Zer ikasi zenuen eta zergatik hasi zara hau ikertzen?

Bioteknologia ikasi nuen, eta gero biologia molekularra eta biomedikuntzako masterra egin nuen EHUn. Ni, berez, barne-ikasle bezala hasi nintzen laborategi honetan, lehenengo mailan nengoela, oso goiz.

Zientzia betidanik gogoko izan dut, ez neukan argi zer zen doktoretza, baina baneukan argi ikertu nahi nuela. Orduan, zorte handia izan nuen lehenengo mailan; praktiketan neska batekin topatu nintzen: Neska hori nire gaur egungo nagusiarekin zegoen tesia egiten, eta interesatuta ikusi ninduen. Oso gaztea zen, eta ea zer lanpostu zuen galdetu nion.

Praktiketan badago irakasle bat eta laguntzaile bat, normalean tesia egiten ari diren pertsonak dira laguntzaileak. Nik ez nekien hori lehenengo mailan. Galdetu nion eta tesia egiten ari zela esan zidan; eta, galderak eginez, azkenean laborategitik pasatzeko esan zidan.

Lehenengo, bigarren eta hirugarren urtean joaten hasi nintzen, baina oso gutxi. Astean birritan joaten nintzen, hiru ordu edo gutxiago.

Ez da hain gutxi.

Ez, baina niretzat abantaila zen, berez. Laborategi horretan pilo bat ikasten ari nintzen. Unibertsitatean gainetik ematen dituzun gauzak, nik oso ondo jorratzen nituen.

Hori abantaila da, eta karrera bukatu gabe, gainera. Laugarren mailan Erasmusen joan nintzen Italiara, Paviara, eta bertan egin nuen Gradu Amaierako Lana beste gai baten inguruan, in vitro ernalkuntzaren inguruan. Gai hori gustatzen zitzaidalako aukeratu nuen, gehiago ikasi nahi nuen horren inguruan.

Gizakien in vitro ernalkuntza?

Ez, ez. Ikerkuntza mailan. Guk arratoiekin egiten genuen lan. Oso pozik egon nintzen laborategi horretan, jendearekin, ikerkuntzarekin... Amaitu nuenean, hala ere, jakintza horrekin konforme nengoela ikusi nuen.

Agian dibulgazio zientifikoaren alorrean gehiago jakitea gustatuko litzaidake, baina gai horren inguruan ez nuen gehiago ikertu nahi. Aurreko laborategira itzultzea erabaki nuen, uzten bazidaten, noski.

Zergatik? Kanal honek beti liluratu nau. Ez dakit nola esan. Oso bitxia zen eta ez genuen oso ondo ulertzen. Tira, oraindik ere ez dugu oso ondo ulertzen, horregatik gaude ikertzen.

Jakin-min hori sortu zidan, eta laborategi honetara bueltatzea erabaki nuen, aurreko kontaktuak eginda. Masterra egitea erabaki nuen ere, eta masterrean oso gustuko nuela ikusi nuen tesia egin nahi nuela. Egia esan, masterra hasita egin nahi nuen tesia.

Zer da zehazki erakartzen zaituena ikerketa honetatik?

Proteina honen erregulazioa oso konplexua da. Erregulazio hori zelula baten barruan nola egiten den jakin nahi dut. Proteina honen inguruan gauza asko dakizkigu, baina ez dago puzzle osoa osaturik.

Azkenean, gure erregulazioaren kanala malgua da, zelulen barruan molekulak malguak dira. Orduan, dinamikaren inguruan hasten gara hitz egiten, nola mugitu egiten diren gauzak. Erregulazio baten bitartez nola mugitzen diren ulertzea, hori da ni gehien erakartzen nauena.

Zertan datza ikerketa hau zehazki, eta zertarako balio du?

Argi eduki behar den gauza da oinarrizko ikerkuntza dela. Oso garrantzitsua da ere, ikerkuntza basikorik gabe, ezinezkoa delako beste ezer lortzea.

Guk proteina bat ikertzen dugu, potasio kanal bat. Zelulek, gauzak barrura eta kanpora bidaltzen dituzte mintzetik (zelulak inguratzen dituen azala da mintza), baina horretarako laguntza behar dute, eta laguntza mota asko daude. Laguntza mota horietako bat kanalak dira.

Hainbat kanal mota daude. Adibidez, ioi kanalak daude, ioiak alde batera eta bestera pasatzen uzteko, baina, ez dute zelularen energiarik behar, ioiak gradiente kimikoaren alderantz baitoaz.

Hau da, potasioaren kasuan, esaterako, potasio gehiago dago zelularen barnean kanpoan baino. Zuk tunel baten antzekoa uzten baduzu, eta tunel hori zabaltzen baduzu, potasioa zelularen barnealdetik kanpoaldera joango da gradiente kimiko hori berdintzeko nahian. Era sinple batean esanda, kanal hauek tunela ireki edo zabaldu besterik ez dute egiten. Orduan, zabaltzen direnean, potasioa kanporantz doa, eta ixten direnean potasioa barnean geratzen da.

Ikertzen ari garen kanala burmuinean gehien adierazten dena da, neuronetan. Beti entzun dugu neuronek elektrizitatearen bidez funtzionatzen dutela, ezta?

Elektrizitatea ioiak mugitzean sortzen da, karga positiboa eta negatiboa baitute. Karga horiek mugitzean, elektrizitatearen antzeko bat sortzen da. Neuronetan kitzikapen bat dagoenean sodioa sartzen da.

Sodioa positiboki dago kargatuta. Karga positibo asko sartu denez, neurona kitzikatzen da eta mezu hori bidaltzen du. Potasio kanala momentu horretan zabaltzen da, justu kitzikapena eta gero, eta beste karga positibo batzuk (potasio atomoak) kanporatzen ditu. Orduan, pilo bat sodio atomo sartu dira. Positiboki kargatuta dago neurona, baina berriro egoera basalera heltzeko potasio kanala zabaltzen du eta potasioa kanporatzen da. Labur esateko, potasio kanalak kitzikapen zelularra kontrolatzen du, hau da, neuronak lasaitzen ditu.

Pila bat potasio kanal daude; mundu bat da, harrigarria. Ez dut zenbaki konkreturik esan nahi, baina ehunka daude. Gurea, familia batean sartzen da non bost kanal mota dauden, eta bostak dira oso antzekoak.

Desberdintasun handiena da ehun desberdinetan adierazten direla. Guk, berez, neuronetako potasio kanalak konkretuki nola funtzionatzen duen jakin nahi dugu, neuronen kitzikapenaren kontrol horrek nola funtzionatzen duen jakiteko.

Kontrol horren bidez, bihotza lasaitzen duen arduradun batek nola funtzionatzen duen jakin dezakegu ere. Horietako asko daude. Beste potasio kanal bat belarrian adierazten da, beste hiru burmuinean, eta abar. Orduan, gure ideia zein da? Jakitea nola funtzionatzen duen, informazio hori edukitzeko eta bere arazoak konpondu ahal izateko.

Mutazioak ere ikertzen ditugu, mutazioek potasio kanalaren funtzionamendu egokia nola okertzen duten jakiteko. Eta zer egiten dute mutazio horiek? Gure kasuan, neuronetan adierazten diren kasuan, epilepsiarekin erlazionatu dira, gehienbat umeetan ematen den epilepsian; oso epilepsia gogorrak dira. Batzuetan heriotza sor dezakete. I

kusten oso gogorrak dira ere, haur txikietan ematen direlako eta eguneko ehun konbultsio izatera heltzen direlakoa.

Adibidez, BNFS deitzen diren batzuk daude: Haurretan epilepsia kasu pilo bat sortzen dituzte, baina haztean baliteke gehiagorik ez izatea. Konbultsioak sei edo bederatzi urte tartean pasatzen zaizkiela ikusi da, baina gero kognizio arazoak geratzen zaizkie. Eta badaude beste kasu batzuk zeinak heriotza sortzen duten, txikitan dute epilepsia eta sei urterekin hiltzen dira umeak. David Cameronen haurrari gertatu zitzaion.

Noiz hasi zenuten ikerketa eta noiz espero duzue bukatzea?

Zaila da esaten, nire nagusiak bizitza osoa darama hau ikertzen. Niretzat, teorian, tesia bukatzen dudanean bukatuko da ikerkuntza hau.

Berez, masterra baino lehen hasi nintzen. Beno, egia esan, ez. Bosgarren urte bat egin behar izan nuen bi irakasgai faltan nituelako. Urte horretan hasi nintzen, pixkanaka-pixkanaka proiektu txiki bat egiten.

Amaitzeko, hiru urte geratzen zaizkit gutxienez. Tesia behin amaituta ez dakit zer gertatuko den.

Momentuz zenbat urte eman dituzu?

Bat tesia egiten, beste bat masterrarekin eta beste bat bosgarren kurtso horrekin. Hiru urte guztira, baina ez da berdina egun osoan laborategira egotea, edo klaseak tartean izatea eta ahal duzunean bakarrik joatea. Azterketak dituzunean ezin zara joan, ez da berdina. Berez, urte bat eman dut ikerkuntzan.

Nola uste duzu erabili daitekeela ikerketa hau epe motzean, ertainean eta luzean?

Epe luzean, paziente hauen farmakoen diseinua ahalbideratu dezake. Bidaia oso luzea da, farmako bat diseinatzen hasten zarenetik komertzializatzen den arte hainbat estudio fase igaro behar dira.

Ikerketa kliniko osoak pasatu behar dituzte. Normalean, 15 urte ematen dira, bataz beste, farmakoa ikertzen hasten denetik komertzializatzen den arte. Gainera, horietako askok ez dute funtzionatzen, eta ezinezkoa da komertzializatzea. Epe luzerako gauza bat da.

Hemen arazo bat daukagu. Alde batetik, ikerkuntza basikorako ez dute diru asko ematen, beti inbertitzen dute ikerkuntza aplikatuan. Dirua ematen duten entitateek ez dute ulertzen zientziak nola funtzionatzen duen.

Niretzat oso sinplea da, ez badu funtzionatzen ikerkuntza basikoan, ez du funtzionatuko ikerkuntza aplikatuan, kontzeptu basikoak jorratu behar direlako. Baina, azkenean, denok nahi dugu farmakoak ateratzea, askoz ere erakargarriagoa da. Askoz errazagoa da zure proiektua saltzea.

Beste arazo bat ere badago; azkenean, epilepsia mota hauek gaixotasun arraro samarrak direla. Ez da minbizia bezala, ez dira bihotzekoak bezala. Gure potasio kanalean agertutakoak autismoarekin erlazionatu dira ere.

Noski, hori gure garunaren parte txiki bat besterik ez dela pentsatu behar dugu, baina, hori ulertzen badugu, puzzlean beste zatitxo bat izango dugu gure garuna osorik ulertzeko. Zertarako? Gure gaixotasunak ulertzeko eta gure garunaren funtzionamendua ulertzeko.

Eta ez bakarrik horretan. Zientzia basikoan gauzak finkatzeak, epe luzean beste gauza batzuk egiten laguntzen dizu.

Adibidez, duela gutxi, Donostiako emakume batek eman zuen hitzaldi batean egon nintzen, zeinak proteinak formen arabera diseinatzen zituen biotresnak eta biosensoreak. Hori ezin da egin ez badakizu nola funtzionatzen duten proteinek. Proteina bat ikertzeak, ikuspuntu atomiko eta dinamikotik, honelako tresnak egiteko informazioa ematen dizu.

Ez dakit zer edo zer gehitu nahiko zenukeen.

Bai, zientziaren prekarietatearen inguruan hitz egin nahiko nuke. Pasada bat da. Kasuak eta kasuak kontatu ahalko nituzke, eta hori ni ez nagoela txarto. Soldata berez ez da txarra, ni Eusko Jaurlaritzaren beka batekin nago, baina pixka bat prekarioa da.

Orain, gure estatutuak esaten duen baliora igo digute soldata. Estatutua aurtengo martxoan atera zen, eta orain arte ez digute igoera hori aplikatu.

Oso mundu zaila da. Hamabi ordu edo gehiago egin behar badituzu, egingo dituzu, eta berdin zaizu inork ez ordaintzea. Zu ikerkuntzan zaude, eta ez duzu esperimentu bat erdian utziko zuretzat oso garrantzitsua den kontu bat ikertzen bazaude.

Gainera, zure ikerkuntza da. Tesi bat egiten ari naiz ere, eta aurrera eraman behar dut, hori trebakuntza da. Ez dakit nola egingo nukeen, baina aldatu beharra dagoela argi dago.

Ordu pilo bat egiten ditugu lan, soldata oso eskasa da, oso diru-laguntza gutxi daude... Hemendik joan den jendea kanpotik ekartzea bultzatzen ari dira orain.

Hori oso ondo dago, baina nagusiak ekartzen badituzu, eta laborategian dauden langileak ekartzen ez badituzu, zer egingo duzu? Ezin duzu ezer egin.

Diru-laguntza gehiago jarri behar dituztela uste dut, eta prekarietatearen afera birplanteatzea, baina horrela da kasu guztietan. Doktoreak diren pertsonak gu baino txarrago daude. Pilo bat kasu ezagutzen ditut, lanaldi erdian daudenak baina zortzi, hamar edo hamabi ordu lan egiten. Hori oso zaila da.

Nahiz eta zientzia bultzatzen dutela esaten duten, ez da egia. Egia da diru asko dagoela, azpiegiturak ordaindu behar dituzte... Baina pertsonak egoera prekarioan gaude. Eraikinak sortu eta makinak erosten dituzte, eta horko langileak nola daude? Pertsonak garela pentsatu behar da.