«BIHOTZ EDER ETA GOZO BAT DARAMATE BASERRITARREK»


2021eko uztailaren 23an
Zarata mediatikoz beteriko garai nahasiotan, merkatu logiketatik urrun eta irakurleengandik gertu dagoen kazetaritza beharrezkoa dela uste baduzu, ARGIA bultzatzera animatu nahi zaitugu. Geroz eta gehiago gara, jarrai dezagun txikitik eragiten.
Julian Alustizarekin baserriaren eta euskararen penaz eta nekeaz
«BIHOTZ EDER ETA GOZO BAT DARAMATE BASERRITARREK»
«Lihoaren penak eta nekeak» eta «Euskal baserriaren inguruan» liburuak plazaratuak ditu 72 urtetako fraide honek. Aita Julian Alustiza, Gabiriko Aztirian jaioa, eta hainbat urtetan herri herri sermoilari ibilia, Arantzazuko komentuan bizi da. Abots gozoa du eta oratoria dario elkarrizketa arruntean ere. Euskara batuz mintzo zaigu, presarik gabe, garai zaharretako kontulari finen lekuko. Mixioak, Salbatore Mitxelena, euskararen galera Nafarroan, betirako ahantzitako ohitura zaharrak...
ARGIA.–Bi liburu horiek egin zaituzte ezagun, baina olerkari ere ba omen zara.
Julian Alustiza.–Lehenik ez dakit olerkari, poeta ala bertsolari izan nintzen; euskal idazle behintzat. 1950. urtean «Egan» aldizkarian azaldu ziren lantxo batzu. Norbaitek esan zidan nere lehenengo liburua ere «prosan egindako poesia dela». Hala bedi! Eta neure bigarren hau ere, «Euskal baserriaren inguruan» delakoa, halaxe izatea nahi nuke. Dena den olerkaritzak, euskara landu eta hornitzeko asko lagundu didala nik uste.
A.–Sermoiak-eta prestatzeko landu omen zenuen euskara. Zure kasa gainera. Nola izan zen hau? Nork bultzatu zintuen?
J.A.–Gerra aurreko umea nauzue ni: 1913an jaioa. Eta euskal giro jator batetan bizitua aldi batez. Baina ondotik gerra zela medio, etendura ikaragarri eta beldurgarri bat sortu zen Euskal Herrian. Eta hori gutxi bailitzan, Valladolid aldera jo beharra izan nuen eta hamahiru urte luzeetan erdal giro gorrian bizitzea gertatu zitzaidan. Ordukoak dira nere olerkirik gehienak. Ihesbide dateke batzuentzat olerkigintza hau. Baina nik esan behar banu, arnasbide ziren olerki haiek neretzat. Eta batez ere garai hobegoen itxaropena: egunen batetan Euskal Herrian barrena kristau fedea eta euskara zabaltzeko prestamena: euskararik gabe, ez bait dago Euskal Herririk ere.
A.–"Lihoaren penak eta nekeak" liburuan eta «Euskal baserriaren inguruan» izeneko beste honetan batetik bestera ibilia zarela nabarmentzen da. Nolatan zara hainbeste ibilia?
J.A.– Liburu horien "Atarikoan" bertan ematen da horren erantzuna. Neure apez ministeritzari jarraituz, eta azkeneko 35 urte hauetan edo, Euskal Herrian barrena ibilia nauzue. Eta batez ere Gipuzkoa eta Nafarroa zapaldu xamartuak ditut: Bizkaia eta Araba ez hainbeste; eta Ipar Euskal Herria oso gutxi.
A.– Sermoilariaren mixioak nolakoak izaten ziren?
J.A.–Lehenik esan dezadan garai haietan oso maiz ematen zirela mixioak eta beste. Zortzi egunekoak izan ohi ziren; hiru bat hitzaldi egun bakoitzeko. Garai zakarrak ziren ordukoak eta fedean bilatzen zuen harriak segurantza eta poza. Izan ere fede bizia zuen jendeak eta ez zen, bestalde, gaur eguneko presa eta nahasketarik ere; beldurra eta etsipena bai, batez ere euskararen inguruan. Nafarroa Garaian Errege egunez hasiera ematen genien frankotan mixio hauei. Gazteria Frantzia aldetik zebilen, basolari bezala, eta negubidean izan ohi zen etxetik, eta bai gogoz eta borondatez elizara bildu ere.
Gure hizkuntza zaharra indartzeko ere ez zegoen bide jatorragorik. Eta bide bakarra zen frankotan. Napar apez batek aitortua dut hauxe: «Herri honetako fedeari ez-ezik, euskarari ere arnas eman diozue urte batzuetarako behintzat».
A. - «Euskaldun zahar bat hiltzen denean euskal liburutegi oso bat galtzen da». Zure esana da.
J.A.– Aita Kandido Izagirrek «Aranzazu» aldizkarian idatzi zuena emango dizuet erantzun bezala: «Harrituta gelditu naiz behin baino gehiagotan, nahiz nekazaritzan, nahiz beste mila eginkizunetan, izadiarekin burrukan baserritar horiek bereganatu duten ezaguera eta jakitate zabala ikusirik. Lehenagoko hizkuntza jator eta aberatsago baten oihartzunak ere, entzun ditzakezu oraindik euskaldon zahar horien ezpainetan». Eta ondorengoek ez dute hori guztia jasotzen, kultura aldaketa sakon bat gertatu delako.
A.–Herri euskara biltzen luzaz ibilia zara.
J.A.–Neure apez ministeritzak aukera ederra eman zidan euskaldun zahar eta jator askorekin harremanak izateko. Bestalde, Arantzazuko eliza berrirako eskabidea egin zenean ere hamaikatxo ate zabaldu zitzaigun baserri bazterretan eta euskaldun jator asko ezagutu nuen Euskal Herrian barrena. Eta batzuen izen-deiturak jaso ere bai bertatik, egunen batean baliagarri gerta zitezkeelakoan edo: 45 bat lekuko izatera iritsi nintzen. «Lihoaren penak eta nekeak» delako liburuan jaso nituen euren izen-deiturak. Gehienak hilak dira dagoeneko.
Nola aritzen nintzen beraiekin? Lehenik eurei entzuten hasi nintzen, euren bizimodua eta gauzak entzuten: maitekiro entzun, garrantzi haundiko zera da hori. Eta entzuten nuena, bihotzera eta paperera jaso.
A.– Zergatik ez zenuen magnetofoirik erabilizen?
J.A.– Magnetofoia erabili, erabili izan dut, batez ere Arantzazu honetan bertan; eta baditut kasete batzuk jasoak. Baina kanpo herrietan belarria eta bihotza, lapitza eta papera izan dira nere laguntzailerik onenak. Ez dezazuela ahaztu, bestalde, nik neure liburu hauetan ematen ditudan berri asko eta asko orain 20-30 urte jasotakoak direla; eta orduan ez zegoen magnetofoi aukera haundirik ere.
A.–Oraindik ere euskara eskualde ugaritan atzeraka deanean, jaso beharko litzatekeen guztia jasotzen dela iruditzen al zaizu?
J.A.–Ezta gutxiagorik ere! Nafarroan bertan bailara osoak euskal lekukorik utzi gabe isildu dira betiko. Eta beldur naiz beste zenbait eskualdetan gauza bera ez ote den gertatuko. Orain da garaia, bihar beranduegi izan daiteke. Eta jaso, berriz, denetik jasotzea nahi litzateke: ipuin, esaera, kantu, elkarrizketa, hitz eta beste. Dena bait da ondasun paregabe.
A.– Euskal gizartean eman den etenduraz ari zara zure azken liburuan, eta euskarak ezagutu duen etenduraz ere bai.
J.A.–Euskal gizartean etendura eta kultura aldaketa sakon bat gertatu dela guztiok ikusten dugun gauza da. Euskal Herria artzantza eta nekazaritza giro jator batetan bizi izana da mendeak zehar orainarteraino guztian. Eta euskara zen euren mintzaera bakarra. Gaur egun, ordea, teknika eta industria eta zibernetika giro batetan murgintzen ari gara. Aurrerapenak ongi daude eta betoz geure bizitza erreztu eta goza dezaten. Baina bizitza eta kultura aldaketa honek arrisku haundi bat ekar lezake gure hizkuntzarentzat: gure osaba zaharrek euskararen baratzan sortu eta bildutako ondasun harrigarri haiek denak xahutu, eta euskara bera ere galtzeko arrisku gorrian jar genezakeela. Etendura bat gerta daiteke behintzat.
Penagarria da Joxe Lizarraldek "Egin"etik salatu duena: "Oso liburu gutxi, baina oso gutxi, aurkitzen dut gustora irakurtzeko modukorik. Beraz, zerbait gertatzen da hemen eta orain, nik hemen diodana ameskaiztoren bat ez bada bederen". Ez ote da etendura bat gertatu delako? Gure euskaldun zaharrek, nekazalgo giro bati lotuta, gorde eta aberastu zuten mintzaera harrigarria, jantzi eta moldatzea dagokigu guri, gaurko teknika eta kultura giroak eskatzen duen bezalaxe. Baina etendurarik gabe beti ere. Eta erro hori baserrian aurki genezakeela nik uste. Euskal autore zaharrak ahaztu gabe beti ere.
A.–Zuk ongi ezagutzen duzu baserri giroa. Zein dira baserritarren balioak eta zein beren alde txarrak?
J.A.–Nik esan behar banu, gure baserritarrek daukaten ezaugarririk eta baliorik jatorrena gizatasuna litzateke. Gizatasunak itzal eta ohore haundia izan du beti euskaldun zaharrarentzat. Eta norbaiten alderdi onak goratu nahian edo, zera esan ohi zuten: «sukaldea beteko gizana duk hori». Alderdi txarrik ere izango dute seguruenik. «Mesfidati xamarrak dirateke batzuentzat...» Baina neure iritzi apalean, azala eta itxura besterik ez da hori; barnetik bihotz eder eta gozo bat daramate gehienetan.
Joxe MOLLARRI
ARTASO
28-29


GaiezKulturaLiteraturaIdazleakALUSTIZA1
GaiezKulturaLiteraturaArgitalpenaNarratiba
GaiezKulturaArgitalgintArgitalpenaLiburuakLiteratur l
GaiezGizarteaErlijioaEliza katolBesteak
PertsonaiazALUSTIZA1
EgileezARTASO1Kultura
EgileezMOLLARRI1Kultura

Azkenak
Herri Labanderia ireki dute Gasteizko Alde Zaharrean, udalak abandonatutako espazioan

Dutxa Etxea zena 2013an itxi zuten Javier Marotoren alkatetza garaian, “integrazio arazo bat” zela argudiatuta. Uztailaren 22an auzoko zenbait eragile eta bizilagun Alde Zaharreko lokalean sartu ziren Herri Labanderia izeneko garbitegia martxan jartzeko. Udaltzaingoa... [+]


Israelek Libano gogor kolpa dezake hurrengo egunetan, eskualde mailako gerra arriskua areagotuta

Israelek Hezbollahri egotzi dio larunbatean Golango gainetan gutxienez hamabi pertsona hil dituen bonbardaketa, baina milizia xiitak ez du bere gain hartu. Israelek Libanoko gune ugari bonbardatu ditu jasotako azken erasoaren ondoren.


Emakumeek batez beste gizonek baino 44 minutu gehiago ematen dituzte egunean etxeko lanetan

Araba, Bizkaia eta Gipuzkoako 16 urte baino gehiagoko biztanleriak denbora zertan erabiltzen duen aztertzen duen txostena zabaldu du Eustatek, eta 2018. eta 2023. urteetan jasotako datuak alderatu ditu. Etxeko lanetan generoen arteko aldea 27 minutu murriztu da 2018ko datuekin... [+]


‘Cara al Sol’ ereserkia eta Euskal Herriaren aurkako oihuak kantatu dituzte Tuterako festetan

Tuterako festen lehenengo egunean, uztailaren 25ean, egin zituzten kantuak herritar batzuek, zezen plazatik irtetean. “Frankismoa goratu eta normalizatu egiten dute”, adierazi du Edurne Egino Navarra Contigo-Nafarroa Zurekin koalizioko kideak. Alejandro Toquero UPNko... [+]


Nicolás Madurok irabazi ditu Venezuelako hauteskundeak

Maduroren hautagaitzak botoen %51,2 eskuratu du, eta %44,2 oposizioko hautagai nagusi Edmundo Gonzálezek, Venezuelako Hauteskunde Kontseilu Nazionalak emandako datuen arabera. Oposizioak iruzurra salatu du, eta chavismoak emaitzak errespetatzera deitu du. Madurok jarraian... [+]


Txosnak jarriko dituzte Gasteizko jaietan, aldundiaren “borondate ezaren gainetik”

Arabako Aldundiak TicketBai sistema ezartzea exijitzen die txosnei, eta uko egiten dio Gasteizko Txosnen Batzordeak. Hala ere, jaietan txosnak jarriko dituztela ziurtatu du batzordeak. “Erasoa” Euskal Herriko jai herrikoi eta herri eragile guztien aurkakoa dela... [+]


Arrigorri

Lerro hauek idazterako, gazta egiteari utzi diogu eta antzutze prozesu betean gaude. Horrek esan nahi du jetzaldiak gero eta sakabanatuagoak direla denboran, ardiei esnea desagertu arte. Batzuen kasuan, egun gutxitan bukatuko da prozesua, eta gutxi batzuei gehiago kostako zaie.


Euskal herriarentzat nolako Estatu bat nahi dugu?

Bagira prozesuaren emaitza, Herri bidea bide-orria izan zen. Bide-orri honetan, abertzaleen helburua herriari boterea itzultzea dela aipatzen da, eta boterea itzultzeko, herriari burujabetza maila maximoa emanen dioten instituzioak herriari eskaintzea adierazten da. Zehazten da... [+]


2024-07-24 | ARGIA
Udako Azoka Ekologikoak abian dira, Araba, Bizkaia eta Gipuzkoako hamalau herritan

Nekazaritza eta Elikadura Ekologikoaren Kontseilutik herritarrak animatu dituzte azoketan erostera eta ekoizleak gertutik ezagutzera. Uztailaren 29an Zigoitian izango dira, eta abuztuaren 23an, Zarautzen. Urriaren 27an amaituko dute udako denboraldia, Villabonan.


Palestinako alderdi nagusiek batasun gobernurako akordioa lortu dute Txinan

Hamas, Fatah, Palestina Askatzeko Herri Frontea, Palestinako Jihad Islamikoa eta beste hamar taldek hitzarmena sinatu dute, genozidioa amaitu ostean “Palestinako lurralde guztien” gaineko agintea izateko. “Okupazioaren aurka borrokatzeko” eskubidea dutela... [+]


Jarrera baikorrak areagotzearen beharra

Euskaltzaleen Topaguneko kideek euskara sustatzeko jarreren inguruko datu kezkagarriak hauteman dituzte. Hori dela eta, Gero eta aldeko gehiago gizartean ikerketaren bidez, herritarrak euskarara hurbiltzeko estrategia berriak landu dituzte. Horretaz mintzatu dira, apirilean,... [+]


Eguneraketa berriak daude