Zergatik dituzte landare batzuek bi loraldi urtaro berean?
Arramaiatza edo ekaina joan zaigu. Urte erdia joana, dagoeneko. Egunargia luza eta luza eta eguniluna moztu eta moztu aritu da. Orain argia moztu eta iluna luzatzen den seihilekoan sartu gara, uda eta udazkena.
Eguraldi igarleek erdipurdiko uda izango dugula diote. Ni ez naiz ezeren igarle baina egun beroak izango ditugula esatea ez da igarletza... Udaberrian zehar eta udako lehen egunetan bezala. Ekaineko bero sapak ezagutuko zituen Jean Baptiste Constantin santagraztarrak; hauxe idatzi zuen Eskualduna aldizkarian 1911n: “Hurak hertü dira, onddo liliak jelkhi, / Arramaiatza jin ekhi sü tholtzeki”. Toltzeki. Toltz hitzak jo niri begia. Eguzki errea, sargoria esan nahi du, ekitoltza.
Eta ekaineko ekitoltz egun haiek datorkigunaren atari-aurrea besterik ez ziren. Maiz aipatzen dut solstizioak landareek hartzen dituzten erabakietan zein une garrantzitsuak diren. Egunargia mozten hasi edo luzatzen hasi, alde ederra dago eta landarearen zikloa erabat baldintzatuko du.
Udan sartu garen egunean, oraindik loretan ziren sagarrondoak (Malus domestica) bazituen sagarti batean aritu ginen belar ontzen. Logikoa eta sagarrondoarentzat onena hiru hilabete lehenago loratzea litzateke. Ea zer gertatu behar den aurten sagarrarekin... Nor igarle?
Bigarren loraldia ere izaten duten landareak ere badira. Neguaren amaieran edo udaberriaren hasieran loratuak dira magnolia tulipa (Magnolia x soulangeana) eta Txinako glizina (Wisteria sinensis). Urte asko bizi direnak dira biak eta urteroko loraldi deigarria hostoak zabaldu baino lehenago irekitzen dute. Apartak dira biak ere. Orain, hostajearen udaberriko hazkundea apaltzera doanean bigarren loraldia ematen dute. Eta negurako fruitu eta hazi gehiago prestatuko ditu. Lehen hura baino apalagoa da eta hostoen gainean ez da landare soilduaren gainean bezain ikusgarria, baina arreta erakartzen du. Nolatan bigarren loraldia sasoi berean? Zer arrazoi du?
Landarearen tokian pentsatzen jarri eta badaezpadako erabakia dela esango nuke nik. Landareek gauza asko egiten dute badaezpada. Bera sortu zuen ama hark eman zizkion aitaren eta bere gene haiek ahalik eta etorkizun seguruena izan dezaten loreak, haietatik fruituak eta haietan haziak ematera jartzen dira urtero. Nahikoa lana badute hasierako loraldi hartatik datozenei eutsi eta hazten. Landare gehienen joera da hori. Baina, badaezpadako bigarren loraldi bat ematera jartzen banaiz, zerk mugitzen nau? Zer erakusten dut? Udako ekitoltza baino gehiago bizitzeko adinako indarrean nago, negurako hazi gehiago sortzeko kuraia badut, gure amonak ondorengo gehiago izango du, lurralde gehiago esploratu eta kolonizatuko dugu.
Eta zu, ekitoltzak toltz, zure amonaren geneak hedatzeko prest al zara?
Administrazio Epaitegiak arrazoia eman dio EH Bilduk Lizarrako plantilla organikoaren hizkutnz profilen aurka jarritako helegiteari.
Emakume bakoitzaren errelatotik abiatuta, lurrari eta elikadurari buruzko jakituria kolektibizatu eta sukaldeko iruditegia irauli nahi ditu Ziminttere proiektuak, mahai baten bueltan, sukaldean bertan eta elikagaiak eskutan darabiltzaten bitartean.
Ibon galdezka etorri zait Bizibaratzea.eus webguneko kontsultategira. Uda aurre horretan artoa (Zea mays) eta baba gorria (Phaseolus vulgaris) erein nahi ditu. “Arto” hitza grekotik dator eta oinarrizko jakia esan nahi du, artoa = ogia; arto edo panizo edo mileka... [+]
Nekazal eremu lehor baten erdian ageri da putzua. Txikia da tamainaz, eta ez oso sakona. Egunak dira euririk egiten ez duela, baina oasi txiki honek oraindik ere aurretik bildutako urari eusten dio. Gauak eremua irentsi du eta isiltasunaren erdian kantu bakarti bat entzun da... [+]
Zuhaitza esnatzear dago, kimuak ageri dira adarretan. Gutxi falta da loraldirako, laster aro berria hasiko du, indarberrituta.
Hotza gogor ari du. Ez denean, baina aurtengo neguan lurralde batzuk ederki jotzen ari du. Eta intsektuek nola irauten dute, udaberriarekin indarrean berragertzeko? Kaleko galdera izan dut bart. Hortik intsektuen adimendu eta buruargitasunera koxka ttikia dago. Berritu ditugu... [+]
Mauleko Euskalduna ostatuak urteak daramatza Zuberoako etxe ekoizle txikien produktuekin lanean, eta hiriburuko ostatu parean eraikin bat erosi zutenean proposamena egin zien laborari horiei berei: zergatik ez ireki hurbileko ekoizleen saltokia bertan? “Motibatuta zegoen... [+]
Trebea, burutsua eta iheskorra; olagarro arruntak, izenak hala adierazten ez badu ere, aparteko trebetasunak ditu. Itsas molusku zefalopodo haragijale honek txundituta gauzka, bere ezaugarri eta ahalmen bitxiekin. Ornogabe guztien artean adimentsuena da, besteak beste.
Irakurlea dagoeneko jakitun dateke Euskal Herrian askatasunaren alde egon den eta dagoen gatazka politikoaren ondorioz urte luzetan kartzelan, erbestean edota deportazioan bizi behar izan duten euskaldunak, etxerako bidean, beren bizitza berregiten hasteko izaten dituzten... [+]
Azken glaziazioan Euskal Herriko lurraldea zapaltzen zuten mamutek, leizeetako hartzek, bisonteek eta baita hienek ere. Elur iraunkorrera eta hotzera egindako animalia horiek desagertu egin ziren baldintza glaziarrekin batera. Baina dinosauroen desagerpenaren garaian ugaztun... [+]
Pandemiaren ondorengo testuinguruan, elikadura –ustez oinarrizko eskubide den hori– lantzeko mugitzen hasi zen talde bat Gasteizen. “Militantzia esparruan beste gaiak jorratzen ari ziren ordurako, etxebizitzarena kasu, baina elikadura ardatz hartuta ez zegoen... [+]
Mingrana urrutitik ekarritako fruitua da. Punisagarra da mingrana edo alesagarra edo alegorria edo milagrana edo xokorra edo granada: Punica granatum. Punica izena latinetik dator, eta “punicum malum” izenaren laburdura da, eta punicum horrek Poenus edo Phoinikes du... [+]
Errezilera bizitzera joan eta sagarrondoak landatu zituen Satxa Zeberiok, Bio-K proiektuaren bultzatzaileak, duela zenbait urte. “Iritsi zen sagarrekin zerbait egiteko momentua, eta sagar zukua eta sagardoa ekoizteari ekin genion orduan”, azaldu du. 2015ean sortu... [+]
Agur negu. Negu betea da eta badoa. Mimosak (Acacia dealbata) eta magnoliak (Magnolia soulangeana eta Magnolia stellata) loratu dira, ongi etorri beraz loraldi nagusiei. Baina kontuz hotzarekin. Dagoeneko egun-argia ordubete pasatxo luzatu bada ere, zehar begiratuz bada ere... [+]
Gurean hain ezaguna den hegazti hau ustelzale porrokatua da, eta honek ez dio fama onik ekarri. Batzuek arrano, buitre, futre, hatxarrano edo mirusai deitzen diote; izen ofiziala sai arrea (Gyps fulvus) da.