Gure kulturako beste handi bat joan zaigu, Jose Luis Zumeta. Gure belaunaldikooi, gazte denborako eta ondorengo jakintza ongarritu zigun beste bat. Usurbilen bagenuen sortzaile talde izugarri bat: Jose Luis bera, Alejandro Tapia, Jesus eta Joxanton Artze anaiak. Artean, baina batez ere bizitzearen artean ikasi dugu haiekin. Obraz, hitzaz eta ekintzaz ikasi dugu haiengandik. Beren lana, lanegina, egintza eta egikera; dena izan dugu ikasgai. Bazekiten bai erakustun izaten; denokin maisu eta lagun. Maisulana.
Ez dut berehalakoan ahaztuko Zumeta herriko errebote plazaren horma nagusiaren atzeko alderako zeramikazko irudi handia egiten ari zenean haurrok nola joaten ginen bere lantegira bisitan. 1973ko data du idatzia. Hilabeteetako lana izan zen, eta ez genuen ondo ulertzen zer zen lurrean zabaldutako kolore bizitako trikote zikulusaltsa hura; herritarron artean makina bat kontu sortu zuen. Gero, 144 metro koadroko artelana zutitu zenean mututu egin gintuen. Mututu beharko, izan ere ez dago hitzik hura adierazteko. Artelan erraldoi horrek erreboteko horma bisagra bihurtu eta Goiko Plaza esaten zaion errebote plaza eta haren oinean eraiki zen plaza berria lotu zituen. Gaur egun Mikel Laboa Plaza du izena azken horrek, eta Zumetak berak diseinatu zuen. Beste inon ere ez ziren burdinazko jostaleku-egitura galant batzuek janzten zuten plaza berria, tartean bi konkorreko txirrista luze sonatua zuena. Plaza horrek duen forma bera ere artelan ikusgarri bat da.
Plaza horretan zuhaitz gutxi batzuk daude, baina ez edozein, ederki asko hautatutakoak. Hagina (Taxus baccata “Fastigiata”), gure kulturako zuhaitz esanguratsuenetakoa eta mende batzuk lehenago herrigune hori eraikitzeko garaian aginagarrek izan zuten garrantzia gogorarazten duena. Lizarra (Fraxinus excelsior) zuhaitz sakratua; bazka, zura eta egurra eta babesa ematen diguna. Ginkgoa (Ginkgo biloba), zuhaitz exotiko baina era berean apaingarria, historikoki esanguratsua, botanikariei, arkitektoei eta lorazainei burura egiten dien forma duena. Urki dilindari (Betula pendula) bat ere bada plazan; bigarren bat ere bazen, baina aldameneko etxekoei enbarazu egiten zien, eta pixkanaka akabatu egin zuten. Plaza eraiki zenean bazen hosto gorriko astigar zorrotz bat ere (Acer platanoides “Crimson King”), baina ez zen sekula bertako baldintzetara makurtu eta, figura eskasa zuenez, epaitu eta bota zuten. Usurbildar guztion lotsagarri, azken horien zuloak edo txorkoak hor daude hutsik eta ginkgoari aurten zentzugabeko inausketa bat egin zaio.
Zuhaitz eredugarrien sorta hori osatuz plazaren ingurua eraberritu zenean (2012-2014), sagarrondoak (Malus “Evereste”) landatu ziren. Sagarrondo berezi horiek loraldi izugarria dute, eta hostoak erortzean arbola guztia sagar gorri ttikiz jantzita geratzen da udaberrira arte. Sagarrondo horiek Usurbildarron sagargintza eta sagardogintza kulturari ohore eta, nola ez, Zumetak utzi digun lan izugarri horren koloreen osagarri dira. Jose Luis sagarrondoak loretan direla joan zaigu.
The Guardian egunkariak Épernayn (Frantzia) txanpain-industrian aritzen diren migratzaileen egoera aztertu du. Ikerketak agerian utzi ditu luxuzko xanpaina-marken mahastietan lan egiten dutenen baldintza prekarioak eta legez kanpokoak.
Ugaztun hitza entzutean, askotan burura etortzen zaizkigun lehen ordezkariak tamaina handienekoak izan ohi dira: hartza, otsoa, oreina… Batzuetan etxekotutako katua edo txakurra dira agertzen lehenak, edo urruneko lehoiak eta elefanteak. Ikusgarritasunak lehia irabazi ohi... [+]
Palestinarren genozidiorako Israelek erabiltzen duen arma nagusietako bat gosea da. Alde batetik, Gazara elikagaiak sartzeko debekuarekin, eta, bestetik, Palestinako elikadura-burujabetza ezabatuta.
Laster urte guztian izango ditugu malko ilar goxoak (Pisum sativum). Oraindik, ordea, negua eta udaberria dira, ia erabat ilar freskoak jateko sasoia; udaberrian jango ditugun azken ilarrak ereiteko garaia orain hasten da. Eta oraintxe jango ditugu urria aldera erein zirenak.
Gero eta nekazaritzako test gune gehiago ditugu inguruan, hau da, nork bere proiektua martxan jarri aurretik nekazaritzan eta abeltzaintzan trebatzeko guneak. Nafarroako Zunbeltz espazioa eta Gipuzkoako eta Ipar Euskal Herriko Trebatu dira horietako zenbait adibide, gurean... [+]
Euskal Sagardoa Jatorri Deiturak erronka ezarria dio bere buruari: Euskal Herri osoko sagar eta sagardogileak biltzea. “Sagardoaren kultura lurralde osoan dago, eta lurralde osoan mantendu dira sagardotarako sagarrak”, esan digu Unai Agirrek, sor-markaren... [+]
“Aterako dut sagar zuku bat?”. Galdera horrekin hasi da Barrundiako Ekonomatoko kide Koldo Lopez Borobia, Susana Lopez de Ullibarri eta Santi Txintxurretarekin izandako elkarrizketa. Sagar zukuaren bueltan eta sagarrondoz inguratutako lorategian elkartu gara. Hau ez... [+]
Herritarrak elkarren artean saretzea eta bizitza sozialerako espazioak bultzatzea da Xiberoko Kolektiboa elkartearen lan ildoetako bat. Bide horretan, baratze kolektiboa sortzeko aukera suertatu zitzaien 2020an Maulen, eta zalantzarik gabe, proiektuari ekitea erabaki zuten... [+]
Txokolatea kakaotik sortzen da. Kakaoak Theobroma cacao du izena; Theobroma hitzak “jainkoen janaria” esan nahi du. Aspaldikoa da txokolatearen gurtza; jainkoena zena azkar asko egin genuen geure. Euskal Herrian, azukrearekin eta kafearekin batera elikagaien... [+]
Badira hainbat espezie arrandegietan beti egotera derrigortuak diruditenak. Haien arteko arrain batek dirdira berezia du, urrezko koroarekin begiratzen baikaitu: urraburuak (gazteleraz ere, ezaugarri berari men eginez, dorada-k). Ondoan haien artean anaiak diruditen sorta dago,... [+]
Mikro eta makro kontzeptuen arteko muga lausoa da, eta elkarren arteko eragina lausoa izan arren, eragiten du. Baita gugan ere. Arazoa dator lainopeko itsutasunean asmatzen ez dugunean gu geu non gauden, herria non dagoen.
Zeruka, zeru bete on dakar zerukak. Zeruka, magitxa, magintxeta, mihauria, magina, baina, ilar-axala, mantxa, teka edo, ezagunena, leka. Lekak barruan dakarren leka-gauza, leka-bihia, lekalea edo lekazia bezalako jaki ederrik ba al da negua goxatzeko? Pertzak bete lekari,... [+]
Arrasateko Beroña auzoan dago kokatuta Xabi Abasolo Etxabek eta Naiara Uriarte Remediosek bultzatutako Errastiko Ogia proiektua. Bakoitza bere bidetik iritsi ziren okintzaren mundura, baina eredu ekologikoan eta ama orearekin ekoizteko oso ongi uztartu dituzte bi gazteen... [+]
Gaua da. Zuhaitzetan geratzen diren hosto gutxien artetik igarotzen da ilargiaren argia. Isiltasuna da nagusi. Txoriak sasi artean daude, babestuta lo, lo-edo. Baina bat batean zerbaitek kolpatu du sasia. Txori gehienak izutu diren arren, izoztuta bezala geratu dira, isilik... [+]
Bart arratsean izan da. Etxekoak gintonikari zurrupaka. Ni aspaldi dibortziatu nintzen gintonikarekin. Ginak oso gogoko ditut, hortz-haginak ur, baina tonikak ezin edan ditut, gozoegi eta burbuila zakar gehiegi.