Gizartea
Ingurumena
Politika
Ekonomia
Kultura
Euskara
Feminismoa
Hezkuntza
Nazioartea
Iritzia
ostirala 2024ko azaroaren 08an
Jesus Altuna: "Lehen Euskal Gizona Aztertzen Espetializatzea Erabaki Nuen Gaztetan‘’
Zarata mediatikoz beteriko garai nahasiotan, merkatu logiketatik urrun eta irakurleengandik gertu dagoen kazetaritza beharrezkoa dela uste baduzu, ARGIA bultzatzera animatu nahi zaitugu. Geroz eta gehiago gara, jarrai dezagun txikitik eragiten.
Donostiako San Telmo museoan sartu eta, hirugarren pisuan, hezur, liburu eta artxiboz beterikako laboratorio baten barruan aurkitu dugu JesusAltuna, idazmakinaren aurrean. Barandiarango Joxe Migelen ondorengorik handiena dugu seguruenik lehen euskal gizonaren azterketetan. Halabeharrez, gaur egungo jakintza mailak hala eskatzen duelako, arkeologiaren alorrean sakondu ditu bere azterketak. Zientifiko planta izateaz gain izaera bera ere halakoxea du. Hasieratik utzi dugu garbi dibulgazio mailako elkarrizketa bat nahi genuela eta eskolak trebatu dituen maisuen erraztasunez kontatu dizkigu guztiak.
Nik gizona, Euskal Herriko gizona ikasi nahi nuenez geroz jakintsu horrengana joan nintzen. Halaxe hasi nituen nere esperientzia eta azterketak bere ondoan.
Berak bi atal aztertu ditu batez ere: gaurko gizona, alegia gaurko euskalduna, eta bere garaian berak aurkitu dituen kulturak hemen inguruan, baina kultura horiek oinarri batzuk dituztelako eta kultura guztiak lehendik datozelako on Joxe Migel lehengoa ere aztertzen hasi zen, ez gaurkoa bakarrik, bai eta lehengoa ere.
Gaur egun gauza askoz ere gehiago dakigu noski, asko gainera on Joxe Migelek berak erakutsi digulako, eta orduan dena hartzerik ez dago. Garai hartan bai, on Joxe Mi gelek dena aztertzen zuen, baina gaur, beharbada asko dakigulako, nahi eta nahi ez espezializatu beharra daukagu, on Joxe Migelengan ere ikusten da, azken denboraotan etnografia bakarrik egiten du, denetarako denborarik ez dagoelako.
Nik hasieratik mugatu nuen nire alorra. Orduan esan nuen , "lehen gizona bakarrik aztertuko dut, dena aztertzeko, sakonki aztertzeko, denborarik izango ez dudalako". Eta halaxe, lehendabiziko azterketak egin nituen on Joxe Migelekin Lezetxikin, Arrasateko kobazulo batean, hemen Aizpitarten, Errenteriako beste kobazulo batean etabar. Gero handik urte batzutara ni neroni hasi nintzen. Ja azterketak kobazuloetan, eta tri kuharrietan, eta cromlech-etan eta zuzentzen... eta horixe da hasiera.
Lehen gizona aztertzeko nahi eta nahi ez lehendabiziko pausua da prospezio bat egitea, hau da, ikusmira ibili alde guztietan ea non dauden aztarnak, lehen gizonaren aztarnak. Hori da lehen prospezioa. Aztarnategi bat aurkitzen baduzu, kobazulo batean edo beste leku batean, hura aztertu, eskabatu, industu. Eta eskabazioak denbora asko behar du. Mantso mantso egiten dira lan hauek, ezin da aitzur batekin joan, lurra altxa eta han dagoena bakarrik jaso. Ikusi egin behar da nola dagoen han aurkitzen duzuna, inguruko beste gaiekin ze erlazioa duen, ze lur-mailetan zegoen, ikusteko zein den zaharrena, zein berriena etabar... Hori kontu handiarekin egin behar den lana da, orduan eskabazioak denbora asko behar du. Baina hori da oinarria, hortik aterako bait dira gero aztertuko ditugun materialak. Hortik aterako dira gizon hark egiten zituen tresnak, alde batetik, bere hezurrak ere bai batzutan, aurkitzen ditugu, bere arraza nolakoa zen jakiteko, eta berak jaten zituen aberen hezurrak ere hantxe aurkitzen dira. Horiek dira gero, laborategian aztergai.
Hemen jeneralean. kanpo azterketak, udan egiten ditugu, batzutan Aste Santuan ere bai, baina jeneralean udan, eta gero kurtsoan zehar, gainera klaseetara joan behar dugu eta kurtsoan zehar ezin dugu horrela hilabete pasa aztarnategi batean, orduan, kurtsoan zehar aztertzen ditugu udan bildutako material guzti horiek, eskabatutako material guzti horiek.
Gero, aztarnategi batean aurkitzen dituzu zenbait tresna. Batzutan harrizkoak bakarrik, harri-aroan gaudelako, eta tresna horien morfologiatik dakizu ze garaitan gauden: magdalen garaian gauden, edo solutre garaian gauden, edo moustier garaian gauden... hauek denak kultura desberdinak dira, prehistoriako kultura desberdinak.
Brontzezko tresnak aurkitzen baditugu, brontzezko aizkorak, edo brontzezko gezi-mutturrak, edo azkonak etabar, badakigu brontzea ja ailegatua zela garai horretan. Burni aztarnarik ez badago badakigu brontze garain gaudela oraindik, burni aroan sartu aurretik.
Hezurretatik ere gauza asko ateratzen da. Hezurretatik atera dezakezu gizon hura ehizetik bizi zen, edo artzaia zen, esaterako. Basabereen hezurrak bekarrik aurkitzen badituzu aztarnategi batean, guk Lezetxikin edo Errallan aurkitu ditugun bezala, oreinenak, basauntzenak, orkatzenak, basazezenenak, bisonteenak etabar, badakizu gizon ehiztariak zirela. Oraindik domestikazioa ez zen azaldu. Beste aztarnategi batean aurkitzen badituzu ahuntzak, ardiak, zerriak etabar badakizu hori artzaia zela gutxienez.
Gero askotan, sukarrietan ere ikusten da, mikroskopioz begiratuz, sukarri horrek ze lana egin duen Esatebaterako, sukarriekin garia edo garagarra ebaki baldin bada, garagarrak eta gariak arrasto berezi batzuk uzten dizkio sukarriari. Mikroskopioan nabari nabari ikusten dira. Orduan badakizu nekazariak ere bazirela. Izan zitezkeen artzaiak bakarrik eta oraindik nekazaritza sartu gabe egotea.
Horrela, piskana piskana, rekonstruitu egiten dugu gizon horren bizimodua, gizon horren joan etorriak... etabar. Batzutan, aztarnategi batean, nahiz eta kostaldetik oso urruti egon, ba maskor asko aurkitzen dituzu, molusko asko, kontxa asko, lapak etabar. Orduan, lapa horietatik badakizu, nahiz eta itsasoa urruti egon itsasaldera ere askotan joaten zela kontxa horiek hartzera, elikagai bezala. Beste batzutan berriz, Amaldan ikusten ari garen bezala, Amalda Zestoan dago, kostatik urruti; Amaldan kontxa asko aurkitzen dira, baina oso txikiak, jateko balio ez dutenak. Orduan, zertarako eramaten zituzten? Orain ari gara hori aztertzen, baina badirudi apaingarri bezala eramaten zituztela; zulatu eta zintzilikario bezala eramateko. Kostaraino joaten ziren. Eta kosta orduan ez zegoen orain dagoen toki berean, baizik eta hamabi bat kilometro urrutirago. Hemen, izoztaroan, itsasertza askoz ere urrutiago zegoen, hamabi bat kilometro bai urrutiago. Amalda urruti dago kostatik, gero hamabi kilometro itsasertzera joateko, eta beste hainbeste bueltatzeko... eta hala ere haraino joaten ziren kontxa txiki horiek hartzera. Nonbait zer edo zer esaten zien apaingalu haiek. Horrela piskana piskana osatzen duzu haien bizimodua, haien izakera, haien pentsakera ere, eta haien erlijioa ere bai askotan. Aztarnategi batean, Altxerrin eta Ekainen gertatu zen bezala, barruan aurkitzen badituzu halako irudi zoragarri batzuk, ba zerbaitetarako egin zituzten irudi haiek. Ez zituzten egin kobazuloa apaintzeko bakarrik, hala egin izan bazuten kanpoaldeago egingo zuten, argia sartzen den lekuan, berak bizi ziren lekuan, atarian... eta atarian sekula ez zituzten egiten. Han sakonean, argirik ez dagoen lekuan, bizi ez ziren lekuan... Atarian bakarrik bizi ziren berak. Barrualdean ez da aztarnarik, irudiak bai.
Kultura aldetik ez da erraza lotzen paleolito aroa eta geroztikako garaiak, baina bueno, Barandiaranek lotura batzuk ikusi ditu, brontze aroan zehar, burni aroan zehar gaurko euskaldunekin. Alegia, berak jasotako zenbait ohitura eta ipuinek badutela oinarri zaharra. Noraino ailegatzen diren oinarri horiek ez da gauza bat ere erraza. Halaz ere, euskara ere oso zaharra dela esan daiteke, ba etxeko abereen izenak esaterako, ez direlako indoeuroparrak. Indoeuroparrak sartu ziren hemen gutxigora behera, Kristo aurretik zortzigarren mendean edo horrela. Indoeuropearrak bere pentsaerak etabar sartu zituzten baina guk hemen ditugun abere izenak ez dira indoeuropearrak. Behia, eta zezena eta zaldia eta... ez dute zerikusirik indoeuropear hizkuntzetan erabiltzen diren izenekin. Orduan, etxeko abereak sartu zirenean hemen, neolito garaian, handik piska batera ere euskara hitzegiten zen hemen. Gero sartu izan bazen euskara, izen horiek indoeuropearrak izango ziren. Hortik atzera jotzea oso zaila da. Harriak hor geratzen zaizkizu, hezurrak ere bai, baina ideiak eta hizkuntza ez zaizkizu fosilizatzen.
Gero, hobeto jakiteko noizkoak diren gauza guzti horiek, hezurrak datatu egiten dira. Datazio hau guri Iparrameriketan egiten digute. Hezur mordo bat bidaltzen dugu eta esaten digute hezur bakoitza zein datatakoa den. Fisika erabiliz egiten dira azken datazioak. Karbono-14aren bitartez.
Irakurrienak
Matomo erabiliz
#2
Lander Arbelaitz Mitxelena
#3
#4
Estitxu Eizagirre
#5
Kanal honetatik interesatuko zaizu: Paleolitoa
2024-01-09
Nagore Irazustabarrena Uranga
Venus ez zen jaio Willendorfen
Willendorf (Austria), 1908. Wachau bailarako aztarnategi batean, Josef Szombathy arkeologoak emakumezko baten estatua antropomorfo txiki bat aurkitu zuen, 11 cm ingurukoa, harrian zizelkatua eta okre gorriz tindatua.
Orduz geroztik, Paleolitoko venusik ezagunena da, eta... [+]
2021-07-27
Iñigo Txintxurreta
Izturitze eta Otsozelaiako lezeak: Gazteluko muinoko historiaurreko altxorra
Urteak igaro ahala gero eta gehiago badakigu, aberasten gara eta gure jakintza hori zuzentzen dugu. Ezer ez da geldirik egoten, dena aldatu eta higitu egiten da, mugimendu horrek liluratzen gaituen bitartean. Hori da Gazteluko muinoaren barnean gordetzen den altxorrak eskaintzen... [+]
DUELA 20.000 URTEKO PICASSOAK
Paleolitoko gizakiak egindako artelanak begiratzeak beti sortzen du halako zirrara, harridura eta beldur antzeko zerbait nahasita. Gaurko gizakia txundituta gelditzen da haitzuloak diren leku misteriotsu eta irreal horietan bertan, gure arbasoek errito sakratuak eta zeremonia... [+]
2021-07-16
Miel Anjel Elustondo
Jesus Altuna: «Iragana hainbeste hondatu gabe ere eraiki dezakegu etorkizuna»
Zientzialari ilezuri, jakintsu eta atseginaren klitxea betetzen du Jesus Altunak. Hamarretik gora daki, baina harrokeriarik gabe ari da. Patxadan eta gozo mintzo da, arrazoiaren indarrez, eta autoritatez. Plazer da berarekin hitz egitea, zentzuz eta senez jarduteko dohaina... [+]
2020-02-25
Nagore Irazustabarrena Uranga
Liztor habiak, labar artea datatzeko
1891n nekazari batek Gwion estiloko hainbat labar pintura aurkitu zituen Kimberlyn (Australia).
2020-02-18
Nagore Irazustabarrena Uranga
Paleolitoko grabatuak Tarragonan
Font Major kobazuloa (Tarragona, Katalunia) 1853an aurkitu zuten eta urte asko dira bertan arkeologoak lanean ari direla.
2019-09-11
Nagore Irazustabarrena Uranga
Jostorratzak baino lehen
Izturitze duela 21.000-29.000 urte. Gravettiar aroan Izturitzeko kobazuloan bizi ziren gizakiek suharrizko tresna asko utzi zituzten.
2019-06-26
Nagore Irazustabarrena Uranga
Ekain, bilatua eta aurkitua
Deba (Gipuzkoa), 1969ko ekainaren 1a. Zestoako mugan, Izarraitzen magalean, kobazulo baten sarrera aurkitu zuten Rafael Rezabal eta Andoni Albizurik.
2018-04-18
Nagore Irazustabarrena Uranga
88.000 urteko hatz zati baten garrantzia
El Nefud basamortuan (Saudi Arabia) , Al Wusta izeneko aztarnategian, Homo Sapiens espeziearen hatz fosilizatu bat aurkitu dute eta, uranio serieen bidez, Max Planck Giza Historiaren Zientzia Institutuak 88.000 urtetan datatu du.
2016-10-13
Urko Apaolaza Avila
Historiaurreko grabatu “paregabeak” aurkitu dituzte Lekeitioko Armintza koban
Bizkaiko Aldundiaren esanetan duela 14.000 urteko grabatu multzoak "kalitate tekniko argia" du eta berezia da irudiak "oso argi" ikusten direlako.
2016-09-08
Urko Apaolaza Avila
Alkerdi koben ondoan dagoen meatzeko lanak behin betiko geratzeko eskatu du Aranzadik
Zientzia elkartearen ustez haitzuloan historiaurreko aztarna gehiago aurkitzeko “aukera handiak” daude eta eremu osoa babestu behar da.
2016-09-01
Erran .eus
Paleolito garaiko grabatu berriak aurkitu dituzte Urdazubiko Alkerdi lezeetan
Orain artean ezezagunak ziren eta Nafarroan aurkitutako zaharrenak lirateke. Hori dela eta, Aranzadik leize ondoko harrobiko jarduerarekin ez jarraitzea gomendatu du.
2016-08-29
Erran .eus
Arriskuan daude Urdazubiko leizeetako historiaurreko grabatuak, harrobi bateko obren erruz
SOS Alkerdi, Urdazubiko ondarea babesteko plataformak Berroberria, Alkerdi eta Zelaieta inguruko leize babestuetan gertatzen ari dena ezagutarazi du. Gune horretan dago gaur arte ezagutzen den Nafarroako labar arte paleolitikoaren kokaera bakarra. Haien gainean harrobi bat dago;... [+]
2016-05-25
Urko Apaolaza Avila
Berriatuako Udala “harrituta”, Atxurra kobako aurkikuntzaren berri prentsaren bidez izan duelako
Asteartean aurkeztu zuen Bizkaiko Aldundiak paleolitiko 70 pintura eta grabaturen aurkikuntza. Berriatuako Udalak ez du inolako informazio edo berririk izan orain arte.
2014-05-29
Ibon Larrazabal
Longyouko haitzuloak
1992an Shiyan Beicun herritik hurbil, Txinako Zheijang probintzian, herritar batek Longyouko haitzuloak aurkitu zituen. Urez beterik zeuden eta horregatik naturak sorturiko leize nahiz haitzuloak zirela uste izan zen hasieran, baina urez hustu ondoren gizakiak eraikitakoak... [+]
Eguneraketa berriak daude