Zurak eta egurrak gure aurrekoen bizitzako zutikai eta makulu izan dira. Energia iturri berriztagarria, eraikuntzarako gai paregabea, altzarigintzarako, ontziak egiteko, musika tresna, jostailu, artelan... Gaur egun bueltan datorzkigu zura eta egurra: etxe barru gozoak egin nahi ditugunean, bertako energia erabili nahi dugunean... Material bikaina da zuhaitzek eta arbolek ematen dutena, prestua eta jatorra.
Ohiko erabilera ezagun horiez gain, enborretatik eta adarretatik eratorritako gaiek beste erabilmolde batzuk ere izan dituzte. Azaletik ateratzen dugun kortxoa edo tortotxa ezaguna da, batez ere artelatzarena (Quercus suber). Sukaldean hain gurea dugun kanela kanelondoaren (Cinnamomum verum) barruko azala da. Kinaren zuhaitzaren (Cinchona officinalis) azaletik kina ezaguna lortzen da, malariari aurre egiteko lehenengotako botika. Azaleko tanino asko erabili izan dira larruak ontzeko.
Konifero batzuen azalaren erabilera bitxia proposatu zuen Yudinek 1986an: aziendarentzako bazka, elikagai osagarria. Pinu (Pinus spp.), zedro (Cedrus spp.) edota izei (Abies spp. eta Picea spp.) zuhaitzen 6 kilo azal eho, perretxiku mizelio, 1-2 kilo belar ondu edo silo-zuloko, 70 gramo gatz, 50 gramo P-Ca osagarri eta 2 kilo landare edo arrain hondakin 5 orduz lurrunetan egosi, 20-30º C-tara hoztu eta kitto. Behiak eta txerriak elikatzeko, eguneko 0,5 kg-ko dosietan. Luarra edo samatsa sortzeko ere ez da txarra enbor azala. Luar pila harrotu egiten du, eta horrek lehen hartzidurak sustatzen ditu.
Urkiaren (Betula spp.) azala aldean eramateak xirmi-xarmetatik, sorginkeriatik eta begizkoetatik babesten duela diote. Intsusarenak (Sambucus nigra), berriz, haluzinazioetatik urrunduko zaitu.
Azti, sorgin, belagile eta igarleek aztikeriatan eta igartze antzetan erabiltzen dituzten hagaxkak intsusa, hurritza (Corylus avellana), xarma (Carpinus betulus) eta igarle- edo azti-hurritzaren (Hammamelis virginiana) txardengo adarrekin egin izan dira. Hurritz mota horren euskal izenik ez dut topatu, eta galegoz erabiltzen dituzten biak ekarri ditut.
Papergintzan zelulosa egiteko, izeia, pinua, alertzea (Larix spp.), eukaliptoa (Eucaliptus spp.), urkia, lertxuna (Populus tremula), makala (Populus nigra), pagoa (Fagus sylvatica), astigarra (Acer spp.), tuliperoa (Liriodendron tulipifera) eta abar erabiltzen dira.
Zedro zurak armiarmak eta sitsak uxatzen dituela diote. Zedroak berak eta haltzak (Alnus glutinosa), haginak (Taxus baccata) eta mitreak (Myrtus communis) arkakusoak urruntzeko indarra omen dute.
The Guardian egunkariak Épernayn (Frantzia) txanpain-industrian aritzen diren migratzaileen egoera aztertu du. Ikerketak agerian utzi ditu luxuzko xanpaina-marken mahastietan lan egiten dutenen baldintza prekarioak eta legez kanpokoak.
Ugaztun hitza entzutean, askotan burura etortzen zaizkigun lehen ordezkariak tamaina handienekoak izan ohi dira: hartza, otsoa, oreina… Batzuetan etxekotutako katua edo txakurra dira agertzen lehenak, edo urruneko lehoiak eta elefanteak. Ikusgarritasunak lehia irabazi ohi... [+]
Palestinarren genozidiorako Israelek erabiltzen duen arma nagusietako bat gosea da. Alde batetik, Gazara elikagaiak sartzeko debekuarekin, eta, bestetik, Palestinako elikadura-burujabetza ezabatuta.
Laster urte guztian izango ditugu malko ilar goxoak (Pisum sativum). Oraindik, ordea, negua eta udaberria dira, ia erabat ilar freskoak jateko sasoia; udaberrian jango ditugun azken ilarrak ereiteko garaia orain hasten da. Eta oraintxe jango ditugu urria aldera erein zirenak.
Gero eta nekazaritzako test gune gehiago ditugu inguruan, hau da, nork bere proiektua martxan jarri aurretik nekazaritzan eta abeltzaintzan trebatzeko guneak. Nafarroako Zunbeltz espazioa eta Gipuzkoako eta Ipar Euskal Herriko Trebatu dira horietako zenbait adibide, gurean... [+]
Euskal Sagardoa Jatorri Deiturak erronka ezarria dio bere buruari: Euskal Herri osoko sagar eta sagardogileak biltzea. “Sagardoaren kultura lurralde osoan dago, eta lurralde osoan mantendu dira sagardotarako sagarrak”, esan digu Unai Agirrek, sor-markaren... [+]
“Aterako dut sagar zuku bat?”. Galdera horrekin hasi da Barrundiako Ekonomatoko kide Koldo Lopez Borobia, Susana Lopez de Ullibarri eta Santi Txintxurretarekin izandako elkarrizketa. Sagar zukuaren bueltan eta sagarrondoz inguratutako lorategian elkartu gara. Hau ez... [+]
Herritarrak elkarren artean saretzea eta bizitza sozialerako espazioak bultzatzea da Xiberoko Kolektiboa elkartearen lan ildoetako bat. Bide horretan, baratze kolektiboa sortzeko aukera suertatu zitzaien 2020an Maulen, eta zalantzarik gabe, proiektuari ekitea erabaki zuten... [+]
Txokolatea kakaotik sortzen da. Kakaoak Theobroma cacao du izena; Theobroma hitzak “jainkoen janaria” esan nahi du. Aspaldikoa da txokolatearen gurtza; jainkoena zena azkar asko egin genuen geure. Euskal Herrian, azukrearekin eta kafearekin batera elikagaien... [+]
Badira hainbat espezie arrandegietan beti egotera derrigortuak diruditenak. Haien arteko arrain batek dirdira berezia du, urrezko koroarekin begiratzen baikaitu: urraburuak (gazteleraz ere, ezaugarri berari men eginez, dorada-k). Ondoan haien artean anaiak diruditen sorta dago,... [+]
Mikro eta makro kontzeptuen arteko muga lausoa da, eta elkarren arteko eragina lausoa izan arren, eragiten du. Baita gugan ere. Arazoa dator lainopeko itsutasunean asmatzen ez dugunean gu geu non gauden, herria non dagoen.
Zeruka, zeru bete on dakar zerukak. Zeruka, magitxa, magintxeta, mihauria, magina, baina, ilar-axala, mantxa, teka edo, ezagunena, leka. Lekak barruan dakarren leka-gauza, leka-bihia, lekalea edo lekazia bezalako jaki ederrik ba al da negua goxatzeko? Pertzak bete lekari,... [+]
Arrasateko Beroña auzoan dago kokatuta Xabi Abasolo Etxabek eta Naiara Uriarte Remediosek bultzatutako Errastiko Ogia proiektua. Bakoitza bere bidetik iritsi ziren okintzaren mundura, baina eredu ekologikoan eta ama orearekin ekoizteko oso ongi uztartu dituzte bi gazteen... [+]
Gaua da. Zuhaitzetan geratzen diren hosto gutxien artetik igarotzen da ilargiaren argia. Isiltasuna da nagusi. Txoriak sasi artean daude, babestuta lo, lo-edo. Baina bat batean zerbaitek kolpatu du sasia. Txori gehienak izutu diren arren, izoztuta bezala geratu dira, isilik... [+]
Bart arratsean izan da. Etxekoak gintonikari zurrupaka. Ni aspaldi dibortziatu nintzen gintonikarekin. Ginak oso gogoko ditut, hortz-haginak ur, baina tonikak ezin edan ditut, gozoegi eta burbuila zakar gehiegi.