Vasconiako historia bat: euskal matriarkatuaren mitoa
Aspalditik ETB1en Alberto Santana "Euskal matriarkatuaren mitoa" aurkezten ari da. Saioan Santanak esan zuenak harritu egin ninduen. Nola liteke esatea euskaldunok ez dugula izan matriarkatua gure historian? Gezurra dela? Ez dugula ezer berezirik, patriarkalak garela? Programa horren helburua zein den galdetzen nion nire buruari.
Santanaren helburua da ukatzea eta ezabatzea euskaldunen jatorrizko historia, eta kolonizatzaileek euskaldunentzat asmatu duten historia egia izango balitz bezala kontatzea. Beraz, joko perbertso baten aurrean gaude, hau da, kolonizatzaile patriarkalaren eraso potolo baten aurrean.
Esan beharra dago Europan, paleolito garaian, gizaki taldeak amaren taldeko pertenentzia zeukala, eta amaren pertenentziak adierazten digu taldea matrilineala zela, taldea amaren aldetik zetorrela. Amaren taldeko pertenentzia hark bizimodu matriarkal bat egituratu zuen. Niretzat matrilineala esatea egokiagoa litzateke.
Zorionez, horren arrastoak euskal senide-egituran azaltzen dira: neba, arreba, izeba, osaba, loba, aitaginarreba, amaginarreba hitzetan -ba bukaera aurkitzen dugu. Atzizki horrek adierazten digu euskaldunen senidetasuna amaren aldetik datorrela. Hitz horien etimologia azterturik, aita aitaginarreba da, amaren aldetik datorrena, eta arrebaren neba dela esan nahi du. Ama amaginarreba da amaren aldetik datorrena, eta nebaren arreba dela esan nahi du. Biek ala biek baieztatzen digute euskaldunok amaren aldetik datorren senide-egitura dugula, matrilinealak garela.
"Elizak Inkisizioa eta deabruaren teoria sortu zituen, eta jazarpena bururaino eraman zuen Europako herri matriarkalen aurka"
Horrela, haurren aita biologikoa bizi zen bere amaren etxean, etxean haurrekin aitaren funtzioa egiten zuena osaba zen, eta oraindik nebak bere arreben haurrekin presentzia handia dauka. Amaren etxean bizitzeak esan nahi du amonaren neba-arrebekin eta seme-alabekin bizi zirela. Belaunaldi guztietan jaiotzen ziren umeak etxe horretan biziko ziren bere amaren nebekin, amaren ahizpekin eta amaren ahizpen seme-alabekin.
Etxeari dagokionez, gurasoek oinordetzan alabari ematen zioten etxea. Beste arrastoa etxeko-andrea dugu, emakume horrek etxeko ekonomia kudeatzen du, eta etxekoei esaten die zer egin behar duten etxekoek ongizatea lor dezaten .
Sinesmenetan, Mari ama-lurraren irudikapena baino gehiago da. Bizitza ematen duena da, eta euskaldunon jatorrizko sinesmenak dira Mariren aginduen garrantzia eta Mariri egiten zaizkion otoitzak. Mariren maitalea Sugar dugu, harreman horretatik sortu ziren eguzkia eta ilargia, horrek euskaldunen pentsamolde filosofikoa zein den adierazten digu. Igarotze-errituak ere baditugu –euskal jaiotza erritua atsolorra, gazte dantza, neska dantza, mutil dantza, hil-lorra–, lan eta ekoizpen arloan auzolana, batzarra, auzo-lorra, besteak beste.
Bizimodu matrilinealak sortu zuen gizonen eta emakumeen arteko berdintasuna, emakumeak eta gizonak botere berdina zeukaten, gizartea berdinzalea zen. Eta berdintasun hori euskaran agertzen zaigu: adibidez, laguna, umea, haurra, maitalea hitzetan ez dugu bereizten generoa.
Bestalde, neolito garaian indo-europarren inbasio patriarkalak egon arren, euskaldunek bizimodu matrilinealarekin jarraitu zuten.
Baina Alexandro Aita Santuak 1179an Europako herri matrilinealei gerra santua egitea agindu zuen, bizimodu patriarkala inposatzeko. Horretarako Elizak Inkisizioa eta deabruaren teoria sortu zituen, eta jazarpena bururaino eraman zuen Europako herri matriarkalen aurka. Testuinguru hartan herri asko desagertu ziren, eta euskaldunen populazioa gutxitu egin zen. Jakina, gerra santuak jarraitu zuen, eta 1515ean Julio Aita Santuak agindu zion Gaztelako Koroari Nafarroako konkista militarra egitea. Konkista militarra egin ondoren Inkisizioak legean jarri zituen sorginkeri akusazioak, bizimodu patriarkala inposatzeko. Elizak inposatu zuen maiorazkoa, talde pertenentzia aita biologikoarena izatea, emakumea menpekoa bihurtzea, gizon matrilinealak autoritarioak eta bortitzak izatea, eta katolikoak izatea.
Oraindik, XXI. mendean euskaldunok kolonizazio prozesuan jarraitzen dugu. Eta norbanako asko bizimodu patriarkalarengatik kutsatuak egon arren, adibidez, apustuan baserria galtzen duten gizonak, edo gizon patriarkal bezala funtzionatzen duten emakumeak, matriarkatuaren jatorrizko arrastoak indarrean daude gure herrian. Euskaldunok ez gara espainiarrak ezta frantziarrak, jatorrian amaren taldeko pertenentzia dugu, gure ezaugarri propioak ditugu, gure ama hizkuntza euskara matrilineala dugu, eta jatorriz Europako azken herri matrilineala gara.
Bidali zure iritzi artikuluak iritzia@argia.eus helbide elektronikora
ARGIAk ez du zertan bat etorri artikuluen edukiarekin. Idatzien gehienezko luzera 4.500 karakterekoa da (espazioak barne). Idazkera aldetik gutxieneko zuzentasun bat beharrezkoa da: batetik, ARGIAk ezin du hartu zuzenketa sakona egiteko lanik; bestetik, egitekotan edukia nahi gabe aldatzeko arriskua dago. ARGIAk azaleko zuzenketak edo moldaketak egingo dizkie artikuluei, behar izanez gero.
Badira, garun distiratsua izanik, "zehaztasun gutxiko" definizioekin, gauza bera, beste era batera esanda, aldatzen eta itxuraldatzen adituak direnak. Berea zen, eta hainbat hamarkadatan errepikatu den proiektu in eternum bat izan da. Hasiera batean hori zen hegemoniko... [+]
Abenduaren 26an, aireko eraso batean, Israelgo armadak bost kazetari palestinar hil zituen. Haiekin 130 kazetari palestinar hil zituzten. Albiste horrek gauza pare bat gogorarazi dizkit, lehenengoa, benetako kazetariek jasaten duten jazarpena munduko edozein lekutan, adibidez,... [+]
Azken hilabete hauetan hainbat institututan lan egitea egokitu zait eta, uneren batean edo bestean, ikasleekin lan merkatuak eskaintzen dituen aukerez hitz egin behar izan dut. Ikasleen tipologia askotarikoa da eta hiri berean asko aldatzen da auzo batetik aldamenekora,... [+]
Historikotzat nekez har daitekeen argazkiaren erdian agertzen den neskatoa idazten ari da, zer eta izenorde zerrenda bat: ni, zu, hura, gu, zuek, haiek. Beherantz begira egonik, neskatoaren begirada nolakoa den antzeman ezinik gelditu naiz ni.
Argazkilariaren lanari soraio,... [+]
Barkatu hariztiak, artadiak, zumardiak, lertxundiak, lizardiak, haltzadiak, gaztainadiak, urkidiak, gorostidiak, sagastiak, pinudiak eta zuhaitzen elkarte guztiak, baina, gaur, pagadiak du hitzordua negu-mugako ospakizunak direla eta.
Errazagoa egiten zait negu-mugako... [+]
Badator Euskaraldia, berriz ere. Urte berriko udaberrian izango da oraingoan, antza. Dagoeneko aurkeztu dute eta, egia esanda, harritu egin nau; ez Euskaraldiak berak, ezpada beraren leloak: Elkar mugituz egingo dugu.
Irakurri edo entzun dudan lehenengoan, burura etorri zait... [+]
Ildo beretik dator Eusko Jaurlaritza berriaren politika. Hitzak bai, baina ekintzak ez dira argi ikusten Pradalesen gobernuak aurkeztutako aurrekontuan.
Nobedadea izan ohi da Durangoko Azokari lotzen zaion hitz entzunenetako bat. Nobedadea han, eta nobedadea hemen. Zenbaitetan, ordea, lehengokoari beste itxura ematea aski izaten da etiketa hori itsasteko. Talentu berriztagarriz birmasterizatutako CDek eta berrargitalpenek badute... [+]
Euskara txikitasunean handia den ur emaria dugu. Bertako tanta bakoitzak gure kultura ureztatzen eta biziberritzen du. Egarri den hari itsaso bete ur eskaini. Euskara putzu sakon eta ilun batetik etorri izan bada ere, guztiok atera dugu gure ur-gazi lagina, eta guztiok bilakatu... [+]
Gazteak gero eta lehenago hasten dira pornografia kontsumitzen; izan ere, bere sexu heziketa bakarra da pornoa. Nola demontre heldu gara honaino?
Gaur egun, onartu behar da Interneti esker pornografia ikustea askoz errazagoa dela. Tamalez, klik baten bidez 7-9 urte arteko... [+]
Joan den abenduaren 5ean, PPk lege proposamen bat aurkeztu zuen Nafarroako Parlamentuan, Nafarroako toki entitateetako Idazkaritza eta Kontu-hartzailetza lanpostuetan funtzionarizazioa lortzeko prozesuak bereizteko. Hori gertatuko balitz, 30 pertsona inguruk merezitako... [+]
Nazio Batuek abenduaren 10ean Giza Eskubideen Nazioarteko Eguna aldarrikatu zutenetik 51. urteurrena bete da aurten. Data horrek garrantzia hartu du Euskal Herrian eta Euskal Herriko Giza Eskubideen Behatokitik gogoetarako zenbait elementu eskaini nahi ditugu.
Nazioarteko... [+]
Bazen behin kulturaren gordailu bilakatu zen herria. Denboraren poderioz, munduko agintariek kultura adierazpide ororen aurka hartutako neurri murriztaileen erruz, herrien garra, sormena eta irudimena amatatuz joan ziren, emeki-emeki kandela bat bailitzan. Hala ere, herrialde... [+]
Elon Musken presentzia hedabideetan gora doa, suziri baten moduan, Etxe Zuriko lorategian lurreratu ostean. Lortzen ari den botereaz eta influentziaz asaldatuta omen daude beste botere batzuk eta, bere eragina gutxitzeko asmoz, X sarearen kontra kargatu dute. Azken asteetan The... [+]