“Valhalla”ren bila
Gainetik dabiltzan harrapariengandik ihes egiteko bizkarralde iluna dut, itsasoaren uretan ezkutatzeko. Bertako orban koloretsuek nire sardako kideen artean nahasteko balio dute (zebren modura). Nire sabelaldea, ordea, zurixka da, azpitik ikusten nautenek eguzkiaren argiarekin ni atzemateko zailtasunak izan ditzaten. Bikingo bat naiz, eta odolean daramat lurralde berriak ezagutzeko grina. Ederra bezain gogorra izanagatik ere, nire familiarena ez da bikingoen ohiko beste istorio soil bat...
Berdela (Scomber scombrus)
Taldea: Ornoduna / Arraina.
Neurria: 30-40 cm.
Non bizi da? Ozeano Atlantikoko ipar-ekialdean. Euskal kostaldera otsailetik apirilera bitarte hurbiltzen da.
Zer jaten du? Zooplanktona (bereziki kopepodoak eta krill-a), eta aukerarik izatekotan, arrain txikiagoren bat.
Babes maila: Ez dago babestuta.
Kantauri itsasoaren erdian, hor nonbait, jaio nintzen arbaso zaharren etxean; udaberria aurrean, negu gorria atzean... Urte hartan amak ni bezalako beste 450.000 anai-arreba inguru errun zituen. Arrautza barruan ur-azalean jitoan astebete igaro eta berehala eman genituen lehen igeriketa-buztankadak, larba bihurtuta. Asko ginen, bai, baina asko ziren gainean genituen begiak ere. Arrain, marrazo, balea eta itsas-hegaztiek betidanik maitatu gaituzte, batez ere haien sabel barruan amaitzeko. Hori omen da, bizitzaren ondorengo onenera, hots, Valhalla-ra iristeko lehen modua. Nire anai-arreben gehiengoak garai hartan lortuko zuen bertara heltzea, ez baitut sekula haietako bakar bat ezagutu.
Bizkaiko Golkotik harago, irlandar eta eskoziar lehengusuak ditut, Itsaso Zeltan jaioak. Batzuetan gure taldea joaten gara bertara; bestetan, haiek datoz hegoaldera. Hala, gure komunitatea Ozeano Atlantikoan zehar zabaldu da. Laster, bi urte betetzean, jada heldutasuna lortu eta gorputza migrazio luzeetarako prest izango dut: indartsua, trinkoa, eta azkarra, bikingoen itsasontziak bezala. Kantauriar, irlandar nahiz eskoziar, gehienak Norvegiako Itsasora joango gara urtero, udako elikadura-migrazioan. Indartsuenen artean egonez gero, beharbada urrunago helduko naiz: Svalvard hegoalderaino, edo Islandiako hegoaldea zeharkatu eta Groenlandiako kostaldeak ezagutzeko parada izango dut. Itsaso horiek guztiek eskaintzen dituzten otorduek halako erronka merezi omen dute. Ia gaurik ez dagoen sasoi eta inguru haietan, zooplankton ugari metatzen da. Baina hainbeste argiren artean, bada alde ilunik ere… 6 gradutik gorako uretan mantendu beharko garenez, ur-azalean, sarda handietan, pilatuko gara, 40 metro baino sakonera handiagotan ura hotzegi baitago. Eta bilkura hau izaten da ezpalarten (orka) festarik gogokoena. Haiek agertzekotan, bi aukera baino ez ditugu izango: Valhalla, ala igeriketa eta zortea.
Patuak patu, udaren ostean Itsaso Zeltara edo Bizkaiko Golkora indartsu eta koipetsu itzultzea da benetako erronka, udaberrirako belaunaldi berriak sortzeko. Eta hori urtero eta denbora luzez egin ahal izatea. Garai batean aiton-amona asko ziren 15-18 urte eta 60 zentimetro ingurukoak; zenbat bidaia eta balentria haien bizitzetan! Azken hamarkadetan ordea, Odin jainkoaren esku egotetik urrun aurkitzen gara. Harraparien zerrendan azkena gehitu denak ez digu nahikoa zahartzen uzten eta gutxi dira 10 urtetik gorako aiton-amonak. Udaberrian sasoi laburra omen da gu harrapatzekoa, baina orduan desagertzen den ama bakoitzarekin milaka arrautza galtzen dira. Are gehiago, jada nonahi eta noiznahi dugu haren sareetan erortzeko aukera. Asko gara, eta indartsuak (harro herri!), baina ezer ez da betiko, are gutxiago zaintzen ez bada. Non geratu ote da Joxe Migelen batela?
Sugea entzun eta leku lehor bat etorriko zaio burura askori, narrastiek beroa behar dutela ondo barneratua baitu gizakiak. Suge guztiak ez dira berdinak, ordea; denek ez dituzte baldintza berak gustuko, eta horri esker dago, besteak beste, dagoen dibertsitatea. Bakoitzak bere... [+]
Itsasoan badira landareen itxura izan arren animalia harrapari diren izaki eder batzuk: anemonak. Kantauri itsasoan hainbat anemona espezie ditugun arren, bada bat, guztien artean bereziki erraz atzemateko aukera eskaintzen diguna: itsas-tomatea.
Ugaztunei eskainitako azken artikuluaren amaierako hitzak hurrengo animalia aurkezteko aitzakia paregabea dira. Bertan esaten genuen muturluzeak erreka “garbi eta txukunak” behar dituela, kutsadurarik gabeak baina elementu natural anitzekin. Animalia txiki horren... [+]
Antxoa, bokarta edo albokartia, gure arrain komertzialen artean txikiena, euskal kostaldera hurbildu da.
Katalanen ustetan artzainak engainatzen omen ditu hegazti honek: “enganyapastors”. Espainiar eta latindarrek, aldiz, ahuntzari esnea kentzen diola diote, hortik datorkio hain zuzen ere izen zientifikoan (Caprimulgus europaeus) islatzen den caprimulgus (capra... [+]
Leihatila honetan behin baino gehiagotan azaldu ditugu Ama Naturaren engainuak bere izakiak babestearren. Batzuetan, erle edo liztor itxura zuten euliak ekarri ditugu, beste batzuetan inongo arriskurik ez duten arrisku-kolorazioko intsektuak ere bai (kolorazio aposematikoa... [+]
Nekazal eremu lehor baten erdian ageri da putzua. Txikia da tamainaz, eta ez oso sakona. Egunak dira euririk egiten ez duela, baina oasi txiki honek oraindik ere aurretik bildutako urari eusten dio. Gauak eremua irentsi du eta isiltasunaren erdian kantu bakarti bat entzun da... [+]
Trebea, burutsua eta iheskorra; olagarro arruntak, izenak hala adierazten ez badu ere, aparteko trebetasunak ditu. Itsas molusku zefalopodo haragijale honek txundituta gauzka, bere ezaugarri eta ahalmen bitxiekin. Ornogabe guztien artean adimentsuena da, besteak beste.
Azken glaziazioan Euskal Herriko lurraldea zapaltzen zuten mamutek, leizeetako hartzek, bisonteek eta baita hienek ere. Elur iraunkorrera eta hotzera egindako animalia horiek desagertu egin ziren baldintza glaziarrekin batera. Baina dinosauroen desagerpenaren garaian ugaztun... [+]
Gurean hain ezaguna den hegazti hau ustelzale porrokatua da, eta honek ez dio fama onik ekarri. Batzuek arrano, buitre, futre, hatxarrano edo mirusai deitzen diote; izen ofiziala sai arrea (Gyps fulvus) da.
Gaur egun Lur planetan bizi diren intsekturik handienek 30 cm inguruko tamaina izan dezakete, gizaki baten seiren bat, gutxi gorabehera. Horien artean daude tximeleta eta sits erraldoiak edo kakalardo potoloak. Halako izaki harrigarrien aurrean nola bada erreparatu lau... [+]
Arboletako hostoak eroriak dira eta basoko lurra estalia dute. Lurraren eta hosto gorrituen artean, alabaina, sortzen da geruza fin bat, arreta gutxi jasotzen duena, baina espezie askoren biziraupenerako garrantzi handia izan dezakeena. Hezetasuna mantentzen du, zomorroak... [+]
Duela 180 milioi urte Pangea kontinentea zatitu zenerako ikasia zuen aingirak Thetis itsasoa zeharkatzen. Ordudanik kontinenteak mugituz joan dira, eta aingira espezieak ezberdinduz. Jatorrizko arbaso beretik bereizi diren 20 aingira espezieen artean, gurea da, ibai-aingira edo... [+]
Koloretsuak, distiratsuak, forma xelebre bezain ederrekoak diren heinean, nudibrankioek beste planeta batetik iritsitako izakiak dirudite. Itsas hondoko izaki biluzi hauek 1980ko hamarkadako gandorretako kolore biziak eta Parisko joskintzako izen handien moda arkitektonikoa... [+]
Ugaztun hitza entzutean, askotan burura etortzen zaizkigun lehen ordezkariak tamaina handienekoak izan ohi dira: hartza, otsoa, oreina… Batzuetan etxekotutako katua edo txakurra dira agertzen lehenak, edo urruneko lehoiak eta elefanteak. Ikusgarritasunak lehia irabazi ohi... [+]