Zedro usain artean
Zedrozalea naiz, ezagutzen nauenak badaki. Cedrus generokoak dira niretzat zedroak, lau hauek: Atlaseko zedroa (Cedrus atlantica), Libanokoa (Cedrus libani), Ziprekoa (Cedrus brevifolia) eta Himalaiakoa (Cedrus deodara). Zedroek ikaragarrizko sona dute, bere erretxinak eta esentziak gutxietsi gabe, batez ere historian zehar aspalditik eta maiz erabili izan den bere zuragatik. Ezagunak dira, baita parke eta lorategietan ere, bere eite eta jas ederragatik.
Zedrorik, bertako zedrorik ez da Ameriketan, eta “zedro” esaten diete beste genero askotako zuhaitzei. Benetako zedroen zuraren eta horren erretxinaren usainaren antzekoak dituzten makina bat zuhaitz koniferori “zedro” deitzen zaio; besteak beste: zedro zuri atlantiarra (Chamaecyparis thyoides), Bermudako zedroa (Juniperus bermudiana), Txileko zedroa (Austrocedrus chilensis), hego ipurua edo zedro pikorduna edo zorrotza (Juniperus oxycedrus), tuia erraldoia edo mendebaldeko zedro gorria (Thuja plicata), Alaskako zedro horia (Callitropsis nootkatensis), Clanwilliango zedroa (Widdringtonia wallichii), Lawson altzifrea edo Port Ordordeko zedroa (Chamaecyparis lawsoniana), nekosta arrunta edo Pertsiako zedroa (Cupressus sempervirens), Zeelanda Berriko zedroa (Libocedrus bidwillii), Virginiako ipurua edo ekialdeko zedro gorria (Juniperus virginiana), mendebaldeko tuia edo zedro zuria (Thuja occidentalis), intsentsu zedroak (Calocedrus spp.), japoniar zedroa (Cryptomeria japonica), kanariar zedroa (Juniperus cedrus), mendiko zedroa (Juniperus ashei) eta Portugalgo nekosta edo Mexikoko zedro zuria (Cupressus lusitanica).
Zedroen ordezko horiek denek badute antzekotasunen bat: zur baliotsua, erretxina, usain ederra… Baina ez dira zedroak. Ingeles hizkuntza erabiltzen dutenen joera da horiei denei “zedro” esatea. Gurean ere bada antzeko joera bat: jende askok konifero denei pinu esaten die. Goi mendietatik urrunduz gero, geurea ez da koniferoen kultura; inguruan baziren ere, jo eta kendu egin izan dira, etekin hobea kentzen zitzaien hostozabalak landuz. Pinu beltza ekarri genuen arte: “insignis pinua” ere esaten diogu baita bere etekinen proportzioan “pinu azkarra” ere, Pinus radiata.
Zedroetan natura bera ari da aldaera berriak sortuz eta sortuz; zedroek ere bere kasta ugaritu eta hedatzea nahi dute, naturalak dira. Izan ere naturala horixe da, etengabeko hibridatzea eta bizidun berriak mundura ekartzea. Oraintxe bertan landare klase berriak sortzen ari dira; etengabekoa da. Horrela sortu zen, adibidez, duela 150 urte ezagutzen den lehen zedro urdin negartia (Cedrus atlantica “Glauca Pendula”). Louis Paillet mintegizain frantsesak 1873an landatu zuen zedro arrunta zelakoan. Gero, 1890ean egun bizi den tokira eraman zuten, Hauts de Seineko La Vallee aux Loups arboretora, eta zedro arrunta beharrean negartia zela jabetu ziren. Mutazio arraro bat dago forma berri horren oinarrian. Mutazioa naturala da eta erradiazioren batek-edo sortua. Geroztik, bere aldaxkak txertatuz, mundu guztira zabaldu da. Bera ederretan ederra da: 3 metroko gerria du, 8 metro garai da eta ia 700 metro koadro estaltzen ditu. Bere adar zabalei eusten dioten forkatxak Francis Ballu artistarenak dira. Merezi du bisitatxo bat egitea, hona koordenatuak: 48°46'24.000"N, 2°16'3.000"E
Lursailaren jabeak hitzarmena sinatu du Lurgaia Fundazioarekin eta Sagarrak talde ekologistak deialdia zabaldu du landaketara batzeko. Zaraobe Institutuko ikasleak asteartean aritu ziren zuhaitzak landatzen.
Itsason (Gipuzkoa) elkarren ondoan dauden bi baserri dira Urteaga eta Urkulegi, duela zenbait urte elkartu eta proiektu bateratua martxan jarri zutenak. “Bi baserriak elkartu eta ekoizpen proiektua abiatu genuen, eta 2011tik dedikazio osoarekin ari naiz honetan”,... [+]
Sudurrak egia dio. Zaila da sudurra engainatzea. Usaimena saihestea ezinezkoa da. Sudurretik garunerako lotura bidearen ikerketa zirraragarria, liluragarria, zoragarria da makina bat ikerlarirentzat. Usainaren eta memoriaren arteko zubia azkarrena ez bada, bizkorrenetakoa bai... [+]
Duela 180 milioi urte Pangea kontinentea zatitu zenerako ikasia zuen aingirak Thetis itsasoa zeharkatzen. Ordudanik kontinenteak mugituz joan dira, eta aingira espezieak ezberdinduz. Jatorrizko arbaso beretik bereizi diren 20 aingira espezieen artean, gurea da, ibai-aingira edo... [+]
Oporlekuekin soilik lotuko dituzte askok Balear Uharteak, baina agroekologiaren eta kontsumoaren bueltan mugimendu bizia dute Mallorca irlan: Associació de Varietats Locals de Mallorca (tokiko hazi barietateen elkartea) da horren adibide. Abenduaren hasieran, elkarte... [+]
Muturreko lehorte eta euriteak normaltasun berria bilakatu zaizkigu. Areagotzen dituzten kalte ekonomiko eta ekosistemikoen artean, laborantzak pairaturikoak ez dira txikienak. Bereziki, lehorte garaietan zaluegi idortzen diren edota eurite handietan ur guzia xurgatu ezin duten... [+]
Kolore morez margotu dut urteko lehen hilabetea, sormena, irudimena, jakintza eta espiritualitatearen kolorez.
Lagun txiletar batek bere herriko istorio bat kontatu dit, eta ahoa bete inplante utzi nau. Han “quintral” esaten dioten landare batena da, Tristerix corimbosus. Txile eta Argentina hegoaldeko baso epeletan bizi da, eta gure lurralde epeletan hazten den mihuraren... [+]
Urteak daramatza martxan Ipar Euskal Herrian Trebatu elkarteak, laborantzan proiektua abiatu nahi duten pertsonek aurrez trebatzeko aukera izan dezaten. Ipar Euskal Herriko proiektua eredutzat hartuta eta ideia berari tiraka, Gipuzkoan ere izen bereko elkartea sortu dute aurten... [+]
Koloretsuak, distiratsuak, forma xelebre bezain ederrekoak diren heinean, nudibrankioek beste planeta batetik iritsitako izakiak dirudite. Itsas hondoko izaki biluzi hauek 1980ko hamarkadako gandorretako kolore biziak eta Parisko joskintzako izen handien moda arkitektonikoa... [+]
-(1).jpg)
The Guardian egunkariak Épernayn (Frantzia) txanpain-industrian aritzen diren migratzaileen egoera aztertu du. Ikerketak agerian utzi ditu luxuzko xanpaina-marken mahastietan lan egiten dutenen baldintza prekarioak eta legez kanpokoak.
Gero eta nekazaritzako test gune gehiago ditugu inguruan, hau da, nork bere proiektua martxan jarri aurretik nekazaritzan eta abeltzaintzan trebatzeko guneak. Nafarroako Zunbeltz espazioa eta Gipuzkoako eta Ipar Euskal Herriko Trebatu dira horietako zenbait adibide, gurean... [+]
Ugaztun hitza entzutean, askotan burura etortzen zaizkigun lehen ordezkariak tamaina handienekoak izan ohi dira: hartza, otsoa, oreina… Batzuetan etxekotutako katua edo txakurra dira agertzen lehenak, edo urruneko lehoiak eta elefanteak. Ikusgarritasunak lehia irabazi ohi... [+]
Laster urte guztian izango ditugu malko ilar goxoak (Pisum sativum). Oraindik, ordea, negua eta udaberria dira, ia erabat ilar freskoak jateko sasoia; udaberrian jango ditugun azken ilarrak ereiteko garaia orain hasten da. Eta oraintxe jango ditugu urria aldera erein zirenak.
Palestinarren genozidiorako Israelek erabiltzen duen arma nagusietako bat gosea da. Alde batetik, Gazara elikagaiak sartzeko debekuarekin, eta, bestetik, Palestinako elikadura-burujabetza ezabatuta.