Ziabelarraren gaztak
Gustukoa da sasoi honetan heltzen ari den ardi-gazta. Neguan eta udaberrian beheko lurretan egin dena. Geroxeago dastatuko ditugu goiko mendietara igo direnean egingo dituzten azken gazta apurrak. Horiek nabarmena izango dute belar berriaren ahogozoa. Izan ere, hain garrantzitsua al da belarra? Artzainari aipatzen badiozu, harrigarrizko garrantzia duela sinetsiko duzu. Nire iritziz, larreko bazka da bateko eta besteko gazten arteko aldearen eragile nabarmenena. Jakina, larreetan bazkatzen diren ardietaz ari gara, ez kartzeletan irauten dutenetaz.
Ederra litzateke jakitea gure lurretan bazkatzen diren ardiek zein belar eta landare dituzten gustukoen. Hor ere gure artean bezalaxe denetatik izango da noski, baina, elikadura erabat kulturala denez, hau da, taldean ikasi eta odolarekin jaraunsten dena, lekuan-lekuan landareak batzuk gogora eta bestetzuk desgogora izango dituzte.
Ez dakit ziabelarrak (Galium spp.) zein taldetan sailkatuta dituzten ardiek. Gure etxeko sailetan bi izaten dira: ziabelar latza (Galium aparine) eta ziabelar horia (Galium verum). Galium izena grekoko gala, esnea, hitzetik dator. Ziabelar horia esnea gatzatzeko erabiltzen da; ziabelar ere hortik etor daiteke, esnea zihotzetik, baina baita landare osoa ziz betea delako ere. Verum abizenak benetakoa, genero horretako adierazlea dela esan nahi du. Ziabelar latzaren aparine abizena grekozko bere izena da, guk maita-belar ere esaten diogun horrena. Horrek loretxo zuriak ditu. Ziabelar horiak lore horiak ditu, bere ahizpak baino multzo handiago eta deigarriagotan bilduak. Euliak eta kakalardotxoak nahi ditu gainean, polinizaziorako. Eta euliak erakartzeko zer usain sortuko dute loreek? Ba pixa usaina.
Sendabelar ezaguna da. Batez ere bi erabilera nagusi ditu: azaleko zauri, urratu eta ebakiak orbaintzeko eta digestioari laguntzeko. Azken horretan bereziki gernu-aparatuko gaixotasun, giltzurrunetako harri eta zistitisaren tratamenduan. Pixa usainak guri ere zerbait esan nahi ote digu? Landare horrekin erotuxe idatzi ote zuen Franz Kafkak Metamorfosia? Dioskoridesek duela 21 mende idatzita utzi zuen Gai medikoaz sonatua, eta horko IV. liburukiko 97. kapituluan dioenez, “bere sustraiak genitalen indarra sustatzen du”.
Izen asko du gurean ziabelar horiak: gatzagi-belar, legar-belar, etxeko-alaba-belar, lapa txikia eta gatzagi-esne. Nire ustez, etxeko alabarena ziabelar latzaren izena da, maita-belarrarena; lapa txikia txakur-mihiarena (Cynoglossum cheirifolium) eta “gatzagi-esnea” asmakizun bat, gazta gazteleraz edo frantsesez jaten zuen baten asmakizuna, hizkuntza horietan cuajaleches eta caille-lait esaten baitzaio. Gatzagi-belarra bai, baina gatzagi-esnea esnea izango da, ezta?
Gatzagitarako bere lorea erabiltzea proposatzen diot gaztagile edo gatzatugileren bati. Toskana guztian zuen erabilera ezaguna da, eta Chester konderriko kolonoek erabiltzen zuten; hura zuten bere gaztaren maila gorenaren erantzule.
Lur azido-azidoak ez ditu gustuko, pH altukoak nahiago. Beraz, lurraren ezaugarri horren adierazlea da. Belarra bada ere, lurpean erraboilatxoa du, eta urtero berritzen da. Maiatz eta irail artean ikusiko dituzu bere lore deigarriak. Oraintxe. Goazen berarekin esne marmitara.
Lursailaren jabeak hitzarmena sinatu du Lurgaia Fundazioarekin eta Sagarrak talde ekologistak deialdia zabaldu du landaketara batzeko. Zaraobe Institutuko ikasleak asteartean aritu ziren zuhaitzak landatzen.
Itsason (Gipuzkoa) elkarren ondoan dauden bi baserri dira Urteaga eta Urkulegi, duela zenbait urte elkartu eta proiektu bateratua martxan jarri zutenak. “Bi baserriak elkartu eta ekoizpen proiektua abiatu genuen, eta 2011tik dedikazio osoarekin ari naiz honetan”,... [+]
Sudurrak egia dio. Zaila da sudurra engainatzea. Usaimena saihestea ezinezkoa da. Sudurretik garunerako lotura bidearen ikerketa zirraragarria, liluragarria, zoragarria da makina bat ikerlarirentzat. Usainaren eta memoriaren arteko zubia azkarrena ez bada, bizkorrenetakoa bai... [+]
Duela 180 milioi urte Pangea kontinentea zatitu zenerako ikasia zuen aingirak Thetis itsasoa zeharkatzen. Ordudanik kontinenteak mugituz joan dira, eta aingira espezieak ezberdinduz. Jatorrizko arbaso beretik bereizi diren 20 aingira espezieen artean, gurea da, ibai-aingira edo... [+]
Oporlekuekin soilik lotuko dituzte askok Balear Uharteak, baina agroekologiaren eta kontsumoaren bueltan mugimendu bizia dute Mallorca irlan: Associació de Varietats Locals de Mallorca (tokiko hazi barietateen elkartea) da horren adibide. Abenduaren hasieran, elkarte... [+]
Muturreko lehorte eta euriteak normaltasun berria bilakatu zaizkigu. Areagotzen dituzten kalte ekonomiko eta ekosistemikoen artean, laborantzak pairaturikoak ez dira txikienak. Bereziki, lehorte garaietan zaluegi idortzen diren edota eurite handietan ur guzia xurgatu ezin duten... [+]
Kolore morez margotu dut urteko lehen hilabetea, sormena, irudimena, jakintza eta espiritualitatearen kolorez.
Lagun txiletar batek bere herriko istorio bat kontatu dit, eta ahoa bete inplante utzi nau. Han “quintral” esaten dioten landare batena da, Tristerix corimbosus. Txile eta Argentina hegoaldeko baso epeletan bizi da, eta gure lurralde epeletan hazten den mihuraren... [+]
Urteak daramatza martxan Ipar Euskal Herrian Trebatu elkarteak, laborantzan proiektua abiatu nahi duten pertsonek aurrez trebatzeko aukera izan dezaten. Ipar Euskal Herriko proiektua eredutzat hartuta eta ideia berari tiraka, Gipuzkoan ere izen bereko elkartea sortu dute aurten... [+]
Koloretsuak, distiratsuak, forma xelebre bezain ederrekoak diren heinean, nudibrankioek beste planeta batetik iritsitako izakiak dirudite. Itsas hondoko izaki biluzi hauek 1980ko hamarkadako gandorretako kolore biziak eta Parisko joskintzako izen handien moda arkitektonikoa... [+]
-(1).jpg)
The Guardian egunkariak Épernayn (Frantzia) txanpain-industrian aritzen diren migratzaileen egoera aztertu du. Ikerketak agerian utzi ditu luxuzko xanpaina-marken mahastietan lan egiten dutenen baldintza prekarioak eta legez kanpokoak.
Gero eta nekazaritzako test gune gehiago ditugu inguruan, hau da, nork bere proiektua martxan jarri aurretik nekazaritzan eta abeltzaintzan trebatzeko guneak. Nafarroako Zunbeltz espazioa eta Gipuzkoako eta Ipar Euskal Herriko Trebatu dira horietako zenbait adibide, gurean... [+]
Ugaztun hitza entzutean, askotan burura etortzen zaizkigun lehen ordezkariak tamaina handienekoak izan ohi dira: hartza, otsoa, oreina… Batzuetan etxekotutako katua edo txakurra dira agertzen lehenak, edo urruneko lehoiak eta elefanteak. Ikusgarritasunak lehia irabazi ohi... [+]
Laster urte guztian izango ditugu malko ilar goxoak (Pisum sativum). Oraindik, ordea, negua eta udaberria dira, ia erabat ilar freskoak jateko sasoia; udaberrian jango ditugun azken ilarrak ereiteko garaia orain hasten da. Eta oraintxe jango ditugu urria aldera erein zirenak.
Palestinarren genozidiorako Israelek erabiltzen duen arma nagusietako bat gosea da. Alde batetik, Gazara elikagaiak sartzeko debekuarekin, eta, bestetik, Palestinako elikadura-burujabetza ezabatuta.