"Reintegracionismo"a Galizan: hurbilketa bat
Irailaren 13tik 15era "Jornadas do ensino 0 Escolas de verao de Galiza e Portugal" direlakoak ospatu dira, Valenca do Castelon, Portugalen. Bertan, Galiza eta Portugalen, irakaskuntzan lanean ari diren zenbait irakasle elkartu dira, arazo pedagogiko eta linguistikotaz eztabaidatzeko. Parada hau aprobetxatu dugu Antoni Gil eta Jurjo Torresekin "reintegracionismo"ari buruz eta Galizako arazo linguistikoari uruz hitzegiteko. Corunñako unibertsitateko irakaslea da lehena eta bertako Eskola unibertsitarioko zuzendaria bigarrena.
ARGIA.–Beste gai batzu ukitu baino lehen, esango al zenigukete zei diren «Jornadas do ensino» hauek?
A.G.–Hauek dira Portugales, ospatzen diren lehen «Jornada»k. Galizan duela 9 uda, ari gara ospatzen "jornada" hauek, eta honuntza hoien zati bat ekarri dugu. Dena dela, portugaldarren presentzia, garrantzitsua izan da 4. urtetik aurrera, eta aurten esperientzia hau Portugalera bertara ekarri nahi izan dugu.
Elkarte honetan irakasleak biltzen gara, eta elkartearen bidez, zenbait bitarteko eskeini nahi zaizkio irakasleari bere lanerako, abertzaletasunaren bidetik.
Bide honetatik, argitaratzen dugun aldizkariak bi zati nagusi ditu: alde batetik soziopedagogiari dagokiona eta bestetik–eta hizkuntzari erabatekta garrantzia ematen diogunez–soziolinguistikari dagokiona.
A.–Dena dela, badago zuen mugimendu guzti hauen azpian, oinarrizko arazo bat; gailego «standar»arena, alegia. Zuek «reintegracionismo»a defendatzen duzue. Esplikatuko al zenukete zer den, eta zer suposatren duen jorrera honek Galizako abertzaletasunerako?
A.G.– "Reintegracionismo"an zenbait alderdi bereiz duiteke. Alde batetik, eta hau da azalezkoena, Galizar hizkuntza formalizatu egin nahi da –forrnalizatu gabe dago eta–portugalera idatzia edo antzekoa izan dadin (jarrera hau defendatzen dutenen artean ere badaude desberdintasunak, lortu behar den berdintasuna zein mailatakoa izan behar duen zehazterakoan). Badaude, noski, aldaketa grafologiko eta sintaktiko batzu oso gutxi eta lexikozkoak–azken hauek, gehiago.
Guzti honen oinarrian funtsezko ideia bat dago: galiziera eta portugalera, hizkuntza bera direla, sistema linguistiko bera. Hori baieztatu ondoren zerbuit erantsi behar, ordea. Portugalerak galizierak haseran sortu zuen idazteko era jarraitu du, baina etenaldirik gabe. Galizan, aitzitik, etenaldi luze bat izan zen erabilpen idatziari dagokionez.
Guzti hau arazoaren azala litzateke baina guzti honek adierazi nahi du kultura-komunitate bat zegoela eta erlazio hauek hautsi egin zirela. Gure asmoa erlazio hauek berritzea litzateke. Ez bait du zentzurik ortografia bateratzea eta erlazio kultural, sozial eta ekonomikoak lehen bezala jarraitzea. Konpetentzi linguistikoa eragin behar da, baina baita ere konpetentzi komunikatiboa.
A.–Zer nolako arrera dute zuekiko Galizako alderdi abertzaleek?
A.G.– Begira, jada, eta garbiki «reintegracionismo»aren alde azaldu den alderdi bakarra «Galiza Ceive» da. Izena bera ere moldatu egin behar izan du grafia berrira.
Bloqueak nominalki bere burua reintegracionistatzat hartzen du, baina ez dut uste arazoa sakonki aztertu duenik, eta planteiamendu honetatik abiatuta atera beharko liratekeen ondorioak atera dituenik. Baina praktikan, erabiltzen duen grafia Xuntak erabiltzen duen grafia bera da, nahiz eta beraiek elebakartasunaren alde egon, eta galizieraren erabilpena erabat bultzatu. Hala ere. badago talde "reintegracionista" bat barruan.
PSG-Esquerda galegan ere, «reintegracionista» talde kualifikatu bat dagoenez gero –Konstituzioa ez onartzeagatik Parlamentutik bidali zuten Claudio Lopez Garrido, esate baterako, grafia bat edo beste erabiltzeko askatasuna utzi die bere militanteei, baina lehenago edo geroxeago definitu egin beharko dute.
J.T.–Baina zehaztu behar da azken batetan askatasun hori ez dela, delako askatasuna, eta erabiltzen dena beste grafia dela.
Teorikoki «reintegracionista» bezala azaltzen dira, baina ez dute erabiltzen. Askatasun hori ez da aldarrikatzen norberak nahi duena erabil dezan, besteek «reintegracionista» erabil ez dezaten, baizik, Antoniok esan duen bezala, «Galiza Ceive» da definitu den alderdi bakarra, eta gainera fuerte xamar hasi dira, bideetako zenbait errotulu estaliz eta grafia "reintegrazionista"n jarriz, eta bere paper pankarta, etab. ere erabat normalduz emengo Aberri Egunean Independentzia eskatzen zuen pankarta grafia honetan idatzi zuten, eta hori oso adierazgarria da.
A.– Zer esplikazio ematen diozue egoera honi?
J.T.– Alde batetik, esan beharra dago, hemengo alderdi abertzaleek ez dutela seriotan hartu hizkuntzaren problematika. Ez da benetan planteiatu. Ez da ezer egiten hizkuntza lantzeko: militanteentzako ikastarorik ez dago, etab.
Bestalde, eta gizarte mailan, zera gertatzen da: inork ez duela ikasi galiziera idazten eta mundu guztiak idazten duela. Eredu espainola hor dakagu eta beraz, egiten dugun gauza bakarra, gure hizkuntza, grafia espainolera moldatzea da, aldaketa txiki batzurekin.
Baina zu kontsekuentea bazara, eta pentsatzen baduzu, portugaleta eta galiziera hizkuntza bera direla, eta galiziera atzendu bada espainierak eraginda atzendu dela, etab., logikoki, hizkuntza ikastear behartzen zaitu. Gure ortografia eta idazkera erabiltzeko, ikasi egin behar da -esapainolarekiko morrontza sistematikoa hautsi egiten bait da-. Eta jendea ez dago horretarako prest.
Begira, penagarria da, Galizan kaleratzen diren kartel, panfleto eta aldizkarien idazkera ikustea. Bere arauak ere ez dituzte errespetatzen. Espainola bere hortan itzultzea besterik ez dute egiten.
A. - «Reintegracionismo»aren aurka daudenek, ordea, jendea, zuen ortografiaren aurrean ikaratu egiten dela diote.
J.T.–Nire ustez, askoz ere zailagoa zaio hemengo jendeari, nazio-subiranotasuna, autodeterminazioa eda independentzia bezalako kontzeptuak ulertzea eta onartzea. Eta horretara ausartzen dira.
Eta gure helburua, gu espainolak ez garela azaltzea bada, bide honetatik askoz ere errazago lortuko genuke, hizkuntza honek espainierarekin ez duela zerikusirik agertuz.
Zeren, A.P.ren ortografia horrekin, badirudi galiziera, espainieraren dialekto bat dela, eta garbi azaldu behar da, gu beste enbor bateti, gatozela.
A.– Mesedez, sakon ezazue piska bat dialektalizazioaren arazo horretan.
J.T.–Gaur egun, Gobernu batek ezin dezake hizkuntz hau galerazi, azken batetan, aurkako erreakzio bat sortuko bait luke. Orduan, erabiltzen ari diren sistema–gutxiago nabaritzen dena eta eragingarrigua–dialektalizazioarena da.
Arau hauen bitartez, galiziera, andaluza edo asturianoaren mailan gera daiteke: lauzpabost hitz desberdin, bukaera, eta kitto. Eta jada, zenbait politikok horren inguruan dabilen galiziera bat erabiltzen dute.
A.–Laburpen bezala, egingo al zenukete balorazio orokor bat:
A.G.–Nik uste, oinarrian dugun arazoa zera dela: ez dugula,"reintegracionismo"ak berarekin dakarrena azken muturreraino eraman. Eta pentsatzen dut agintean daudenek sortu dutela zer suposatu dezakeen. Azken batetan, beraiek somatu dute, funtsean jokoan dagoena. estatuaren batasuna dela. Agian ez dela horretara iritsiko, baina iritsi daitekeela, eta errotik moztu nahi izan dute, edozein modutara.
Eta "reintegracionismoa"zer den bi hitzetan esateko bukaera modura, definizio hau emango nizuke: Itxuraz formalismo ortografikoaren arazo bat bada ere -eta hau beti serio eta garrantzitsua da-, funtsean nazio galegoaren birdefinizio bat da eta beraz, Galizak independentzirako duen posibilitatearena.
NASAren Parker zunda 6,1 milioi kilometroko distantziara arte gerturatu da Eguzkiaren azalera, bere misioaren lehen gerturatzean. Hala, Eguzkitik inoizko gertuen egon den objeku artifiziala bilakatu da. 692.000 kilometro orduko abiaduran igaro da, eta jasotako datuak funtsezkoak... [+]
Goldatz talde feministak antolatua, ortziralean, urtarrilaren 3an, Jantzari dokumentala proiektatuko dute Beralandetan (17:30ean) eta biharamunean, urtarrilaren 4an, Berako bestetako tradizioak aztergai izanen dituzte Maggie Bullen antropologoarekin leku berean (10:30).
Kanboko Marienia eremuan etxebizitzak eraikitzeko proiektua badu Bouygues Immobilier agentziak. "Elkarlanaren bidez" zein "indar harremana" mantenduta, proiektua ezeztatzeko borroka eramateko determinazioa plazaratu dute adierazpen bateratu... [+]
Boroa industrialdean hil zen 41 urteko I.P.C langilea, abenduaren 30ean biltegiko inbentarioa egiten ari zenean. ELA eta LAB sindikatuek, eta Jaurlaritzako Segurtasun Sailak eman dute istripuaren berri.
Arrazoi pedagogiko edo metodologikoengatik, historialariok joera dugu iraganeko aldi historikoak zatikatzeko eta epetan banatzeko. Badira den-denok ezagutzen ditugun aro tradizionalak (Historiaurrea, Antzinaroa, Erdia Aroa, Aro Modernoa eta Garaikidea); baina baita horien... [+]
Agintariek ez dute baztertu bi gertaerak elkarren arteko loturarik izatea. New Orleansen, kamioneta baten gisari batek jendetzaren aurka egin du hamabost hildako eta 35 zauritu eraginda. Ordu batzuk geroago, Las Vegasen, Trump International Hotelaren parean auto bat lehertu da,... [+]
Donostian 2024ko martxoan jokatutako futbol partiduaren aurretik Ertzaintzak egindako kargetan, Amaya Zabarte zaleaz gain bigarren pertsona bat zauritu zuten, ustez foam pilota batekin begian jota. Orain, kasu hori ere ikertzeko agindu du Gipuzkoako Lurralde Auzitegiak.
.jpg)
Espainiako Federazioak salatu du ez zaiola parte hartzen utzi iragan asteburuko Nazioarteko Pilota Federazioaren biltzar nagusian, eta hori “bidegabekeria” dela. Biltzar hartan onartu zuten, bozketan, Euskadiko federazioa nazioartekoaren eskubide osoko kide gisa... [+]
"Sedizioa bultzatzen duelako" hartu du Al-Jazeeraren zabalpena eta lana "aldi baterako" debekatzeko erabakia Palestinako Aginte Nazionalak. PAN "Israelekin lerrokatu izana" deitoratu du komunikabideak, argi utzirik "mehatxuen eta intimidazioen... [+]
Gazpromekin zuen kontratua ez du berritu Volodymyr Zelenskyren gobernuak eta, asteazken goizean, Europa ekialdea hornitzeko gasaren fluxua eten du errusiar konpainiak.
Ander Magallon, Mikel Irure eta Xabier Jauregi Metropoli Forala saioan egon dira maskulinitate berrien inguruan mintzatzen.
Merino 2001. urtean atxilotu zuten, eta dispertsioa jasan du, zigorraren zati handi bat Euskal Herritik kanpoko kartzelatan igaro baitzuen baldintza “zailetan”. Orain, askatasuna berreskuratu du.
Urte berriaren hasierarekin, hainbat zerbitzu eta produkturen prezioetan igoerak izango dira. Elikagaietan, energia fakturetan, udal-zergetan eta etxebizitza gastuetan garestitze nabariak atzemango dira.
Euskal Herria nazio dela aldarrikatzeko ekitaldia egingo dute Donostiako Kursaalean. Astebeteko ekitaldi sorta izango da.