei buruzko ikerketek ere kalitatea irabaziko dute, zeren, hemendik aurrera, edo zein gai ikasi nahi dela, aurretik behintzat horretaz zer idatzi den jakin behar du ikertzaileak, eta guzti hori gure bibliografian pikatuta aurkituko du.
GALDERA: Beraz, honetan segitzeko asmoa duzu, eta honela beti arte, ezta?
ERANTZUNA: Federiko Krutwigek orain hogei bat urte edo esaten ohi zuen hurrengo berrehun urtetarako proiektuak zituela, eta niri ere halako zerbait gertatzen zait.
Laura MINTEGI
27-31

GaiezHizkuntzaEuskaraIkertzailea
PertsonaiazBILBAO1
EgileezMINTEGI1Hizkuntza

Ameriketara

Irakurrienak

Matomo erabiliz

Heteroenak ez, heteroegiak bai

ARGIA

Donostiako musika teknikari ezagun bat salatu dute hainbat emakumek, sexu jazarpenagatik

Irutxuloko Hitza

Tuterako alkateak aurrekontuak aurkeztu ditu talde neonazi baten abestiarekin

Xabier Letona Biteri

“Konplexutasuna agertzeko lekua da literatura, ez lezioak ematekoa”

Danele Sarriugarte Mochales

EAJ, PSE eta PPk mendietako gurutze katolikoak babestu nahi dituzte “euskal kultura eta ohituren parte” direlako

Axier Lopez

2025ean “larrialdi linguistikotik indarraldirako bideari ekiteko beharra” aldarrikatu du Kontseiluak

ARGIA

Kanal honetatik interesatuko zaizu: Ameriketara

2021-07-28 | Unai Brea

Bilboko Itsasadarra Itsas Museoa: Ontziola zaharra, memoriaren ondare

Bilboko Itsasadarra Itsas Museoa Ibaizabal ertzean dago, ezkerraldean hain justu, behinola Euskalduna ontziolarenak izandako eremuetan. Bertatik bertara du »harekin horma bat partekatzen du, izan ere» Euskalduna Jauregia, XXI. mendeko Bilboko ikurretako bat. Bertara... [+]

2021-07-27 |

Habanan lurperatutako euskaldunen memoria

Habanara datozen turistak errazago hartuko dute Malekoirantzako aldats behera, edo hondartzarako sortalderako bidea. Gutxik ezagutuko dute Hiriko Kanposantua, Colón hilerria, Vedado gainean, Zapata eta 12 kaleen artean sarrerako atea duena. Baina hilerrira sartuz gero,... [+]

2021-07-20 | Pello Zubiria Kamino

1491: Colon izeneko tsunamiaren aurreko amerikar haiek

Charles C. Mann kazetari eta idazlea da, Science eta Atlantic Monthly aldizkarietan karrikaratzen ditu bere lanak, eta dozena bat urtez aztertu ondoren arkeologoek, historialariek, geografoek, geologoek eta antropologoek eginiko aurkikuntzak, udaberri honetatik arrakastaz... [+]

2020-01-24 | Urko Apaolaza Avila

AEBetako gas-ganberan hil zuten euskal artzaina

Bizi hobeago baten bila Ameriketara artzain joan ziren euskaldunen arketipo jakin bat iritsi izan zaigu, normalean literaturaren bidez, erruz lan egin eta euren sorterrira diru apur bat eginda itzuli ziren horiena. Bada beste historia bat maiz kontatzen ez dena: lurralde urrun... [+]

2019-07-04 | Fernando Merino

Juan Sebastian Elkano

Lehen mundu biraren bosgarren mendeurrena ospatzen ari gara eta Juan Sebastian Elkanori dagokio horren loria eta ohorea.

2018-04-06 | Iñaki Bizkarra

Arbolak mintzo

MULTIMEDIA - dokumentala

2017-01-23 | Jakoba Errekondo

Sagard eta huroiak

Kosmopolita da getozka, Portulaca oleracea. Munduan barrena hara eta hona hedatu dugu, jakinaren gainean edo azpian, eta toki askotan ondo bizi da. Noranahitarra da, eta edonon nonahikoa. Dakigun guztia bezala, ez dakigu oso ondo nongoa den. Landareez ari garenean, ikaragarrizko... [+]

2016-08-31 | Onintza Irureta Azkune

'Katalina de Erauso' Pastoral

A character hidden on stage

During the 17th century, an adolescent runs away from the Dominican convent in Donostia because it feels like a prison. Going to America, the adolescent fights for the king of Spain and oppresses the local people; spends decades shaking a sword around in the New World. No, it is... [+]

2012-02-21 | Nagore Irazustabarrena Uranga

Nork eta nola hil zuen Moctezuma II.a?

2010-12-01 | Mikel Garcia Idiakez

Amerikanuak

Nevadako azken euskal artzainak

Herrialde arrotzean bizimodu duina eramateko borrokaz eta komunitate bateko kide sentitzeaz mintzo da Amerikanuak dokumentala, egileen hitzetan. Garratz eta malenkoniatsu, baita umorez hainbatetan, euskal diasporan ezagun zaigun historia du ardatz, dirua irabazteko asmoz artzain... [+]

2010-02-09 | Oscar Alvarez

Hego Amerikako independentziak

Amerikako independentzietan euskaldunek zer?

Bi mende pasa dira Espainiako kolonien independentzia prozesua hasi zenetik. Hori dela-eta ospakizun handiak antolatu dituzte Hego Amerikako herrialdeek. Euskaldunek gertakizun horretan izandako parte hartzea ez zen zuri-beltza izan. Hori azaltzeko hiru historialariren lanak... [+]

2010-01-27 | Pako Sudupe

Far Westeko Euskal Herria

Azken ehun eta berrogeita hamar urtean euskaldun asko joan da Ameriketara; liburu honek (Far Westeko Euskal Herria; Asun Garikano. Pamiela) Far Westera joandako euskaldunen berri ugari ematen du: gutun, bertso, kontakizun eta lekukotasunez baliatuz. Bost ataletatik luzeenak... [+]

2009-05-19 | Monika Madinabeitia

Richard Wayne Etulain

"Amerikar kulturak homogeneizatzea bultzatzen du"

Richard Wayne Etulain amerikano baten semea da. Aita, Sebastian Etulain, Nafarroako Eugin jaio zen, eta Ameriketara emigratu zuen 1920ko hamarkadan. Haren semeak ez du aitaren emaria ahaztu. Duela hilabete batzuk EHUra etorri zen ikastaro bat ematera. Etulaindarren haziak... [+]

2007-07-06

Konkista modernoak

"Kaguen el kinto zentenario pegatinak 1992an ezagutu dituztenek badakite inguru hauetan ez diegula inongo zilegitasunik aitortzen konkistatzaileei, hastio ditugula guztiak. Beno, guztiak... nola gerta. Hiru konkista, hiruak garai bertsukoak, eta halere eta salbuespenak... [+]

2007-05-05

Gure pausoen arrastoan, geroz eta azkarrago

1085. urtean, Gilermo Konkistatzaileak Domesday Book (Azken Judizioaren Liburua) delakoa osatzeko mandatua eman zuen. Ingalaterran egindako aurreneko errolda bildu zuen liburuak eta herrialde hartako altxorrik preziatuenetakoa da, duen balio historiko handiagatik. Orain, 920... [+]

Eguneraketa berriak daude