GuraSOSek informaziook eskuratu ahal izan ditu Arkaitzerrekaren kutsadura dela eta Donostiako Auzitegiko 5. Epaitegiak zabalik daukan prozeduran parte izatea lortu zuelako, horretarako 1.500 euroko fiantza ordaindurik. Auzitegiak ikertzen du, horretarako lanean jarririk Guardia Zibila batetik eta Ertzaintza bestetik, 2020ko maiatzean Arkaitzerrekan gertatutako isurketa toxikoa, hainbat arrain eta aingira akabatu zituena. Isuri hura ezagutu ahal izan zen Usurbilgo Anerrekako kideek salatu zutelako, ez erraustegiaren kudeatzaileek, ez Gipuzkoako Hondakinen Kudeaketa kontzortzioak eta ez gai honen eskumen nagusia duen Gipuzkoako Foru Aldundiak informazio zipitzik eskaini zutelako.

Eta hain zuzen GuraSOSek Guardia Zibilaren txostenetik jakinda esan duenetik, orain jakin da aurretik bigarren isurketa bat ere egin zuela Zubietako erraustegiak Aitzerrekan, martxoan. Bietan, antza, huts egin zuen erraustegiak bere ur zikinak bideratzeko eduki behar duen zirkuitu itxiak eta kudeatzaileak ohartu zutenean kutsagarriak errekaraino iritsi zirela, hura disimulatzeko ur kopuru handiak isuri zituzten atzetik, kutsagarriak diluitzearren.

Joxemari Izeta eta Joseba Belaustegi GusaSOSeko buruzagiek prentsari azaldu zizkioten informazio mamitsu gehiago. Alde batetik, bere garaian ARGIAk ere erakutsi zituen arrainez gain 15 ardi ere hil zituela erraustegiaren kutsadurak: antza, hauek Arkaitzerrekako ur pozoitua edan eta egun batzuetako agonia gogorraren ondoren hil ziren.

Hirugarren nobedade bat ere jakin ahal izan da Guardia Zibilaren Ingurumen Unitate Zentraleko (UCOMA) perituen idatzitik: maiatzeko kutsaketan hilda bildutako aingiren soinetan azaldu zela klaroalkanoam 2004tik legez debekatuta dagoena kantzerra eragin dezakeelako.

GuraSOS elkarteak, aipatu xehetasunak zabaltzeaz gain, adierazi zuen "osasunerako eta ingurumenerako arrisku erreala eta larria dagoela, interes ekonomikoak lehenesten direla, erraustegiak kutsatu egiten duela, ez dagoela kontrol egokirik, ez dagoela informaziorik, propaganda baizik. Beste ondorio argi bat erraustegiaren “gatazka” konpontzetik urrun dagoela da".

Hona, hitzez hitz, GuraSOSek herritarrei zabaldutako agiria:

Arkaitzerrekako hondamendi ekologikoa, Zubietako erraustegiaren legez kanpoko funtzionamendua ezkutatzeko nahita egindako isurketa

• Badirudi hori ondorioztatzen dela egin diren polizia-ikerketetatik; horien edukia orain jakin ahal izan da.
• Ehunka arrain hiltzeaz gain, tamaina handiko animaliak ere hil ziren, zehazki 15 ardi.
• Antzeko zerbait gertatu zen lehenago, 2020ko martxoaren 18an, baina instalazioko arduradunek ezkutatu zuten ere.
• Laborategi batek aztertu zuen aingira batek kloroalkano-indize altua zuen, osagai debekatua eta oso kantzerigenoa; jatorria errauskailuan du, Guardia Zibilaren perituen arabera.
• Erraustegiaren legez kanpoko funtzionamendua egiaztatu da 2019ko azarotik, etengabeko neurketarik egin gabe.

Arkaitzerrekako hondamendi ekologikoa [Zubietako erraustegiak eragin zuen 2020ko maiatzean] proiektuaren garapenean irregulartasun eta ilegaltasun larri ugari izan zirelako gertatu zen, orain ezagutu ahal izan diren ikerketen arabera. Nahiz eta obrak eta kutsadura prebenitzeko sistemak bukatu gabe eta eskuragarri ez izan GHKk erabaki zuen 2019ko azarotik martxan jartzea, segurtasuna, osasuna eta ingurumena gutxietsita.Amoniakoaren isuria detektatu zenean, lehentasuna ez zen izan haren
eragina murriztea, baizik eta haren existentziaren frogak ezkutatzea, gainerako agintariei jakinarazi gabe eta instalazioen ikuskapena galarazita.

Istripu bat izan zen, “istripu kimiko larri bat”, Guardia Zibilaren Ingurumen Unitate Zentraleko (UCOMA) perituen arabera, Zubietako erraustegian, 2020ko maiatzaren 7an, errauskailuko amonio-biltegia kargatzeko prozesuan amoniakoa isuri zenean.
Baina, ondoren, ez zen istripua izan, baizik eta instalazioaren arduradunen ekintza kontzientea izan zen, amoniakoaren isuriaren aztarnak ezabatzen saiatzeagatik. Horretarako, ur-kantitate izugarriak isuri ziren [2.302.992 litro ur amoniakatu, ikerketaren arabera], eta euri-uren sare osoko amoniakoa zuzenean Arkaitzerreka errekaren emarira eraman zituzten.

Ikerketak gezurtatu egiten du GHKren bertsioa: zirkuitu itxi bat dagoela eta ezin dela estropadara isuri. Egia esan, amoniako-isurien kubetak zuzeneko lotura zuen euri-uren sarearekin, eta isurketa zuzenean egiten zen errekara, ingurumen-baimenaren eta URA ajentziak errekara isurkeko baimenaren aurka.

Amoniakoa beharrezkoa da errauskailuko labeko gasen tratamenduak behar bezala funtziona dezan eta isuriak gertatzeko aukera aurreikusita dago, berti ere kubeto itxi batean. Aukera egon zen larrialdi-zerbitzuetara eta hondakin arriskutsuen kudeatzaile batera deitzeko kubetako isuria jaso zezan. Baina beldur ziren, hala, agerian geratuko ote zen Alemaniako SBE enpresak aurreikusitako sistema estankoaren diseinua aldatu izana, eta segurtasun-instalazioak eta lanak amaitu gabe zeudelako; beraz, funtzionamendua (probetan ere) ez zela legez bidezkoa. Orain arte egindako ikerketak beste alderdi deigarri batzuk ere erakusten ditu. Hala, hildako aingira baten ehunean “klaroalkano-maila oso altuak (0,885 mg/kg) detektatu
direla jakin da. 2004az geroztik debekatutako substantzia da, oso toxikoa eta kantzerigenoak direla argi dago. Ikertzaileek (Guardia Zibileko perituak, zientzialari kimikoek aholkatuta) uste dute toxiko horren iturria Erraustegian erretzen diren plastikoen, gomen eta bestelako hondakinen errauzketan dagoela. Erraustegiak Arkaitzerrekan isuri pozoitsu bakarra ez zela izan ere jakin da. Beste bat bi hilabete lehenago gertatu zen, zehazki, 2020ko martxoaren 18an, 11:45ean, prozedura bereko beste deskarga batekin batera. Ikertzaileek ondorioztatu dutenez, “isuri- egunaren antzeko arrisku potentziala izango luke”.

Era berean, jakin ahal izan da amoniakatutako uraren isurketak eragindako hildakotasuna ez zela mugatu bertan zeuden lau espezieak desagertzearen ondorioz bildutako ehunka arrainetara. Espezie horietako bat bereziki babestuta dago, Euriopeko aingira, baizik eta “tamaina handiko animaliei” ere eragin zien, izan ere, “15 ardi hil ziren estropadan edan eta gero”, ikertzaileek diotenez, agonia dramatiko eta luze baten ondorioz Ikerlanak gezurtatu egingo luke, halaber, proiektuko bozeramaileek behin eta berriz bermatu izana errauskailuko emisio-neurketak etengabe egiten ari zirela. Guardia Zibilak neurketa horien emaitzak eskatu zituen ia urtebeteko funtzionamenduan (2020ko abuztura arte), eta eguneko batez besteko neurriak eman zitzaizkien, baina ez
neurketa jarraituak.

Atestatuan jasotako oharretatik ondoriozta daiteke istripuaren azken arrazoia dela instalazioa behar den baimen administratiborik gabe ari zela lanean .Izan ere, esan daiteke instalazioa abian jarri zela lurraldean sortutako hondakin  uztiak kudeatzeko, zerbitzuaren kontzesiodunari ordainduta, kontratua aldez aurretik aktibatuz, nahiz eta: obrak amaitu gabe zeuden, beharrezko probak eta doikuntzak egin gabe zeuden, ez zegoen IBIren eraginkortasunik, ez zeuden segurtasun-sistemak instalatuta isurketak saihesteko, ez zegoen Ingurumen Sailburuordetzak kontrol-sistema aktibatuta.

Instalazioen funtzionamendua legearen aurkakoa zela behin eta berriro aipatzen da ikerketan. Horrela adierazten da “se han estado realizando pruebas en las instalaciones no estando acabadas y con los sistemas de seguridad que tiene diseñados
y previstos en el proyecto y exige la AAI”. Igualmente se remarca que “una instalación de incineración de residuos de las características descritas (...) incluso en el periodo de pruebas deben de estar disponibles y en perfecto funcionamiento todos los sistemas correctores que garantizan la no dispersión de contaminantes , según contempla la AAI al objeto de evitar riesgos asociados a la salud de las personas y al medio ambiente”.

Erantzukizunen kapitulua
Guardia Zibilaren peritu-txostenak adierazten duenez, “el artículo 8 del Reglamento de Almacenamiento de Productos Químicos establece que el titular de la instalación, en caso de accidentes con daños importantes a las personas, al medio ambiente o a la
propia instalación, debe dar cuenta de inmediato al Órgano Competente de la Comunidad Autónoma, cabe significar que dicha delegación territorial no recibió comunicación alguna y por tanto no se pudo realizar la pertinente visita de inspección”.

Kasuaren inguruan dantzan ari diren erakunde eta enpresen amarauna konplexua den arren, badirudi delituaren erantzukizun nagusia ingurumen-baimenik gabe eta obra amaitu gabe jardutea erabaki zuenarena dela: GHK, inputatuta dagoena, eta
Ekondakin, azken horri lotutako Ekobal bezala, azken honen hainbat langile ari dira ikertzen ere.

GURASOSen balorazioa: ez gardentasuna ez bermeak: ezkutatzea, kutsadura eta delituak
Erakundeak (GHK, Diputazioa, Eusko Jaurlaritza) ez dira ari errauskailuaren arriskuen berri ematen, ez eta osasuna eta ingurumena bermatzen ere. Zero gardentasuna, zero informazio. Zero berme. Berriro ere, herritar antolatuek ordezkatu behar dituzte gabezia horiek, erakundeak (GHK) delitu ekologikoak egiteagatik ikertzen ari diren bitartean.

Ikerketa xeheak berretsi du GURASOS taldeak lehen egunetik salatu duena: osasunerako eta ingurumenerako arrisku erreala eta larria dagoela, interes ekonomikoak lehenesten direla, erraustegiak kutsatu egiten duela, ez dagoela kontrol egokirik, ez dagoela informaziorik, propaganda baizik. Beste ondorio argi bat erraustegiaren “gatazka” konpontzetik urrun dagoela da. Osasunaren eta ingurumenaren aldeko zaintza lanean jarrautuko dugu, halabeharrean. Arduradunak salatu eta jazarriko ditugu, hemen eta Europan. Instalazioa berehala geldiaraztea eskatzen dugu, harik eta kutsatzaile organiko iraunkorrekin (kloroalkanoak, dioxinak eta beste batzuk) arriskurik ez dagoela egiaztatu arte, zuhurtasun-printzipioa aplikatuz