Noizbait New-York'era joaten bazera billa ezazu Dr. John L. Mish Gara y


2021eko uztailaren 19an
John L. Mish Garay, New York-eko Public Libraryko langileri elkarrizketa
Noizbait New-York'era joaten bazera billa ezazu Dr. John L. Mish Garay
Euskalduna: Iñoiz izaten baduzu New York'era irixteko zorionik (edo zoritxarrik), eta galduta arkitzen bazera, kontuan eduki zazu euskalduna zerala ta zure euskera orrekin abiatu zaitez Fifth Avenue edo «Bosgarren Etorbidea" deritzon kale ospetsura, ta an, galde egiozu polizia bati nun dagoen N. Y. Public Library izeneko Liburutegia, nai duzun-izkuntzan. Bein ango atarira ezkero salbatua zaude.
Ni ere, lagun batauekin, araxe joan nintzan lengo batean. "Emen dago Dr. L. Mish jauna?" "Ez, bazkaltzera atera da"."Milla esker". Gu, berriz kanpora. Ate-ertzean gaudela, atezatak eldu besotik eta baztarrera eraman nindun, eta, batere kaixorik gabe, erakusteko eskupoltsa artan neukana, esan zidan. Gorri gorri jarri eta pentsatu nuen: zer atrako duk au? Nereak zirala liburu alek, baina alperrik, eta erakutsi egin bear azkenean ere. Poltsa guziak ikertzeko agindua zuala azaldu zidan. Eskerrak kontrabandorik etzidalako arkitu. Utzi nindun berriz kanpora.
Ordubete geroxeago an giñan berriz. "Etxean al da Dr. L. Mish jauna?" «Bai, aurrera». Bueno, ez dugu esango aurrera pasatzeko pultza-pultzaka bidea egin bear izan genduenik, baina alaxen da. Ori ulertzen da N. York-eko ERRI LIBURUTEGI batean. Ia denak gazteak, neska ta mutil, eta zarata gutxi. Ango igotekoen gora-bera bearra, ango eskillarak, ango ibilgoak eta ango jendea! Azkenik ere arkitu genduen gure atea txingurrimendi artan. Sartu giñan, eta gela bat, liburuz beteta. Nork irakurri idazti aiek? Judu edo arabiar edo oletako izkuntza korapillotsuan idatzita zeuden. Baina egia esateko, liburuen aurretik an exerita zegoan gizasemeari begiratu genion. Ille zurixka ederki orrastuta, arpegia zabal antza, ezurraundi, zabal eta luze, batez ere zutitu zanean. Guri oartu orduko, irriparrez etorri zitzaigun eta... "AGUR JAUNAK, AGUR".
N. York'eko kaletan zear ibili danari ezin lezaioke buruan sartu berriz euskerarik entsun dezakeanik, eta gutxiago Liburutegi artan. Bertan sartu ta urten ari' diran gazteen artean, bat ale bat ba ote gure berri daklanik? Euskera munduan denik entzun ere duenik? Noski ezetz, iruditzen zaio euskaldunari. Baina, kontuak atera.
Jarlekuak eskeñi eta mesedez exeritzeko esan zigun zaldun jatorrak. Beren idazmai ondoan giñan, eta zer ikusiko eta... Lopez Mendizabal'en Iztegia antxe paper batzuen gainean! "Benetan ere gu euskaldunok gutxi izan arren aundiak gaituk", esan zidan kolkoak ordun. Au bezelako gertakizunean ori esatea eztala. arrokeria uste dut. mutillak! Pozezko olatu alek baretu ziranean, izketan asi giñan. Dr. John L. Mish Garai zeritsan gure aurrean zegoena. Liburutegi onetan bera duzu eslabiar eta sortaldetar liburu-sail guziaren buru. Eta orain, sinistu au: erantzun auek idatzita bialdu zizkidan eta berak egin bezel-bezela agertzen dira: ikus dezazuten zenbat euskera dakian Euskalerri'tik iru milla kilometrora jaio zan onek.
Nungua ta noizkoa zera?
Polonia'n 1909'an jaio nintzan. Ikastetxe nagusiko ira Edesti ta izkuntzen irakaslea ta idastegizala ere naiz.
Zenbat liburu dagoz "Public library" orretan?
Gure GEIENETAKO IDAZTEGIAN bost milloi idazti daude.
Euskerazko liburuak, zenbat?
Ia-ia anei euskal-idazti dauzkagu.
Artzen duzute euskal aldizkaririk «library» orretan?
Gure Idaztegiak euskal-aldizkingi batzuek artzen ditu adibidez. GURE TXOKOA, EREIN, Boletin del Instituto Americano de Estudios Vascos, eta abar.
Etortzen al da bateonbat euskal liburu eske?
Irakurleak askotan datoz euskal-idaztiak eske.
Euskalduntzat dankazu zeure barna?
Nere burua euskalduntzat daukat, egiazki.
Nola piztu zan zuregan euskal zaletasuna?
Nere amona euskotarra zala aspalditik nekien. Gañera izkuntzazalea naizenezkero, amonaren izkuntza beti ikasi nai nuen, bañan Amerika'ra etorri baño lenago aldirik ez nuen euskera ikasteko. Ala ere, onera etorri ondoren euskaldun batzuek arkitu nituen. Berekin itz egin eta Mendizabal'en euskal-iztia ongi irakurriaz euskera aski ikasi bear duela. Abenderri bakoitzaren gogoa bere izkuntzean dago. Ludiko alde guzietan euskal-izen asko daude, bañan zenbat euskaldunak dira? Nai ba degu euskera bizi dedilla, euskotar bakoltzak euskera ikasi bear du.
Zenbat izkuntza dakizu?
Iaogeitamar (30!) izkuntza dakizkit. Aoa ere, bere izatez, jakintza au ez da beti berdiña: besteak baño obeki batzuek dakizkit.
Ainbeste izkuntza dakizun ezkero, zer derizkiozu euskerari?
Euskera adiñaz agurgarri, jatorriaz ezkutu, bizmenaz arrigarria da.
Gizon jakintsu askok euskeraren aidetasuna billatu dute: bañan oraindik euskera bakartasun bikañean dago.
Zein izkuntza zaizu atseginen?
Badu euskerak boste izkuntzen antzik?
Euskera, latinera, italera ta polonera izkuntzik atsegiñenak zaizkit.
Ezagutzen duzu Euskalerria? Egon.zera inoiz bertan?
Biotzez garbai naiz Euskalerria'n iñoiz egon ez naizela
Emen N. York'en euskalzale batzuek ezagutzen nituen, bañan, orain geienak aberrira biortu dira.
Zure iritziz, nortzuk dira euskal idazlerik onenak?
Euskal-elertia oraindik aski kaslea nintzan, bañan 1939'ko gudagatik iges egin bear nuen. Amerika'ra 1946'an etorri nintzan.
Zein da zure lana?
Esagutzen ez detelako, erantzupen ori zalla zait bañan euskal-idazle artean Lopez Mendizabal, Eizaguirre eta Irazusta; olerkari artean Ormaetxe ta Zaitegi atsegiñenak zaizkit.
Zuk ba-dakizu bi alderdika idazleak ditugula; zeintzuk dute arrazoi gutxiago: Garbizaleak ala mordoillozaleak?
Neroni biotz-biotez garbizalea naiz. Gizon gutxiek itz egiten duten izkuntz bat beste izkuntz andiago baten aldetik gaitzurrean dagonean atzerriko itzak izkuntz jator ori azkenez erailko dute. Ala ere, euskera ezereztu dezaken orrelako oiturak ez dio kalterik egiten erderari. Beraz euskaltzale guziak bere bidez
Zure emazteak edo semeak badakite itzen bat euskeraz?
Nere emazte ta semeak euskera ez dakite. Berak N. York'en jaio dira eta beste izkuntzik ez dute ikasi. Nere semea aldatuko da, nosti.
Ezer esatekorik badaukazu «ZERUKO ARGIA'ren» irakurleentzat?
Zeruko Argiaren irakurlei biotz biotzez agur eta otoi egiten diotet beti euskera garbiaz idatzi ta itz egin dezatela. Izkuntza gabe ez da abenderririk.
Ba-daukazu itxaropenik euskaldunengan?
Itxaropenik andiena daukat euskaldunengan. Nai ba dute, euskera betirako bizi ta loretuko da.
JK. MALLEA OLAETXEA
Suffern, N. Y., 65-I-29.
Auxe da Dr. Jhon L. Mish Garai txapel ta guzti
10


GaiezGizarteaEuskal dias
PertsonaiazGARAY1
EgileezMALLEA1Gizartea

Azkenak
2025-02-17 | ARGIA
Ikasle feministek elkarretaratzea egin dute Gasteizko EHUko campuseko irakaslearen sexu erasoak salatzeko

Gertatutakoak ez direla kasualitatea azpimarratu dute. Unibertsitateko eremuetan indarkeria matxista gertatzen dela azaldu dute, eta arazoa sistematikoa dela. Protokolo bat eskatu dute erasotuak babesteko. Erasotzaileak inpunitate osoarekin jokatu duela salatu dute.


Bi futbol taldek planto egin dute irain arrazisten aurrean Bizkaian eta partiduak bertan behera geratu dira

Gaztelueta C -Berango C gazteen futbol partidua bertan behera geratu zen Larunbatean. Jokatzen ari zirela Gaztelueta C taldeko gazte batek aurkariari "beltz zikin madarikatua" deitu zion. Gorengo erregional mailako Otxarkoaga-Iturrigorri partiduan ere... [+]


Bederatzi pertsonari lau eta hamar hilabete arteko kartzela-zigorrak ezarri dizkie Voxen kontra protesta egiteagatik Bilbon

Atxuri auzoan 2019ko azaroaren 5ean Voxen kontra egin zuten bederatzi pertsonaren kontrako epaia iritsi da. Akusatuek ez dute espetxean sartu beharko.


2025-02-17 | Axier Lopez
Itziarren semea?

Ia mende batez, Euskal Herrian ez da belaunaldirik tortura ezagutu ez duenik. 1960tik 5.379 lagun dira ofizialki, baina askoz gehiago dira, publikoki torturatu gisa agertzeak min egiten duelako oraindik ere. Eta seguruenik, oinarri-oinarrian ez delako ezer aldatu. Polizia... [+]


Eneko Anduezak PSE-EEko idazkari nagusi izaten jarraituko du

PSE-EEren zuzendaritza berriak alderdikideen %95en onespena jaso du. Anduezak proposatutako Batzorde Exekutiboan aurreko 26 kideetatik zortzi aurpegi berri daude soilik.


Europak toki bat aldarrikatu nahi du Ukrainako bake negoziaketan, AEBen bazterketaren aurrean

Macronek egindako deiari erantzunez, NATOko eta Europako agintariak Parisen elkartuko dira astelehen honetan, AEBek eta Errusiak iragarri ostean Ukrainako gerra amaitzeko elkarrizketei heltzekotan direla. Europak diru asko xahutu du Ukraina laguntzen, eta gerra amai dezakeen... [+]


Erantzukizun publikoak hartzea eskatu dute Euskal Herriko Torturatuen Sarearen aurkezpenean

Torturak jasan dituzten 900 lagun bildu dira Donostian Euskal Herriko Torturatuen Sarea aurkezteko, otsailaren 15ean. Ekimenak torturatuen bozgorailu izan nahi du, eta oraindik torturen berri eman ez duten herritarrak sarera batzera animatu dituzte. Eusko Jaurlaritzari eta... [+]


Labrazaren defentsan
"(Oiongo osoko bilkuraren) helburua argia da, legez legitimatzea tramitazioan irregulartasun nabarmenak dituzten megaproiektu energetikoak"

Joan den asteazkenean egun gogorra eta desatsegina bizi izan genuen, ez bakarrik Labrazarentzat, baita zentral eoliko,... [+]


Gazteen arteko genero arrakalak gora egin du kokapen politikoari dagokionez

Azken hogei urteetako gazteen kokapen politikoa izan dute aztergai The Economisten. Europan 18-29 urte arteko gizonak emakumeak baino posizio kontserbadoreagoetan kokatzen dira. 


Gasteiz inguruan Vitoria Solar 1 eta 2 parke fotovoltaikoak eraikitzea onartu du Eusko Jaurlaritzak

Parke bakoitzak hirurogei hektarea izango ditu, eta 32 milioi euroko aurrekontua du proiektuak. Ingurumen eta baimen teknikoak berretsita, egitasmoari hirigintza baimena baino ez zaio falta eraikitzeari ekiteko.

 


Industriaren etorkizunaren aldeko manifestazioak milaka lagun batu ditu Iruñean

Arriskuan dauden BSH, Sunsundegui, Nano Automotive, Siemens Gamesa, Tenerias Omega, Tasubinsa eta Volkswagen enpresetako langile batzordeek haien egonezina azaldu dute eta Nafarroako Gobernuari "benetan bermatzailea den legeria bat artikulatzea" eskatu diote.


Tentsio betean, preso truke berria egin dute Israelek eta Hamasek

Su-etena hitzartu eta hilabete bete denean, lehen faserako adostutako 33 bahituetatik 25 askatu ditu Hamasek. Israelek, berriz, 985 preso utzi ditu aske. Bigarren fasea martxoaren 2an da indarrean sartzekoa, baina bi aldeek jarraitu beharreko urratsak zehazteko daude... [+]


Analisia
Nostalgiari ‘sold out’

Gauzak ez dira izatez errazak, eta, izango da batagatik edo besteagatik, baina, azken boladan, mingainari behar baino gehiagotan egin diot kosk bi kontu hauengatik: sold out-aren kultura eta FOMOa –azken hori agian azaldu behar da, ez baita hainbestetan esana: esperientzia... [+]


Zedarriak Foroari erantzuna
Defentsan inbertitzea

Zedarriak Foroak Euskadi eta Europar Batasuna, oparotasunaren eta lehiakortasunaren patu partekatua txostena aurkeztu zuen urtarrilaren erdialdean. Bertan, EAErako gomendioak jasotzen dira, Draghik eta Lettak Europako Batasunerako aurkeztu dituzten txostenak erreferentziatzat... [+]


Eguneraketa berriak daude