Ziabelarra eta maite-belarra
Goi mailako gazta bat dastatua dut lehengo astean. Ez dut gazta jateko ohiturarik baina tarteka, gazta bitxiren batekin topo egiten dudanean ez dut mokoa okertzen. Gazta urdina zen, behi esnez Mutiloako Lenkaran auzoko Odio baserriko Beñat Telleriak egindakoa. Aho sabaian leun eta goxoa, bikaina! Ordiziako azokan duen saltokian azaldu zizkidan gazta hori fintzen zenbat urte behar izan dituen eta abar, baina niri galdera bat egitea ahaztu: zein gatzagi erabiltzen ote duen, alegia.
Lehen ere aipatu izan ditut esneak gatzatzeko onak diren landareak: baratze-kardua edo kardabera (Cynara cardunculus) eta ziabelar horia, gatzagi-belarra, etxekalaba-belarra edo legar-belarra (Galium verum) behintzat bai. Azken horrek izenetan du lana: esnea mamitzeko, gatzatzeko edo ziatzeko legarra behar… Galium bera ere grekoko gala (esnea) hitzetik dator. Esnea besterik hartu ez duen hausnarkariaren kumeak gatzagia deituriko urdailean du esne hori gatzatzeko gaia, “liburua” edo “librusantxa” esaten zaiona. Horrekin edo landareekin mamituko da gazta izango den esnea. Edo gatzagi kimikoarekin…
Ziabelar horiaren ahizpa da ziabelar latza edo lapa txikia (Galium aparine). Itxuraz, horrek ere gatzatzen du esnea, baina beste ezaugarri eder bat ere badu. Urteko belar ahul samarra da eta hazteko aldameneko beste landareen gainean luzatzen da. Horretarako hosto, txorten eta landare guztian dituen kako oker moduko batzuk baliatzen ditu. Landarea ukituz gero latza da, zenbaiti hotzikara ematen dio. Materia organikoz osatuta dauden lur aberatsak maite ditu, baratzeetan eta landare-hesietan ugaria da. Kakoen medioz, hor dabilen baratzezainaren praken barrenetara ederki itsasten da, eta ohikoa da ziabelar latzaren zati bat erantsita daraman ortuzaina.
Gazteleraz “amor de hortelano” esaten diote. Beste izen asko du, eta batek baino gehiagok bere laztasunak mingainean sortzen duen mina aipatzen du. Hortik ote dator bere “lapa txikia” izena? Lapatu miaztu da, miazkatu.
Lapa-belarra ere (Arctium lappa) aipatu izan dut hemen: bere haziak hedatzeko animalien ileetan zintzilikatzeko kakoak dituen fruituak ontzen ditu. Eredu hori imitatuz asmatu zen belkroa.
Euskaraz lapa-belarrari eta ez lapa txikiari esaten zaio “maite-belarra”. Nork maite ote gaitu gehiago, lapa-belarrak edo lapa txikiak? Biek ere asko, izan ere bere haziak ematen, eransten dizkigute zabaldu ditzagun. Irlandan lapa txikia maiteago izango dute, bere hazi horiek kafearen ordezko gisa erabili izan baitituzte.
Ziabelar latza belar oso ona da jateko. C bitamina asko du; eskorbutoari aurrea hartzeko erabili izan da. Baita barruak garbitzeko ere. Zukututa edo egoskin bezala. Ozpina ere egin dezakezu: bere zarbak txikitu eta ontzi batean jarri eta sagardo ozpinez estali. Aste pare batera iragazi eta pronto!
Lursailaren jabeak hitzarmena sinatu du Lurgaia Fundazioarekin eta Sagarrak talde ekologistak deialdia zabaldu du landaketara batzeko. Zaraobe Institutuko ikasleak asteartean aritu ziren zuhaitzak landatzen.
Itsason (Gipuzkoa) elkarren ondoan dauden bi baserri dira Urteaga eta Urkulegi, duela zenbait urte elkartu eta proiektu bateratua martxan jarri zutenak. “Bi baserriak elkartu eta ekoizpen proiektua abiatu genuen, eta 2011tik dedikazio osoarekin ari naiz honetan”,... [+]
Sudurrak egia dio. Zaila da sudurra engainatzea. Usaimena saihestea ezinezkoa da. Sudurretik garunerako lotura bidearen ikerketa zirraragarria, liluragarria, zoragarria da makina bat ikerlarirentzat. Usainaren eta memoriaren arteko zubia azkarrena ez bada, bizkorrenetakoa bai... [+]
Duela 180 milioi urte Pangea kontinentea zatitu zenerako ikasia zuen aingirak Thetis itsasoa zeharkatzen. Ordudanik kontinenteak mugituz joan dira, eta aingira espezieak ezberdinduz. Jatorrizko arbaso beretik bereizi diren 20 aingira espezieen artean, gurea da, ibai-aingira edo... [+]
Oporlekuekin soilik lotuko dituzte askok Balear Uharteak, baina agroekologiaren eta kontsumoaren bueltan mugimendu bizia dute Mallorca irlan: Associació de Varietats Locals de Mallorca (tokiko hazi barietateen elkartea) da horren adibide. Abenduaren hasieran, elkarte... [+]
Muturreko lehorte eta euriteak normaltasun berria bilakatu zaizkigu. Areagotzen dituzten kalte ekonomiko eta ekosistemikoen artean, laborantzak pairaturikoak ez dira txikienak. Bereziki, lehorte garaietan zaluegi idortzen diren edota eurite handietan ur guzia xurgatu ezin duten... [+]
Kolore morez margotu dut urteko lehen hilabetea, sormena, irudimena, jakintza eta espiritualitatearen kolorez.
Lagun txiletar batek bere herriko istorio bat kontatu dit, eta ahoa bete inplante utzi nau. Han “quintral” esaten dioten landare batena da, Tristerix corimbosus. Txile eta Argentina hegoaldeko baso epeletan bizi da, eta gure lurralde epeletan hazten den mihuraren... [+]
Urteak daramatza martxan Ipar Euskal Herrian Trebatu elkarteak, laborantzan proiektua abiatu nahi duten pertsonek aurrez trebatzeko aukera izan dezaten. Ipar Euskal Herriko proiektua eredutzat hartuta eta ideia berari tiraka, Gipuzkoan ere izen bereko elkartea sortu dute aurten... [+]
Koloretsuak, distiratsuak, forma xelebre bezain ederrekoak diren heinean, nudibrankioek beste planeta batetik iritsitako izakiak dirudite. Itsas hondoko izaki biluzi hauek 1980ko hamarkadako gandorretako kolore biziak eta Parisko joskintzako izen handien moda arkitektonikoa... [+]
-(1).jpg)
The Guardian egunkariak Épernayn (Frantzia) txanpain-industrian aritzen diren migratzaileen egoera aztertu du. Ikerketak agerian utzi ditu luxuzko xanpaina-marken mahastietan lan egiten dutenen baldintza prekarioak eta legez kanpokoak.
Gero eta nekazaritzako test gune gehiago ditugu inguruan, hau da, nork bere proiektua martxan jarri aurretik nekazaritzan eta abeltzaintzan trebatzeko guneak. Nafarroako Zunbeltz espazioa eta Gipuzkoako eta Ipar Euskal Herriko Trebatu dira horietako zenbait adibide, gurean... [+]
Ugaztun hitza entzutean, askotan burura etortzen zaizkigun lehen ordezkariak tamaina handienekoak izan ohi dira: hartza, otsoa, oreina… Batzuetan etxekotutako katua edo txakurra dira agertzen lehenak, edo urruneko lehoiak eta elefanteak. Ikusgarritasunak lehia irabazi ohi... [+]
Laster urte guztian izango ditugu malko ilar goxoak (Pisum sativum). Oraindik, ordea, negua eta udaberria dira, ia erabat ilar freskoak jateko sasoia; udaberrian jango ditugun azken ilarrak ereiteko garaia orain hasten da. Eta oraintxe jango ditugu urria aldera erein zirenak.
Palestinarren genozidiorako Israelek erabiltzen duen arma nagusietako bat gosea da. Alde batetik, Gazara elikagaiak sartzeko debekuarekin, eta, bestetik, Palestinako elikadura-burujabetza ezabatuta.