Azkeneko 2.500 bat urteetan gizakion bizitzari “zentzua” eman liezaiokeen xede bila dabil Filosofia. Emaitzarik ala amaierarik gabeko ariketa izan daitekeela sumatzen dugun arren, lan hori erabat beharrezkoa dela uste dut.

Ez litzateke txarra izango, ordea, saiakera horrekin batera bestelako ariketa batzuk ere egitea. Esaterako, aberasgarria da oso gu aurretik egon diren pertsonei, taldeei eta kulturei so egitea, gure espeziea orain arte bizirik iristeko bidea ez baita batere xamurra izan. Zer nolako trikimailu, tresna edota euskarri izan zituzten, gu bezalako izaki xelebreak gaur arte irits daitezen?

Familia Zabala

Munduko kultura gehienen tresnetako bat Familia Zabala da. Ez dezagun pentsa, berriz, Familia Zabalak seme-alaba asko munduratzea esan nahi duenik. Antolaketa eredu hori nagusiki ahaidetasunean oinarritzen bada ere, ezaugarri askoz konplexuagoak ditu. Familia Zabala askotan ahaidetasun sinbolikoak elkartutako kideek osatzen zuten, gertuko komunitatea sortuta, sare iraunkorra eratuta eta zaintza kolektiboaren ardura banatuta.

Bi eremu nagusi egon ohi dira: Familia Zabalaren gune intimoa eta sare eraginkorra. Bi eremu horiek erabat beharrezkoak dira pertsona ororentzat bizitzak dituen gorabehera materialak, sozialak, kulturalak eta psikologikoak artatzeko. Gune intimoan etxeko guztiak, gurasoak, izeba-osabak, aiton-amonak, lagun minak, kokatzen dira; sare eraginkorrean, beste ahaideak, lagunak eta auzokideak. Komunitate horien ardura ziren bizi-kalitatea, bizipoza, gaixoak zaintzea, zaharrak babestea, umeak heztea, gatazkak ondo kudeatzea

Baina eredu hori birrindu zuten hainbat eragilek. Jauntxoek, erregeek, elizak eta enparauek mende luzez jo zuten berdinen arteko sare horiek deuseztatzera. Egitura guztiak birrindu eta berrosatu behar ziren agintarien mesederako eta herri xumearengan menpekotasuna lortzeko.

Azkeneko zartako handiena kapitalismo korporatiboak eman du, jendarte sareak erabat txikituta, bakoitzak bere zilborrari baino ez diola begiratu behar proposatuta, eta asegaitza izango den hedonismoa elikatuta.

Zaintza

Egun, zorionez, “zaintza erdigunean” agenda soziopolitikoaren erdigunean dagoen leloa da, baita zaintza negozio bilakatu nahi duten eragile ziniko askoren ahotan ere.

Haatik, etiketa berrien itxura hartzen duten aldarrikapen asko, beste hainbat aldarrikapenekin gertatzen den bezala, betiko eskaera historikoak dira.

Jendarte guztien antolaketaren helburu nagusia taldearen zaintza da. Bizitzaren etapa guztietan norbanakook taldearen laguntza behar izaten dugu. Gertukoen babes sarea hausten eta husten bada, gure menpekotasuna erabatekoa da. Zenbait ereduren arabera, estatuek ala bestelako erakunde publikoek hutsune horiek betetzeko agindua dute. Aldarrikapen hori zuzena izanagatik ere, indibidualismoaren ereduari egurra ematen ez badiogu, ez da aski izango. Jendarte-sareak eta gertuko subjektu kolektiboak ere berreraiki behar ditugu.

Greba Feminista Orokorra

Hilaren 30ean Mugimendu Feministak greba orokor baten deialdia egin du. Zaintza publikoaren aldeko deia da, baita zaintza kolektiboaren aldeko aldarria ere.

Deialdiaren muinak bete-betean asmatu duelakoan nago. Familia Zabalen sarea eroritakoan, jendarte-egitura ahultzen ari direlarik, dena komertzializatu nahi duen kapitalismo korporatiboaren erasoaren aurrean, berriz ere, emakumeen bizkarren gainean “bota” nahi dute zaintzaren ardura. Neurri estrukturala duen arazo larri hau bi tokitatik baizik ezin da bideratu. Hau da, greba deialdia egiten dutenek esaten duten lez, babes publiko zorrotza eskatuta, eta zaintza kolektiboa saretuta.

Ziria ederki sartu ziguten. Etxezuloan aspertzen ziren emakume burgesek lanera joatea eskatu zuten, munduko emakume gehienek, baita Euskal Herrikoek ere, bizitza osoa lanari ematen ziotela ahaztuta. Maitasun erromantikoaren mitoa bizitzaren ardatz nagusia izan daitekeela sinetsarazita; familia nuklearra autonomoa izan daitekeela ametsarazita; etxebizitza eskubide nagusi bat izan beharrean, negozio itzela izan daitekeela pentsarazita.

Egun, gure piramide demografikoak harrapaturik, kapitalismo korporatiboak sortu dituen fikziozko beharren menpe, sindikatua ordezkatu duten psikiatrak aholkutako botikei loturik, etxean lortzen ez duguna gimnasioko erronka berrien bidez ase dezakegula sinetsita, zaintzaren krisi larria pairatzen dugu.

Josebe Iturriozek dioen moduan, ziurki gizon heterosexualok (batik bat iragan den mendeak hazitakook) ezin gara feministak izan. Hamaika ikastaro, saiakera eta maskulinitate berriari buruzko dozenaka saiotara joanda ere, gure pribilegio guztiak ez ditugu baztertuko. Baina behintzat saiakera zintzoa egin dezagun, sar gaitezen buru-belarri zaintza kolektiboaren lan mardulean. Hilaren 30ean egin dezagun bat greba feminista orokorrarekin.

Agian filosofoek askatu nahi duten enigma, bizitzaren xedea, alegia, ez dugu inoiz askatuko, baina hel diezaiogun gure aurrekoek heldu zioten erronka nagusiari, elkar zaintzari; ulergarria eta ukigarria izan daitekeen erronkarik garrantzitsuena.

Patxi Azparren, antropologia sozial eta kulturalean lizentziaduna