Iñaki Gaminde: euskalgintza herrigintza iraultzailean


2021eko uztailaren 23an
Zarata mediatikoz beteriko garai nahasiotan, merkatu logiketatik urrun eta irakurleengandik gertu dagoen kazetaritza beharrezkoa dela uste baduzu, ARGIA bultzatzera animatu nahi zaitugu. Geroz eta gehiago gara, jarrai dezagun txikitik eragiten.
Iñaki Gaminde idazleari elkarrizketa
Hiru liburu kaleratu ditu denbora gutxian
Iñaki Gaminde: euskalgintza herrigintza iraultzailean
Iñaki, «R.M. Azkue» euskaltegian aurkitzen dut, buru belarri sartuta beraren eguneroko mila zereginetan. Iñaki Gaminde, euskaldun berria, Bilbotarra, gartzelan egona, hainbat aldiz detenitua, torturatua, aita bera eta anaia gartzelan dituena, borrokalari asperzezina, euskalgintza ezezik KASen esparruko herri erakundeetan ere. Hala ere oso denbora laburrean hiru liburu eskeini digu euskalari honek.
A.–Normalean euskalariak ez dira euskalduntze prozesuari lotuta bizi, hain hestuki behintzat eta zu, ostera hemen zabiltza, Azkuen eta AEKn, irakaskuntzan. Beraz, ze eragin du irakaskuntzak euskararekiko duzun ikuspegian? Zelan lotzen dituzu irakastean ikusten dituzun arazoak ikerketa lanekin?
I.–Nire lanetan oraindio ez da halakorik isladatu, baina badira irakaskuntzan halako zalantza batzu erantzuna bilatu behar dena edo herrian edo literaturan, oraindio gainera, herria bizirik dagoen bitartean hor daukagu iturburu bat ikasteko, sintaxis alorrean, espresio alorrean, fonetika alorrean e.a. eta nire ustez hori oraindik herriarengandik atera daiteke. Baina ni ez naiz horregatik sartu ikerketan. Nire kasuan gehiago jakin nahi nuelako jo nuen herriarengana, herriko euskara ikastekotan eta era horren giroan murgilduta gauza probetxagarriak ateratzen dituzu irakaskuntzarako ere.
A.–Zu hobekuntza lanetan ari zarela konturatu egiten zara euskaltegietan irakasten den euskara nahiko akademikoa dela eta ikasleek gero izugarrizko arazoak izaten dituztela herri hizkerara hurbiltzeko.
I.–Nik ez dut benetako arazoa hori denik uste, baizik eta euskaltegietako irakasleok, nahiz eta zuzenak ez direna jakin, sarritan okerreko zerak irakasten ditugula, sarritan euskaltegietako euskara erdara euskaratua baino ez da eta. Hizkuntza ez da soilki galtzen kuantitabiboki, kualitatiboki ere galtzen da. Ez dut purista naizenik esan nahi, lexiko alorrean ez behintzat, baina sintaxi alorrean eta morfologia alorrean bai; horietan erderakada ugari entzuten da eta, horrexegatik ezin izaten dugu sarritan euskaldunberriek hitz egin euskaldun zaharrekin, ez euskalkiagatik baizik eta geuk ez dugulako ondo egiten.
A.–Literatura idatzian ere holako joeraren bat nabaritzen duzu, erdarakaden eragina edo idazle batzurengan?
I.–Nire ustez, oro har, gaurko idazle gazte gehienek ez dute euskararik zaintzen. Bai, gaia kontatzeko era eta abar bai, baina euskara bera ez dut zaintzen dutenik uste. Irakaskuntzari begira nahiko kaltegarria izaten da zeren guk ikasleei kontatzen dizkiegun gauzak gero, heurek bestela ikusten dituzte idatzita liburuetan. Beste arazo bat zera da, exotikokeriagaitik edo sarritan bertako formak baztertu eta iparraldekoa edo nafarroakoak irakatsi izan ditugula bertakoak ontzat emanda badaude ere euskara batuan. Hor badago nire ustez beste arazo bat, hizkuntza irakastea ez dela soilki, eta hor AEKk ondo jokatu du, mintzoa irakastea, mahaia «mesa» e.a. baizik eta erdal hizkuntzen eragina baztertu behar dugula. Hizkuntzarekin batera munduarekiko beste aukera bat irakatsi behar dela, beste era bat mundua ulertzeko, horixe da euskaldon izateko azken pausua, pentsamenduak tajutzeko beste era bat. Gaurkoz erantzuna, arazo honetan herriarengan dago hizkuntzaren inguruan sustraitzen den euskal kultura bat dago eta hon da irakatsi behar dena.
A.–Zereginen zerrenda bat behar da, behin behineko zereginak zeintzu diren jakin...
I.–Hemen arazoa inolako plangintzarik ez dagoela da, Euskal Herria euskalduntzeko eta alfabetizatzeko plangintzarik ez dago. Plangintzarik ez da borondate politikorik ez dagoelako, argi eta garbi. AEKk plangintzarako erizpide batzu eman ditu, hain zuzen ere herria irakaslea izatea eta hor daude barnetegiak. Berau da, beharbada, ikasleek gaur euskara benetan barneratzeko duten bide bakarra, ze, Bilbo batetan, eskualde erdaldunetan ia ezinezkoa da harreman batzu euskaraz mantentzea. Hor AEKk ezin beste ezer egin medioak nork dituen, berak bultzatu behar du guzti hau. AEKren alternatiba kulturgintzan ere agertzen da: hizkuntza ez dela normalduko hizkuntz helburu den bitartean tresna bilakatzen denean baino Euskal kultura berria tresna horretaz baliaturik egin behar dugu.
A.–Berriro ikerketara jota, beti esan da ezin direla idiak gurdi aurretik ipini. Ikasle-irakasleok, eguneroko ihardunean, ez dugu euskal gramatikarik aurkezten diren arazoei erantzun egokia emateko eta Euskaltzaindiak ez du halakorik egin orain arte. Zuk ostera, "Sakontzen" gramatika liburua atera duzu AEKren eskutik.
I . –Horretaz Euskaltzaindiak txosten bat atera zuen Iraileko kongresuan eta hori aurrerapausu bat da. Bestealdetik kontuan hartu behar da Euskaltzaindiak ezin duela berak ezer inposatu; berak orientabideak ematen ditu eta gero euskaldunok, hiztunok, erabakiko dugu orientabideok onartu behar ditugun ala ez. Guk «Sakontzen»en egin duguna zera izan da: edukinak ematean bibliografia zabal bat eman behar izaten genien ikasleei ez bait zegoen materiala liburu bakar batetan batuta, orduan gauzak erraztekotan eta geure klaseari begira apunte gisa moldatu genuen; guk ez dugu gramatika bat egin hori ez bait da gure zeregina. AEKan, bai Hego eta bai Ipar Euskal Herrian ematen diren gaien laburpena egin dugu. Herrialdekeriak baztertzea izan da gure helburuetariko bat AEK erakunde nazionala bait da; liburu nazionala egiten saiatu gara.
A.–Ez ote da geuk erabiltzen dugun euskara zeharo urrundu dela heurek egiten dutenetik? Euskalki guztien gainetik eta lexiko guztien azpitik.
I.–Euskara ez da euskalkiengatik edo batuagatik galtzen funtzio biologikoagatik baino. Mungian, adibidez, ligatu egin behar da eta euskarak, han, ez du ligatzeko balio. Euskara kultura ere bada eta gaurko «coca-cola»ren kulturan, kontsumo gizartean, euskarak ez du funtziorik. Askorentzat euskara oztopoa izan da, ezin izan dute, adibidez medikuarenera joan itzultzaile barik.
A.–Herri hizkeran hitanoa dugu, Euskaltzaindiak hor ez du ezer erabaki eta guk ezer irakasteketan ez dakigu zer irakatsi.
I.–Hitanoak zenbait kontestutan funtzio berezia betetzen duenez, AEKn metodo komunikatiboa erabiltzea erabaki zenean, hots, komunikatzeko tresna izango den hizkuntza bat, hitanoak ere irakatsi behar genuela ikusi bai, ikusi egin genuen baina ez genekien zer irakatsi arlo horretan, ez bait zegoen ezer erabakirik. Nire lantxo hori («Aditz etikoa») nolabait hutsune hori betetzearren burutu nuen. Hitanoa irakastea beharrekoa da, ikasleek heurek eskatzen digute.
A.–Beraz, Euskaltzaindiak ezer erabakitzen ez duen bitartean AEKk erabaki beharko du.
I.–Bai, jakina, baina hitano kontu honetan ezezik beste alorretan ere, ze azken baten euskara geuk egingo dugu egin ere.
A.–Bestalde hor dago burutzear "Atlas linguistikoa", esan dugunarekin nahikoa lotuta doana. Alor honetan ere zeozer egin duzu, ezta?
I.–Bai, ezinbestekoa dugu atlasa euskararen benetako posibilitateak ezagun ditzagun. Euskalkien alorrean oso gutxi dago eginda: Bonaparte, zaharkitua gaur egun, Azkuerenak eta abar, eta gero hor zehar egin direnak. Baina euskararen benetako egoera ez dugu ezagutzen.
A.–Lan horrek berezkoa du gaur egun instituzioek eraginda hartu duen abiadura geldoa ala badago beste abiadura posibleren bat? Silogismo erraza plantea daiteke hemen, zera mutil honek, zeuk, bere kabuz lan hauek egin baditu, egin dituzun azterketak diot, nola ez ote da posible, taldean, gehiago edo arinago egitea? Zabarkaria ote dago? Kortraesana garbiago eta.
I.–Bai, lana geldoa da berez hala ere nik susmoa dut ez ote diren arazo ekonomikoak ere tarteko. Badakit talde bat dabilena jo eta ke lanean, inkestak prestatzen eta gauzak zientifikoki egiten, ez neuk prestatu nituen bezala ze nik lan horiek neure erara prestatu bait nituen.
A.–Herkidego Autonomo baskongadean zenbait tresna jarri da martxan, hala nola Euskadi Irratia, Euskal Telebista e,a. Ze bide proposatu behar da, zure ustez, gure hizkuntza normaltzeko?
I.–Uste dut hor ezinbestekoa dela EKBk exigitu duena, hain zuzen ere plangintza orokor bat montatzea; Jaurlaritzak Herkidego Autonomoan baino beste inon ezin dezake egin; plangintza nazionala egitearena geuregan dago euskararen munduan gabiltzanongan. Jaurlaritzari dirua ematea dagokio, besterik ez, benetan inbertitu egiten denentz kontrolatuz, jakina, baina Euskal Herri osoari egira ez daukate podererik deus ere esateko.
Euskara salbatzeko Euskal Herriari begira egin behar da langintza hori beraz, gobernu onek, legez, ezin du egin eta borondatez ez dut uste egin nahi duenik, ez bait du erakusten! Egoera politikoa aldatzen ez den bitartean geuregan baino ez dagoela plangintza baten burutzearen asmoa.
A.–Marko politikoa aldatzen ez den bitartean euskarak kristoren galerak izango ditu edo erabat galduko da.
I.- Euskara ezin dugu Euskal Herriaren problematikatik atera; euskara Euskal Herria bera salbatzen den neurrian salbatuko da! Hemen edo EHren egoera salbatzen dugu edo ez dago zer eginik eta nire ustez estatu independientea eraikitzean datza salbabide bakarra, bestela euskararen hil hatsa mantenduko dugu beste belaunaldi batetan edo baina azkenean pikutara joango da.
Hemen ez bada herri osoa edo herriaren zati handi bat, behintzat, inplikatzen prozeso honetan ez dago zer eginik, ze argi bait dago, baita, goitik behera inposatutako ezerk ez duela irtenbiderik aurkitu herri honetan.
Azkenean, zelan ez, errepresioaz hitz egin dugu, norainoko premia duen estatuak euskalduna den edozer zapaltzeko eta hiltzeko. Euskaldun berriak ere izan ditugu mintzagai, heurengan ikusten den etorkizun bakarraz edo ia bakarraz luzatzen gara berbetan. Klasera joateko ordua ere heldu zaio Iñakiri. Inurri lana egitea doa, euskarak negute gogorra bizi behar bait du oraingoz
E.J.
36-37


GaiezHizkuntzaEuskaraAlfabetatzeAEKIrakasleak
GaiezKulturaArgitalgintArgitalpenaLiburuakTextu libur
PertsonaiazGAMINDE1

Azkenak
2025-03-13 | ARGIA
EAJk eta PSE-EEk zerga erreforma adostu dute Ahal Dugurekin

PPrekin eta EH Bildurekin negoziazioetan porrot egin ondoren etorri da Ahal Dugurekin adostutako akordioa. Indar politiko honek aitortu duenez, maximalismoak atzean utzi eta errealitateari heldu diote, errenta baxueneko herritarren aldeko akordioa lortuta.


2025-03-13 | Uriola.eus
Correoseko langileen eskubideak eta zerbitzu publikoaren kalitatea defendatzeko eskatu dute

“Posta publikoa eta kalitatezkoa. Eskubideen aldeko Hitzarmen eta Akordio baten alde” aldarrikapenarekin, LAB, ESK eta ELA sindikatuek lan-baldintzak eta posta-zerbitzu publikoaren kalitatea defendatzeko mobilizazioa egin zuten atzo, hilak 12, Bilboko Eliptika Plazan.


Amasamendin eolikoak ezartzeko proiektu bat dagoela jakinarazi du Villabonako Udalak

Herriko EH Bilduko zinegotzi eta legebiltzarkide den Ander Goikoetxeak egindako galdera parlamentario bati Jaurlaritzak emandako erantzunaren bidez jaso informazioa hau. Bi haize sorgailu ezartzeko asmoa dago eta Cluster Hernani izeneko proiektu zabalago baten barruan kokatzen... [+]


Milaka ikaslek Hego Euskal Herriko hiriburuetako kaleak hartu dituzte, IAk deitutako greban

Hezkuntza bi arazo handik zeharkatzen dutela adierazi dute IAk: "ideia erreakzionarioen" gorakadak eta "ikasleen egoeraren okertzeak". Mobilizazioaren deialdia hedatzeko, goizean errepide mozketak egin dituzte Donostian, Iruñean eta Gasteizen. Bilbon, Euskal... [+]


Hau Pink da, Europako gure lehengusu txikia, eta 1,4 milioi urte ditu

Atapuercako aztarnategian hominido zahar baten aurpegi-hezur zatiak aurkitu dituzte. Homo affinis erectus bezala sailkatu dute giza-espezieen artean, eta gure arbasoek Afrikatik kanpora egindako lehen migrazioei buruzko teoriak irauli ditzake, adituen arabera.


Beste epai euskarafobo bat: Bitarteko Idazkari izateko lan poltsa eskaeraren aurka

Gasteizko 1 zenbakiko Auzitegi Kontentzioso-Administratiboak emandako epaia berretsi du EAEko Justizia Auzitegi Nagusiak. Lan poltsan parte hartzeko euskara maila altuenaren baliokide diren 3. eta 4. eskakizunak indargabetu zituen Gasteizko Auzitegiak. 


2025-03-13 | Ahotsa.info
“Ez da soilik memoria ariketa bat, baizik eta NATOren kontrako borroka deialdia”

Hainbat eragilek deituta, NATOren aurkako elkarretaratzea egin da Iruñeko Udaletxearen aurrean. Izan ere, gaur, martxoak 12, 39 urte bete dira Hego Euskal Herriak, Espainiar Estatua NATOn sartzeko erreferendumari ezezkoa eman ziola. Askapenako kide batek adierazi du, gaurko... [+]


Bi minututan galdutako elkarrizketak

Azkar! Azkar! Adi egon, ez daukat astirik eta! Ohartarazi behar zaitut, denborak agian ez baitit uzt… Pipipipi-pipipipi! Pipipipi-pipipipi!

Goiz jaiki, eguneratuta egoteko irratia piztu, dutxa hartu, ilea lehortu, orraztu, bizarra kendu edota makillatu, kafea egiten den... [+]


Nola eragingo die AEBen eta Europaren arteko norgehiagokak Euskal Herriko produktuei?

Europako Batzordeak 26.000 milioi euroren inportazioak zergapetuko ditu apirilaren 1etik aurrera, Donald Trumpek altzairuari eta aluminioari ezarritako muga-zergei erantzunez. Enbido-komertzialek jarraitzen badute, Euskal Herrian lehen sektoreak nozituko du gehien norgehiagoka... [+]


2025-03-13 | Josu Iraeta
Herri aske izango bagara

Ez da berria, lehen ere ezagutu ditugu horrelako egoerak. Bere garaian hartutako erabakiaren emaitzak okertzen doazenean, zuzentzeko nahiko denbora balego bezala, eta ez da egia.

Hitz politak, itxaropentsuak, euskal gizartean pozik entzuten direnak, bai, baina badut beldurra,... [+]


Etxebizitza hutsak eta jabetza-eskubidea, eskuineko mantrak desmuntatuz

Azpeitiko Udalak etxebizitza hutsei ezarritako kanona abian jarri berritan –eta Euskadi osora zabal daitekeela jakinda–, etxebizitza horien jabeen eta eskuineko alderdien kexak irakurtzen eta entzuten hasiko gara. Jabetzarako Eskubidearen inguruko mantra horiek... [+]


Euskaldunontzat justizia aldarrikatu eta manifestaziora deitu dute Baionatik dozenaka eragilek

25 bat eragilek adierazi diete elkartasuna apirilaren 11n Baionako auzitegian epaituko dituzten Intza Gurrutxaga eta Gorka Torre Euskal Herrian Euskaraz taldeko kideei. Egun batzuk lehenago, apirilaren 6an Baionan eginen den manifestazioan parte hartzeko deia ere luzatu dute.


Aztarnak

Lurrak guri zuhaitzak eman, eta guk lurrari egurra. Egungo bizimoldea bideraezina dela ikusita, Suitzako Alderdi Berdearen gazte adarrak galdeketara deitu ditu herritarrak, “garapen” ekonomikoa planetaren mugen gainetik jarri ala ez erabakitzeko. Izan ere, mundu... [+]


Juan Luis Agirre Lete kalean da 28 urteko espetxealdiaren ostean

Asteazken eguerdian berreskuratu du askatasuna astigartarrak, zigorra osorik beteta. Espainiako Auzitegi Nazionalak otsailean inputatu zuen ETAren zuzendaritzako ustezko beste lau kiderekin batera, Gregorio Ordoñezen hilketa leporatuta.


Azora putre funtsak familia bat kaleratuko du Donostian

Azora putre funts alokairua igo eta mantentze lanak alde batera utzi ditu, Isaac Lagos eta bere familia etxebizitza uztera behartuz. Kaleratzearen aldeko epai bat jaso berri du maizterrak.


Eguneraketa berriak daude