Egin ARGIAkoa

Gizartea Ingurumena Politika Ekonomia Kultura Euskara Feminismoa Hezkuntza Nazioartea Iritzia

igandea 2025eko apirilaren 06an

Primi Erostarbe: Urratzen Ez Den Eztarria

2021eko uztailaren 23an

Primi Erostarbe, pandero joleari elkarrizketa

37 Urte Plazarik Plaza Irrintzika
Primi Erostarbe: Urratzen Ez Den Eztarria
Araozen jaioa, Primi Erostarbe Euskal Herriko Emakume panderojole eta irrintzilaririk ezagunenetakoa dugu. Oraindik ere, bere 77 urterekin eta plazarik plaza ibiltzen ez den arren, hiru edo lau irrintzi gustora botako lituzkeela esaten digu. Eta ez da gezurra. Bizitasun izugarrizko emakume honek pozik hartu gaitu bere Amara Zaharreko etxean eta sartu orduko argazki mordo bat erakusten hasi zaigu, bere bizitzako pasadizu ugari gogoratzen dituen bitartean. Eta badauka Primik zer ezagutzen ez duen txokorik eta trikitilaririk ez da. Bere garaiko eta oraingo trikitilari guztien artean ibilia da eta hortxe aipatzen dizkigu Elgeta, Auntxa, Bitarte, Arbe Sakabi, Egañazpi, Tapia, Joan, Laja Martin e.a
ARGIA.–Nongoa zara?
PRIMI. - Jaoitzez Oñatiarra naiz, txantxikua. Oñatitik bederatzi kilometrotara dagoen Araoz anzoko baserri batekoa.
A.–Noiz etorri zinen Donostiara?
P.–Gaztetan etorri nintzen Martuterrera, hango taberna batean lan egitera. Gero ezkondu egin nintzen. Nik hemengoa nuen senarra, Erresidentzia ondoko baserri batekoa. Bera ere tabernakoa zen eta hara ezkondu nintzen. Han zazpi urte egin ondoren Loiolara etorri ginen bizi izatera, gero oraingo etxe hau erosi genuen eta hementxe bizi gara harrez gero.
A.–Nola hasi zinen pandero jotzen?
P.–Nerez. Amak jotzen zuen; eta aitak, berriz, soinua. Han Araozen taberna zegoen eta hantxe aritzen ziren. Nik-orduan ez nion erreparatzen. Gero igandeetan eta, neska batzukin biltzen hasi nintzen. Eta halaxe: hasi eta ikasi.
A.–Eta zure aitak tabernan bakarrik jotzen al zuen, ala plazarik plaza ere ibiltzen zen?
P.–Ez, ez. Bi soinu bazituen etxean eta elizako jendeak ateratzen zirenean eta joaten zen. Nik harena boza bat daukat hartua (eta.izugarrizko zahar kutsuko trikiti baten kantua botatzen digu). Horixe ikasi nion. Harenik nik ez daukat besterik. Txikia nintzen eta!
A.–Noiz atera zinen plazara lehenengo aldiz?
P.–Balentinekin San Fermin Txiki egunean, Pasaian. Baina aurretik Bikondoa eta Piquer-ekin ibilita nago. Batez ere Balentin Zialtzeta «Beltza»rekin ibili naiz. Hau jaiotzez Aiakoa da. Etxeak du Zialtzeta izena. 24 urtean ibiliz gero ezagutzen dugu batak bestea!.
A.–Zenbat urtetan ibili zara panderojole?
P. - 37 urte egin ditut. Senarra gaisotu zenean utzi nion. Azkeneko aldiz 1982ko San Martin egunean ibili ginen. Makina bat irrintzijo genitnen Dopostia aldean! Plaza San Martinen Soziedadeetan, La Voz de Guipuzkoa irratian...
A.–Berandu hasi zinen, beraz. Eta gaztetan?
P.–Gaztetan! Ni ez nintzen batere dibertitu gaztetan. Martuteneko tabernan zegoen lanarekin, ez nintzen atera ere egiten!. Senargaiak ere taberna zeukan eta gutxitan etortzen zen hura ere. Ez genuen ateratzeko aukera handirik izan.
A.–Non ibili zarete gehienbat; festarik festa?
P.–Festetan eta, beti deika ziren. Hiru aktuazio egindako egunak ere izan ziren: Lehenbizi Logroñon, gero Zestuan eta handik 18 de Julio plazara. Gogoan daukat Urnietara ere zazpi egun segidan nola joan ginen jotzera. Gogorra izan zen hura. Trikitia jotzea beti ere nekagarriagoa da eta heldutakoa jotzen hasten ginen tarteka. Baina neska koadrila bat etorri zitzaigun heldutakorik jotzeko esanez, trikitia jotzeko! .
Festaz aparte, Goizaldi dantza taldearekin 20 urte egin ditut, teatroetan e.a. Argiarekin ere ibili izan naiz.
A.–Eta Euskal Herrian zein aldetan.
P.–Euskal Herri osoa pasatu dugu guk. Gehienetakoa Gipuzkoa izango da. Herri askotatik deitzen ziguten, hango festetan plazan jotzeko. Bodatan ere asko ibili gara Gipuzkoan. Lehen orkestinarik ez zegoen eta... Orain, berriz, "rockero" edo direlako horiek sartu dira eta akabo!. Neri ez zaizkit gustatzen, ran, ran, ran, haien meneoa eta historia!.
Bizkaian ere dexentetan izan gara: Arrigorriagan, Mungian, Mundakan, e.a. eta baita teatroetan ere. Baina Bizkaian soinuarekin baino albokarekin gehiago aritzen nintzen. Gasteizen eta Iruñean ere egin genituen geure saioak, teatroetan hauetan ere. Frantziako Euskal Herrira ere joan ginen Goizaldirekin: Donibane Lohitzunera, Donibane Garazira, e.a.
A.–Euskal Herritik kanpora ibili al zarete?
P.–Bai horixe! Makina bat bazter ikusitakoak gara. Suiza, Alemania, Austria, horiek denak pasatu ditugu Goizaldirekin joanda. «Sección Femeninarekin ere joan nintzen Parisera. Beste behin ere horrelaxe Paristik honaxeagoko herri batean, Dijon uste dut zuela bere izena, kalean zehar gindoazela, desfile moduko batean, irrintzi bat egin nuen eta frantses guztiak harrituta geratu ziren. Ezin zuten sinetsi pertsona batek horrelakorik egin zezakeenik eta inguratu eta honela esan zidaten: «Zuk txilibituren bat edukiko duzu eztarrian, bestela ezinezkoa da», eta gure gizonak erantzun zien: «Ekarri medikua eta begiratu». Ez zuten sinesten.
Txapelketa batean ere parte hartu genuen Madrilen, «Coros y Danzas de España» zelakona, orain dela 20 urte. Aurreneko bueltan irabazi egin nuen irrintziarekin. Bigarren egunean irrintzi bera egin behar nuen baina aurreko egunean, irabazi nuenean, koadrila batek bizkarrean hartu eta han ibili ninduten eta kokakola ere eman zidaten edateko. Edaria hotz samarra zegoen nonbait eta eztarria erabat itxita utzi zidan. Ibizakoek irabazi zuten.
A.–Zuk panderoa jetzeaz gain kantatu ere egiten zenuen. Inportantea al da ondo kantatzea?
P.–Panderoa eta kantua, biak dira inportanteak. Panderoa bakarrik jotzea "más soso", da ezta?. Beti ere «IUfiiiii» edo « HOrri, horri, gazte horri....! egin eta...
Ni honelako gauzak egiten «eroa» izandu naiz. Eroa ez, zelebrea.
A.–Nolako kantak kantatzen zenituzten, letra berderik ba al zen orduan?
P.–Horixe baietz! Guk ere noizean behin kantatzen genituen horrelakoak. Lehen lehenago, hasi berrian «kanta berdeak kantatuko al ditugu Balentin?» esaten nion, eta honek, «erreparatu apaizarik edo frailerik ote dagoen». Apaizak baldin bazeuden bestelako kantak kantatzen genituen: Aita gureak amari gona gorria ekarri gona gorria ekarri berriz ere nahiko dio ama neureak aitari.
Letra pikanteak, horrek du bada grazia, jendea kontentu jartzeko horrelako pixka bat behar da.
A.–Zuk asko al dakizkizu?
P.–Asko, ez dakit. Neri ahaztu egin zaizkit oraintxe. Hau kantatzen genuen batzutan: Urkiola gaineko haizearen hotza hantxe bilatu nuen praile buztan motza
A.–Rock-a ez zaizu gustatzen. Baltsak?
P.–Bai eta asko. Eta gainera nik jotzen ditut. Oso errazak dira jotzen. Tangoak erejotzen ditut. Hori gehiago kostatu zitzaidan. Pastea, baina Zialtzetak azkenean esan zidan: «Ikasi duzu horratio!».
A.–Lehen esan duzu alhokarekin jo izan duzula. Ba al dago diferentziarik soinuarekin ala albokarekin jo.?
P.–Soinuarekin jotzea nahiago du t albokarekin baino. Alboka ondo jotzen baduzu, nik ondo joko dut pandereta, baina albokari bikotean batek ondo eta besteak gaizki jotzen badu, nik ezin diot segitu.
A.–Kantak-eta berdinak al dira albokarekin?
P.–Bai. Fandangoak eta horiek berdinak dira. Baina albokarekin itsusiagoak dira.
A.–Emakume gehiago ba al zen zure garaitan panderoa jotzen zuenik?
P.–Bizkai aldean bai. Baldomera edo bazen bat, baina hura hil zen. Orain Maurizia ibiliko da, ni baino gazteagoa izango da eta... Horiek albokarekin gehiago jotzen dute soinuarekin baino.
A.–Emakume zinen partetik arazorik izan al zenuen plazetan eta?
P.–Soinujolea ere bai neri txarra atera. Beti hatzaparka ibiltzen zena. Baina egun batean bakarrik joan zen!. Hala, hala!, hemen "alegria todo" baina formalidadea. Gainerantzean jendea nerekin oso kontentu zegoen. Behin Iriondok Trinidadeko plazan esan zidan: «Nahiago nuke Primi berriz ere irrintzi klase horiegingo bazenu». Eta «egingo dugu bada», eta hala hasi nintzen: «Heldu, heldu, heldu, aurreko neska gazte horri, gerri-gerritik, pixkat beheraxotik e bai!!!»... eta horrela. Eta denak txaloka eta farrez hasi ziren.
A.–Zergatik uste duzu hain emakume gutxi dagoela?
P.–Lotsatu egingo dira eta... Ez da lotsagarria baina.
A.–Zure seme-alabetan norbaitek jotzen al du panderoa?
P.–Nik baditut hiru neska eta bi mutil, baina inor ez da horretan hasi. Lotsatu egiten omen dira. Behin edadean sartuz gero ez dut esaten; baina gaztetan.. Nik ez dut sekula lotsarik izan plaza batean. Ez naiz inoiz ere gorritu, «datorrena datorrela» esan eta aurrera.
A.–Ondorengorik ez orduan?
P.–Bai, bai. Lau neska ibili dira hemen nerekin ikasten. Hortxe Belauntzako neska bat, Donostian neskame zegoela, panderoa ikasita joan zen etxera. Aldameneko neska ere, neronek esanda, gauero gauero etortzen zen txikitan ikastera eta orain nik utziz gero bera ibiltzen da Balentinekin, Zialtzetarekin.
A.–Erraza al da panderoa ikastea?
P.–Oso erraza. Ikasiz gero denak dira errazak; baina panderoa, horretara jarrita, 8-15 egunetan ikasi ezinik ez dago.
A.–Zer behar da panderoa ikasteko, belarri ona edukitzea, besterik ez?
P.–Belarria; eta kantatu nahi baduzu, boza ona.
A.–Printzipala da boza, ezta?
P.–Bai. Batzuk kantu bat, trikiti bat edo kantatzen dute eta besterik ez.
A.–Gaur egun dabiltzenetan zein iruditzen zaizu onentsuena?
P.–Joxe Mari Astiasaran neri asko gustatzen zait. Landakandak ere bastante ondo jotzen du. Orain, ahots aldetik Egañazpi gehiago gustatzen zait.
A.–Trikitixatik bizi litekeela uste al duzu?
P.–Orduan ez zen asko irabazten. Orain bai, orain gutxiena dela ere panderoari 5000 pzta. ematen diote. Orain dela 3 urte ere hainbestexe eman zidaten neri.
A.–Trikitixak ba al dauka etorkizunik?
P.–Gazte asko ari direla ikasten esaten dute. Hortik baten batzuk onak aterako dira eta.... Ba omen dago Hernanin neska gazte bat soinua oso ondo jotzen duena, Miren. Horiek gu bezala baina aldrebes, neskak soinua eta mutilak panderoa.
Malores ETXEBERRIA. Mielanjel HARANA

Azkeneko aldiz 1982ko San Martin egunean ibili ginen.
Elgetarekin
Gaztetan! Ni ez nintzen batere dibertitu gaztetan.
Panderoa bakarrik jotzea "más soso"da, ezta? beti ere«lufi!!!'» edo «HOrri,horri, horri, neska gazteorri....!» egin eta...
22-25

GaiezKulturaMusikaMusika tradTrikitixaTrikitilariEROSTARBE1
PertsonaiazEROSTARBE1
EgileezHARANA1Kultura
EgileezETXEBERRIA7Kultura

Irakurrienak

Matomo erabiliz

“Umeak ez dira ongi etorriak Debako udal liburutegian”

Mikel Garcia Idiakez

“Euskara gero eta gehiago entzuten da eskualdean, bereziki gazteen artean”

Zigor Olabarria Oleaga

Haur filosofiari buruzko podcasta igandean estreinatuko du ARGIAk: ‘Galdera Basatiak’, Iñigo Martinezek gidatuta

Gorka Peñagarikano Goikoetxea

Efemeridea: EGIko kide Artajo eta Asurmendi hil ziren, lehergailu bat prestatzen ari zirela

ARGIA

Pippi Kaltzaluzek 80 urte bete ditu, beti bezain iraultzaile

Mikel Garcia Idiakez

Azkenak

2025-04-06 | ARGIA

1x01: Haurtzaroa

MULTIMEDIA - Galdera Basatiak

2025-04-05 | Tartean Teatroa

Larru Haizetara

MULTIMEDIA - Antzezlana

2025-04-04 | Eneko Imaz Galparsoro

“Errebeldia hazi egin da Argentinan, herri oso bat bultzaka ari da”

Argentinako Abokatuen Gremioa erakundean egiten du lan Laura Taffetanik (Buenos Aires, Argentina, 1963). Gobernuaren errepresioa pairatu duten maputxe ugarirekin lan egin du azken urteetan, eta Askapena antolakundeak antolatutako topaketa antiinperialisten barnean izan da Euskal... [+]

2025-04-04 | Xabier Letona Biteri

Ertzaintzak Etxarri II gaztetxea hustu du Bilboko Errekalde auzoan

Iragarrita zegoen moduan, Bilboko Errekalde auzoko Etxarri II gaztetxea hustu du Ertzaintzak 9.00etan abiarazi duen operazioarekin. Arratsaldean protesta manifestazioa egingo dute auzoan, 19:00etan Amezolako tren geltokitik abiatuta.

2025-04-04 | Mikel Reparaz

Artikotik Kantaurira

MULTIMEDIA - dokumentala

2025-04-04 | ARGIA

Langile bat hil da Agoitzen obra batetik jausita

Ezbeharra ostegunean gertatu da eta SOS Nafarroak 16:00 orduak jotzear zirela jaso du haren berri. Medikua, anbulantzia et Foruzaingoa bertarako dira, baina ezin izan dute gizona suspertu eta bertan hil da.

2025-04-04 | ARGIA

Euskaraldia Hika-rako 83 herrik eman dute izena

Aurtengo berritasuna da. Ahobizi eta belarriprest rolen artean aukeratzeaz gain, herritarrek Euskaraldia Hikan parte hartzeko aukera izango dute. Hitanoa erabiltzen ez den herrietan, toka eta noka, bien erabilera bultzatuko da, eta hitanoa bizirik dagoen herrietan nokaren... [+]

2025-04-04 | Ainhoa Mariezkurrena Etxabe

Interview. Urez eta hondarrez

Lurra zapaltzeko moduak

Interview. Urez eta hondarrez
Egileak: Telmo Irureta eta Mireia Gabilondo.
Aktoreak: Telmo Irureta eta Dorleta Urretabizkaia.
Zuzendaria: Mireia Gabilondo.
Konpainia: Tentazioa.
Noiz: apirilaren 2an.
Non: Victoria Eugenia Klub Aretoan,... [+]

2025-04-04 | Sustatu

Kneecap filma, orain euskarazko azpitituluekin

Ezagutzen duzue Kneecap filma? Oscar sarietarako hautatu zuten. Belfasteko hirukote baten istorioa da. Kneecap Hip Hop talde ezaguna da gaur egun, eta hizkuntzaren aldeko jarrera (gaelikoa) argia dute, IRAren osteko belaunaldiaren gorabeherak kontatzen ditu filmak; drogak eta... [+]

2025-04-04 | Beranduegi

5x15: Bergarako besarkada 2.0

MULTIMEDIA - Beranduegi

2025-04-04 | Gorka Peñagarikano Goikoetxea

Haur filosofiari buruzko podcasta igandean estreinatuko du ARGIAk: ‘Galdera Basatiak’, Iñigo Martinezek gidatuta

Galdera batzuen aurrean, behin eta berriz helduok ume sentitzen garela dio Iñigo Martinezek, “bizitza zulo existentzialez beterik” dagoelako. Galderaz galdera "behin-behineko erantzunen bila" aritzeko asmoa du irakasle eta filosofoak. ARGIA... [+]

2025-04-04 | Euskal Irratiak

Beñat Molimos: “Herritarren babesari esker du Laborantza Ganbarak iraun hogei urte hauetan”

Euskal Herriko Laborantza Ganberak hogei urte bete ditu. 2005ean sorturik, bataila anitzetatik pasa da Ainiza-Monjoloseko erakundea. Epaiketak, sustengu kanpainak edota Lurramaren sortzea, gorabehera ainitz izan ditu hogei urtez.

2025-04-04 | Unai Lomana Uribezubia

Itsasadarreko tunelaren obretarako leherketak legeztatzearen aurka mobilizatuko da ostiral honetan ‘Subflubiala Ez!’

Giza-katea antolatu du Subflubiala ez! plataformak eta hitzordua Artaza-Romo Institutuan jarri du gaurko 18:00etan. Bizkaiko Foru Aldundiak Ingurumen Inpaktuaren Adierazpena (IIA) aldatzea du helburu eta horrelakorik ez du onartzen plataformak.

2025-04-04 | Xabier Letona Biteri

Kutsadura maila handi eta arriskutsuak behatu dira Zubietako erraustegiaren inguruetan

Europan kutsadura maila aztertzen aritzen den Toxicowatch erakundeak egindako ikerketaren emaitzak dira. Erraustegia martxan jarri aurretik egin zituzten lehen azterketak, eta ondoren 2024ra arteko laginak aztertu dituzte. Iazko laginen emaitzak dira honakoak.

2025-04-04 | Olaia L. Garaialde

Instituzioek preso atzerritarren birgizarteratzea oztopatzen dutela salatu du Salhaketa Nafarroak

Elkarteko Andoni Burguetek nabarmendu du espetxean dauden presoek egindako delitu gehienek behar sozioekonomikoekin lotura dutela.

Eguneraketa berriak daude