Xabier Arzalluz: «Konstituzioaren bidez oraindik hamaika gauza etor daitezke»
Egun batzu eta hamaika dei izan dira beharrezko Xabier Arzalluzekin mintzatu ahal izateko, baina azkenik, eta gogo onez, bere abokatu bulegoan hitz egiteko hartu gaitu. Azken urte hauetako balantze politikoaz, orduko espektatiba eta geroko errealitateaz mintzatu nahi genukeela esan diogunean, irribarrez zera esan digu «guzti horretaz? bakarrik?", baina gero zuzenki heldu dio gaiari.
Guk prozesu horretan sartzeko zalantzak eduki genituen, frankismoaren estrukturak bizi-bizirik zeudela ikusten genuelako. Baina pentsatzen genuen ez baginen sartzen, beste batzuk emango zutela pasua, baina rebajatuagoa.
Gure bigarren kezka zera izan zen, gure nahiak, behintzat minimoki, har zitzakeen Konstituzioa egin zitekeen ala ez, eta ez genuen pentsatzen egin zitekeenik. Baina gure zaharrek, eta horien arteko Irujok, esaten zuten 1932an sartu izan bagina diktaduraren aurka biltzen ziren talde politikoekin (sozialistak, katalanak...) orduan katalanekin batera lortuko genukeela estatutua, eta ez 1936an, beranduegi zenean. Irujok zioen, beste aldeko bileretan, estatutua eduki izan bagenuen, ez genukeela izango ez Molarik ez requeterik.
Guk ordea, uste genuen posible zela autonomia lortzea, Konstituzioarekin lotu gabe, eta ez genuen hemen Konstituzioa onartuko zuten lehenengoak izan nahi. Eta hori lortu genuen. Luzea izango litzateke nola eta zeren bidez egin zen kontatzea.
Eta hirugarrena. Gurea bezalako herri txikien historian beti ematen da sierra fenomenoa, gora eta beheranzko aldiekin, eta gero eta bajuagoak. Gure planteamendua izan zen, gutxienez, autonomia bat ontzat hartzeko guk, gure aurrekoek lortu zuten autonomiaren mailakoa izatea, eta ez gutxiagokoa.
Eta honela sartu ginen prozesu horretan. Beste batzu kanpoan gelditu ziren, gero HB izango zirenak, EHAS, etab.
Eta formula hori baliotsua da, nahiz eta batzuk ontzat ez hartu. Gainera gero niri aurpegiratu didate komisioan formula horri baietz esan niola, eta partiduak debekatua zidala baietz esatea. Gauzak ez dira hola, baina ba dago oso arazo interesantea horren inguruan. Esaten duena da gure eskubideak ez datozela Konstituziotik. Konstituzioak ezagutzen du aurreko eskubideak direla: berak ez digu ematen eskubide maila, ba zeuden aurretik. Gero Estatutuan gauza bera agertzen da: Estatutua onartzeak ez duela esan nahi guk historian zehar dauzkagun beste eskubideak ahaztu egiten ditugunik. Orduan, gure formulak ez zeukan teilaturik. Suarezi esan zioten hori oso arriskutsua zela eta Estatua saldu egin zuela.
Gipuzkoa eta Nafarroari bai, baina Bizkaiari inork ez zuen uste emango ziotenik. Delako 23-F baino bi hilabete lehenago lortu zen. Atera izan ez bagenuen orduan, ez genuke edukiko Kontzerturik. Eta inportantea zen, Trias Fargas-ek esaten zidan moduan «vosotros tenéis el status de un estado social», eta nahiko arrazoia dauka.
Formula hori, bai eta Ertzantza ere, oso garrantzizkoak dira. Avendañok, Hazienda ministraria zenean esaten zidan, Estatuaren muina dagoela beti, zergak biltzen dituen funtzioan, eta polizian, polizia honek behartzen duelako jendea zergak pagatzen; eta hortik datorrela Estatu modernoa.
Horrexegatik guk lehentasunak ipini genitnenean, lehenago ipini genuen Kontzertua, gero Ertzaintza; hirugarrena komunikabideak eta laugarrena hezkuntza. Dena oraindik ez dago, ez dago ez. Nik behin mitin batetan esan nuen autonomia baten oinarria sendo jartzeko hamar urte behar zirela, eta jendeak frontoian uf egin zidan, baina klaro, gauzak hola dira. Lege fiskala arin egin daiteke, eta jendeari sartu, baina oraindik ez dago osatuta; Kupo Legea hor dugu, oraindik egin gabe dagoela. Izugarrizko bildurra neukan IVA kontu hau atera den moduan aterako zela. Nik ez dut uste Boyer kontu horretan zegoenik. Ez nuen espero sozialistengandik hori konponduko zenik. Eta azken batean IVAk ematen dizun zerga diru piloa da, Kontzertuaren erdia, eta hori lortu ez bagenuen, Kontzertua nahiko ahulduta geldituko zen.
Orain daukagun Estatutua Europa Komunitate horretan dagoen autonomiatik sakonena dela esaten dizut, eta hori probatuko dut edozeinen aurrean. Txillardegi hau eta beste ari zen esaten, baina guk ezin dugu gure burua konparatu Isla de Mann edo Groenlandiarekin. Guk daukagun Autonomia Estatutua ez dauka inork, batez ere Kontzertuagatik eta hori egia da.
Hori "sobre el papel", baina beste gauza bat da errealitatera pasatzea. Gauza guztiak ez daude errealitatean, baina posible dira. Konstituzioa eztabaidatu genuenean, hori esaten ziguten, askatasunera gindoazela, eta ez genuela teilaturik nahi. Guk oso eztabaida polita eduki genuen, Kongresuko politena, eta gainera irabazi egin genuen. Luzea izango litzateke esplikatzea. Esan nahi dizudana da Konstituzioan bertan, 151. artikuluan agertzen denez, gaur egun, Estatuak dituen konpetentzia denak, legalki autonomietara pasatu daitezkeela. Estatutuaren konpetentziak, 149. artikuluak finkatzen baditu, horrezaz gain beste artikulu horrek eskeintzen du posibilitatea Estatuaren konpetentziak gureganatzeko, Konstituzioa ukatu gabe.
Horregatik KAS alternatibaz hitz egiten denean, argi daukat Estatuak nahi badu oraindik hamaika gauza etor daitezkeela gure autonomiarako Konstituzioaren beraren bidez, batez ere segun nola interpretatzen den artikulu hori. Orduan, nik ez nuke esan nahi publikoki orduan pentsatzen genuena baino gehiago lortu dugula, hori esatea ez delako taktika ona, berehala botako dizute aurpegira. Baina gauzak zeuden bezala, gertatu zena gertatuta (zeren kolpea zuzen zuzen gure kontra joan zen, ETAren kontra, eta gure autonomiaren kontra, dudarik ez dago) hala eta guztiz, nik uste dut hamar urtetako balantzea oso ona dela.
Gainera ba dakizu baserritarizat jo gaituztela askotan, Madrilen eta Kataluinan, eta orain konparatzen baduzu zer gertatzen den Kataluinan eta zer gertatzen deri hemen, gu askoz ere aurrerago joan gara heurak baino, eta heurak ziren listoak. Gauza hauetaz kanpoan hitz egitea oso delikatua da, baina hola da, nere ustez.
Gu ere ez gara monarkikoak izan, eta sozialistak gutxiago. Baina sortu zen sistema honetan, errepublika bat izango bazen, gure enkajea zailagoa izango zen monarkian baino, eta fikzioan gabiltza, jakina. Esan nahi dut euskal arazoak oraindik enkajeren bat badaukala, eta Espainia den bezala izanda (estruktura errealak eta faktikoak), monarkiaren bidez gure aspirazioak aurrerago joan daitezkeela beste sisteman baino.
Behatokiak Hizkuntza Eskubideen Egoera 2024 txostena aurkeztu du. Herritarrek helarazitako gertakarien bilduma aztertuta, ondorioztatu dute 2024an egoerak ez duela hobera egin, eta gainera, kexak jaso dituzten hainbat entitateren eskutik urraketak iraunarazteko jarrera sumatu... [+]
Duela aste batzuk, Diputazio kalean, Gasteizko erdigunean, bi gizonek etxerik gabeko pertsona bat bota zuten lo egiten zuen lokalaren kanpoaldeko eskailera-buru txikitik. Bota ez ezik, berehala metalezko baranda bat ere jarri zuten lonjaren aurrean. Lokala luzaroan hutsik egon... [+]
Mundu osoarentzat %10eko muga-zerga globala inposatuko du Donald Trumpen administrazioak, eta hainbat herrialderen inportazioak are gehiago zergapetuko ditu, tartean Txinakoak (%34) eta EBkoak (%20). Baina Hegoalde Globaleko herrialdeak izango dira kaltetuenak: Lesoto (%50),... [+]
Heriotza-zigorra eskatzeko argudio gisa, "indarkeria politikoko ekintza" izan zela adierazi du AEBetako Fiskal Nagusiak.
Palestinarekin Elkartasuna plataformaren ekimenez, txirrindularitzarekin lotura duten 70 bat pertsonak eskatu dute talde sionistak ez dezala txapelketan parte hartu, eta lortu dute.
Zedarriak enpresari taldeak armagintza sustatzera deitzeak eta Jaurlaritzak horrekin bat egiteak "haserrea" sortu diela diote sinatzaileek. Mundu mailako egoera "inoiz baino larriagoa" dela uste dute, eta "Euskal Herriaren etorkizuna oztopa dezakeen... [+]
Ion Aranburu koma egoeran eta ZIUan ingresatuta egon zen hainbat astez, erasoaren ondorioz.
Lekukotasunak, autopsia txostenak eta atxiloaldian izenpeturiko adierazpenak bildu ditu The Independent komunikabide britainiarrak. 2023ko urriaren 7az geroztik 70 palestinarrek dute bizia galdu Israelgo presondegietan. Palestinar presoen alde dabilen Addameer elkartearen... [+]
Kutxa Banku Fundazioak adierazi du Kutxabankeko presidentearen adierazpenek ez dutela fundazioaren pentsamoldea islatzen, "Hizkuntza aniztasuna beti da aberastasun iturri, nekez izan daiteke oztopo", argudiatu dute.
Lineal A duela 4.800-4.500 urte erabilitako idazkera minoikoa da. Berriki, Kretako Knossos jauregi ezagunean, bolizko objektu berezi bat aurkitu dute, ziurrenik zeremonia-zetro gisa erabiliko zutena. Objektuak bi idazkun ditu; bata, kirtenean, laburragoa da eta aurkitutako... [+]
Londres, 1944. Dorothy izeneko emakume bati argazkiak atera zizkioten Waterloo zubian soldatze lanak egiten ari zela. Dorothyri buruz izena beste daturik ez daukagu, baina duela hamar urte arte hori ere ez genekien. Argazki sorta 2015ean topatu zuen Christine Wall... [+]
Nafarroako Erriberako Andosilla herrian, sorpresa ugari ematen ari den indusketa arkeologikoa egiten ari dira Aranzadiko arkeologoak eta herritar boluntario taldeak. Resako aztarnategian orain arte oso ezezaguna zaigun Goi Erdi Aroko gizarteak hobeto ulertzeko aztarnak aurkitu... [+]
Pippi Kaltzaluzeren istorioak lehenengoz kaleratu zirenetik 80 urte bete direla-eta, leku berezia eskaini diote Boloniako Nazioarteko Haur eta Gazte Liburu Azokan. Azkarra, independentea, errebeldea, lotsagabea, menderakaitza, apur bat basatia, sormen handikoa, ausarta eta... [+]
Araba, Bizkaia eta Gipuzkoako trans pertsonei zuzendutako protokolo asistentziala eguneratzea da helburua. Lehen Mailako Arretako Taldeak (LMAT), trans pertsonentzako Lehen Mailako Arretako Zerbitzu berriak (tLMAZ) eta Gurutzetako Unibertsitate Ospitalean dagoen Genero... [+]
Jaurlaritzak ziurtatu du itxaron-zerrendak bi hilabetetik behera jaitsi direla azken hiruhilekoan. Manu Lezertua EAEko arartekoak, berriz, beste datu bat nabarmendu du herritarren kexei buruzko urteko txostenean: Osakidetzari dagozkion kexak %70 igo dira, eta batez ere... [+]