"Gatazka linguistikoa ez da hizkuntzen arteko borroka, gatazka sozialabaizik"


2021eko uztailaren 23an
Rafael Ninyoles soziolinguista balentziarra mintzo
"Gatazka linguistikoa ez da hizkuntzen arteko borroka, gatazka soziala baizik"
Rafael Ninyoles soziolinguista ezaguna dugu Euskal Herriko zenbait zirkulotan. Ibilia dugu hemen hitzaldiak ematen eta "Idioma e Poder Social" eta "Catro Idiomas para un Estado" bere liburuak ere nahiko zabalkunde izan dute. Balentziako Generalitateko hizkuntz-aholkularia da gaur egun eta elkarrizketa hau duela hilabete egin zioten "A Nosa Terra" astekari gallegoan.
A. - 1972. urtean "Idioma e Poder Social" liburua argitaratu zenuen, oso liburu interesgarria benetan hizkuntz gatazkak ulertzeko. Kontzeptu mailan egin al duzu aldaketarik ordutik hona?
R.N.: Obra horretan nahasi xamarrak ziren hainbat kontzeptutan egon da aldaketarik. Lehenago ere egon izan diren bezalaxe, esate batera Kataluñan Errepublika garaian elebitasunarekin gertatu zen bezala. Orain berriro ere kontzeptu hau erabiltzeko gogoz dabiltza esfera ilustratuetan.
Bestalde, eta erdi erdian zeuden beste kontzeptu batzuk, diglosiarena esatera, gizarte antolamenduaren ispilu bezala ulerturik, zapalketa linguistikoaren egitura bezala, baztertzen doaz piskanaka. Uste dut interes berri batzuren arauera dela, agian politikoak baina dena dela interes berri intelektualen arauera. «Hizkuntz gatazka» bezalako kontzeptu oinarrizkoak ere kentzen ari dira diskurtso akademikotik.
A. - Kontzeptuak direla eta ze iruditzen zaizu «gizarte elebiduna»ren ideia hori?
R.N.–Gertatzen dena da badagoela elebitasun kontzepto bat dikzionarikoa dena, eta elebitasun soziala izendatzen dutena. Dikzionario hitz bat da zeren eta suposatzen bait du jende komunitate bat dagoela zeinean bi hizkuntz batera dauden. Gaur egun badago zenbait komunitate koofizialtasuna daukana bi hizkuntzekiko. Koofizialtasun hori elebitasun horren babes legal bat baino ez da. Gehiago erantzuten dio instituzioaren transfondo politikoari fenomenoaren mami zientifikoari baino. Ez du existitzen elebitasun sozialak, horrezaz zientifikoki zehatza eta definitua den zerbait dela uste badugu behintzat.
A.–Eta "ama-hizkuntza" kontzeptua?
R.N.–Arriskutsua da zeren eta kontrakoa ere ba dauka, ama-hizkuntza ez dena, alegia. Arazoa askotxo sinplifikatuz ama-hizkuntza kontzeptua lurralde-hizkuntza edota nazio-hizkuntza kontzeptuengatik aldatzea proposatuko nukw.
A.–Ze iruditzen zaizkizu legedi konstituzionala eta autonomikoa hizkuntzaren arloan?
R.N.- Eredu konstituzionala, edo autonomikoa, mixtoa da eta berezia, ez bait da lurralde eredu bat, hau da. ez du ezartzen lurralde-hizkuntzaren ofizialtasuna, nahiz eta eskubide indibidualak jaso bere erabilerarako lurralde-hizkuntza erabiltzen ez duten sektoreen eskubide linguistikoak betetzeko. Eta ez da eredu pertsonal bat zentzu honetan, estatu hizkuntz-anitzeko batetako hiritarra izateagatik hizkuntza ofizialak erabili behar dituztenekoan. Eredu disimetriko bat da, estatuan hizkuntza bat da nagusi eta zenbait minoria linguistikori eskubide batzuk aitortzen zaizkie bere lurraldean.
A.–Koofizialtasunak ez du ezberdintasuna instituzionalizatzen?
R.N .Pent sa dezagun sanskritoa ofiziala dela Indian, edota Louisianan frantsesa edota Kalifornian gaztelera. Hizkuntzaren estatutoak zerbait balio dezake edota ezer ere ez. Teoerian eredu disimetriko horri erantzuten dio konfizialtasunak, baina nere ustez gaur egungo egoeraren garrantzitsuena ez da eredu konstituzional bat kritikatzea, garrantzitsuena da ea gizarte batetan ba ote dagoen kale presio bat hizkuntzari bizitza emateko. Gakoa gehiago dago kalean gertatzen diren gauzetan legeek diotenetan baino.
A.–Ze faktore dira hizkuntzaren etorkizuna garantizatzen dutenak?
R.N .–A razoa da ea gizarte horrek bere hizkuntza erabiltzen jarraitu nahi duen, aparte utzita kolektibo honen marko legala zein den.
A.–Hizkuntzei buruzho jarrerak kontzeptu ideolojikoek baldintzatzen dituzte?
R.N. Neretzat ba dago oinarrizko gauza bat erabilpen linguistikoen atzetik. Atzean ideologia linguistikoak daude. Gure gizartean hain zuzen ere nik ideologia diglosikoak izendatu ditudanak daude. Ideologia horiek dira superposizio linguistikoa onartzen dutenak eta gaztelerari funtzio batzuk ezartzen dizkiotenak eta lurralde-hizkuntzei beste batzuk. Honi adskrizio diglosia edota diglosia funtzionala edo beste zerbait deitzea neri berdin zait. Neretzat garrantzia duena zera da, erabilpen sozial hauen atzetik, oso garrantzitsuak benetan, ideologia horiek daudela alegia. Ideologia horiek dira hizkuntzen erabilpenen segregazio hori babesten dutenak. Arazo ideologikoa eta erabilpenarena oso desberdinak dira.
Pertsona bat elebakarra izan daiteke eta gaztelera bakarrik erabili nahiz eta gero ideologia diglosiko bat eduki, eta pertsona bat ezin da izan elebiduna eta gaztelera bakarrik erabili. Gainera ideologia diglosikoen kontzeptua gehiago dago lotuta hizkuntzen etorkizunekiko, ez bait dago hain lotuta gaur egunean hizkuntza baten erabilpenaren egoerari.
A.–Ba da tesis bat haino gehiago esaten duena hizkuntz minorizatuak desagertzeko zorian daudela egoera diglosiko batetan. Zer iruditzen zaizu profezia ezkor hau?
R.N. Mekanizismo hori fatalista da eta ezin zaio jarrera sozialari egotzi. Egoera diglosiko batetan irtenbidea normalizazioa da eta bestea ordezkapen linguistikoa. Argi eta garbi. Bestela ez litzateke egongo dagoenaren moduko gatazka egoera bat. Azpimarratu nahi nuke ez naizela profeta eta ez dudula profeziarik egin honetaz. Ikuspegi zientifiko batetik begiratuta oso arriskutsua da aurrerapenak egitea epe luze batetara hizkuntza batekin gertatuko denari buruz. Ba dira hizkuntza batzuk gallegoaren egoera demografiko, kultural eta ekonomikoaren antzeko batetan zeudenak garai batean eta gaur egun eragin handiko hizkuntzak bihurtu direnak. Quebec-eko frantses mintzatua esaterako, nekazari hizkuntza bat eta EEBBak bezain handiko etsai bat edota Estatuan barruko klase nagusiak bezainbesteko etsaiak izanik, gaur egun erabat normalizatutako hizkuntza bat da, bizia eta herriak bultzatzen duena. Aldaketa hauek ez dira fatalismoaren bidez esplikatzen. Kontutan hartu behar dira koiuntura politikoak eta gizarte horietan ematen diren aldaketa guztiak.
A. -Gaurko egoeran, eta katalana eredu bezala hartuta nola ikusten dituzu gauzak?
R.N.-- Katalanaren kasuan presio sozial oso garrantzitsu bat dago. Baina, nahiz eta sinplifikatu, kezkagarri diren bi faktore daude. Lehenengoa da ez dela serioski kontutan hartzen arazo demografikoa. Inmigrazioa asimilatzen den ala ez badirudi egoera aztertzen duenaren umoarearen arauera dagoela. Gauza da katalanaren iraupenerako izugarrizko koxka dela dagoen jaiotze tasa ezberdina biztanle katalaneradun eta zinturoi industrialetan bizi direnen artekoena.
Beste faktore erabakikorra da autokonplazentzia, gaur egun Kataluñan ematen ari den autokonplazentzia, eta benetan katalanera ze arazo errealekin oztopotan dagoen ez ikusi nahia bere sakontasunean. Ez planifitazio linguistiko mailan baizik eta erabilpen sozialaren aldetik.
A.–Ze esanahi dauka hizkuntzaren indarrak komunidade diglosikoetan nazio nortasunaren ezaugarri bezala edota politikoki erabaki ahal izateko elemendu bezala?
R.N.–Faktore oso garrantzitsua da nazio eta sozial gatazkatan. Gatazka lingusitiko bat ez da hizkuntzen arteko gatazka bat, gatazka sozial bat da. Gatazka edo borroka hau gertatu izan den gizarteetan dauden ezberdintasunen ispilu ederra izan da beti hizkuntza. Gaurko prozesuan giza mobilizaziorako elemendu oso garrantzitsua da hizkuntza, maila politikoan zenbait komunitateetan, nahiz eta hizkuntza horrek esistitu ala ez.
Balentziar Herrian garbi dago balentziera katalaneraren euskalki bat dela, baina katalanera da. Eskubiak eta ultraeskubiak katalaneragandik hizkuntza independiente bat zelako argudioa erabili zuten abertzaletasun autoktono-vegetal bat mantentzeko. Horrela, existitu barik, eta existitu ezinik ere, orden publiko arazoak sortu zituen hizkuntza balentziano horrek kaleetan jo ez gintzaten hizkuntzaren batasuna defendatzen dugunak.
Normalizazio linguistikoaren ikurra gauza beldulgarri bat da beraientzat, ezin bait da normalizazio hori etorri hori bultzatuko duten aldaketa sozialik gabe. Nazio hizkuntzaren berreskurapenari beste edozein sozial egituraren aldaketari bezainbesteko beldurra diote.
Xan Carballa
34-35




GaiezHizkuntzaKatalana
PertsonaiazNINYOLES1
EgileezCARBALLA1Hizkuntza

Azkenak
2024-09-27 | Euskal Irratiak
Amaia Fontang
“Hau da etorkinen geroa gobernu berriarekin: kontrola, kanporaketak eta kriminalizazioa”

"Segurtasun gehiago, inmigrazio gutxiago". Bruno Retailleau barne ministro frantsesa argi mintzatu da, kargua hartu berritan. Etorkinen gaineko kontrola azkartu nahi du Michel Barnier lehen ministro eskuindar-kontserbadorearen gobernuak, eta jada Retailleauk aitzinatu... [+]


Nafarroako Gobernuak administrazioan sartzeko euskara baloratzeko merezimenduen dekretua onartu du

Premiazko txostena eskatu dio Nafarroako Kontseiluari. Behin betiko onartzeko aurretiazko urratsa da, Nafarroako Justizia Auzitegi Nagusiak aurreko dekretuaren zati batzuk baliogabetu eta bost urtera.


Emakume* Abertzaleen X. Topaketa egingo dute azaroaren 16an Laudion

Egun osoko egitarauarekin elkartuko dira, eta Euskal Herria feministaranzko bidean, nondik, nora eta nola trantsitatu nahi duten zehazten jarraitzeko konpromisoa berretsi nahi dute.


Antena 3 telebistak Donostiari buruz egindako erreportaje “arrazista eta sinplista” salatu dute

Antena3 telebista kate espainiarreko Espejo Público saioak erreportaje sentsazionalista bat eman zuen asteazkenean, Donostiako ustezko segurtasun faltaren inguruan eta fokua gazte magrebtarretan jarriz. Erreportajea publikoki salatu du Kaleko Afari Solidarioak (KAS)... [+]


“A”, Arabako familia-upategien ardoa bereiziko duen marka berria

ABRA Arabako Errioxako Upategien Elkarteko upategiek ekoitzitako ardo botilek bereizgarri propioa izango dute uzta honetatik aurrera. Markaren sustapen kanpaina ere egingo dute Araba, Bizkaia eta Gipuzkoako hiriburuetan. Kontsumitzaileei lagundu nahi diete Arabako ardoak eta... [+]


Dela klima aldaketa, dela Ukrainako gerra, arrakalatu egin da Artikoko bake neurtua

Artikoari begira jarri eta XXI. mendeko erronka eta arazo handienez hitz egiten bukatzen dugu aski fite: geopolitika, edo hobeki erran gerlak eta klima larrialdia. Horretaz kontziente, Artikoko Batzarraren baitan egin ahala eraikitzaile eta bakezale izateko jarrera izan dute... [+]


Etorkizunean ere mendien alde

Orain dela hogei bat urte izandako mehatxuak datoz Gipuzkoako mendietara berriro ere, eta ez nolanahiko neurrian, gainera; tamaina eta kantitate handiagoan baizik. Proiektuok –bakarren bat jadanik eraikia; Zubietako erraustegia, kasu– landa-eremuan edota mendian dute... [+]


Migratzaileei hizkuntza harrera egiteko jardunaldiak egingo dituzte Gasteizen

Urriaren 10 eta 11n Gasteizko Europa Jauregian egingo dira Euskalgintzaren Kontseiluak eta Eusko Jaurlaritzaren Hizkuntza Politikarako Sailburuordetzak lankidetzan urtero antolatzen dituzten jardunaldiak.


Iruñeko Ezpala tabernari eraso egin zioten Boixos Nois taldeko ultren kontrako akusazioa artxibatu du epaileak

Iturramako taberna herritarrari eraso egin zioten egunean bertan Iruñean ziren arren, salatutakoan parte hartu zutenik ezin dela frogatu dio epaileak. 2022ko azaroan Ezpala taberna txikitu eta bertan ziren bezeroak jipoitu zituzten Bartzelonako ultrek.


2024-09-26 | ARGIA
Realeko entrenatzaileak euskaraz jarraitu zuen, zenbait kazetari frantziar kexatu arren

Realeko futbol taldeko entrenatzaile Imanol Alguacilek, Nizan, Europako Ligako partiduaren aurretik eskainitako prentsaurrekoan euskarazko hedabideei euskaraz erantzuten ari zela, hainbat kazetariren kexa entzun behar izan du. Duela astebete antzeko egoera gertatu zen... [+]


EH Bilduk, EAJk eta PSE-EEk akordioa adostu dute Osakidetzako lan eskaintzen eredua berrikusteko

Osakidetzako lan eskaintza publikoen eredua "berrikustea" eta kontsolidazio prozesuak "bukatzea" galdatzen duen ekimen parlamentarioa adostu dute hiru alderdiek.


2024-09-26 | Eneko Atxa Landa
Donostiako Zinemaldia 6. eguna
Por donde pasa el silencio


Greba arrakastatsua Nafarroako Hezkuntza Publikoan

Nafarroan hezkuntza publikoko milaka irakasle greba egitera daude deituta ostegun honetan eta mobilizazio ugari iragarri dituzte sindikatuek. Ratioen jaitsiera, plantillak egonkortu eta gainzama arintzea eskatzen dute, besteak beste: "Gobernuari dagokio hezkuntza publikoa... [+]


Eguneraketa berriak daude