Usain gaiztoko belar bat
Amarengandik hurbil bizitzea gustatzen zaie. Ez dira urrutira joango santio-belarraren (Jacobaea vulgaris) haziak, eta haiengandik jaiotako landareak, familia osoa, amaren eta amonaren aldamenean hazi eta biziko dira. Familia tzarra, izan ere landare bakoitzak sasoi batean 2.000-2.500 lore ireki ditzake eta horietatik 75.000-200.000 hazi eman.
Multzoka ikusiko dituzu urrutitik, lur heze baina drainatuak dauden tokietan; bereziki gustuko ditu trenbide eta bide bazterrak. Hemen ugariagoa da hegoalde lehorrean, areka, arroila eta hezeguneetan; iparralde hezean toki eguzkitsuetan ere bizi da.
Finlandian esaten dute garai batean itsasontzien lastrean edo lastan nahastuta iritsi zirela bere haziak hara; gaur egun portu inguruetako lurraldeetan ikusten da eta handik bideak eta trenbideak hartu eta lurralde berriak bereganatzen ari da…
Landare guztia pozoitsua da eta azienda, dakienak badaki, ikusi orduko urrundu egiten da. Kumeren batek punttaren bat dasta dezake, eta ahosabaitik burmuinera dagoen bide laburra dela medio betiko garunean zizelkatuta utziko dio: “Horri koskik ez, utzi bakean”. Albaitaritza literaturan aipatzen da bera jateak dakartzan arazoen berri, batik bat behor aziendari. Kopuru oso txikia jatea nahikoa da gaixotzeko, eta nahiz eta dosi oso txikiak jan, bere osagaiak gorputzean pilatu egiten dira eta kalteak gerora azaldu daitezke; gibeleko zirrosia da horietako bat. Itxuraz aziendak, ez dakigu zein literatura irakurtzen duen, baina badaki horren berri. Gose larria duenean, tamainan baina jaten omen du santio-belarra. Beste batzuk belar hori jatera jarri egin dira eta aipaturiko literaturan bai azaltzen da ardiek berarekiko duten adikzioa eta bazkan nahastuta, tamainan horiek ere, lasai asko jaten dute; gibela gogorra agi danean. Intsektu askok maite dute belar hau (sits, tximeleta, kakalardo, har, liztor txiki…), pozoiak nonbait haien arerioak hurbiltzea ere eragozten du eta haiek bertan gozo.
“Santio” izena loraldia uztailaren amaierako egun horren inguruan abiatzen duelako omen du. Loraldi luzea du, azaro artekoa. Lore hori deigarriak ditu eta bi metro arte luza daitekeenez, urrutitik erraz antzemateko modukoa da. Ikusgarria ere bai; zenbaitek lorategietara eramaten du. Pozoiarekin batera usain txarra dute hostoek. Miguel Colmeiro Penido galiziarrak 1885 eta 1889 artean argitaratu zuen Enumeración y revisión de las plantas de la Península Hispano-Lusitana e Islas Baleares lanegin tzarrean santio-belarrarentzako jasotako euskarazko izen bat hauxe da: “Usai gaistoko besat bat”; seguru asko, informatzaileren batek “usain gaistoko belar bat” esango zuen, eta transkripzioetan eraldatu. Baina “usai gaistoko” ederki ulertzen da.
Gazteleraz ere izen xelebre mordoa du, tartean “sacapeos”, puzkerrak ateratzen dituena. Sendabelar bezala gaitz asko tratatzeko erabili izan da, baita horretarako ere. Euskaraz ere agian izango du antzeko izenen bat; 1980ko Anuario de Eusko Folklore-n hauxe argitaratu zen goierritar jatorrean: “Santio-belarra egosi eta aren ure eatea ona da aizek etaatzeko”. Sendabide ez, baizik eta kontrario amorratua dute Kanadan, berez eurasiarra dena inbaditzaile izendatua, Alberta estatuan kentzera behartzen dute, ezta lorategian edergarri eta intsektuen etxe ere. Belar immigrantea kanpora! Puzkerrak barrura!
Sendabelarrak non bildu galdetuz idazten didate eta bide bazterrei erreparatzeko esan ohi diet. Erromantizismoak kalte egin digu bizitzako esparru askotan eta hemen ere bai, sendabelarrak ez baitaude mendi tontorretik gertu dauden bide zidorretan (bakarrik), ezta kostatik bertan... [+]
Apirilak asaba zaharrengana garamatza. Apirila urte osoaren gakoa izango da. Lurrak antolatzea, ongarriketa osatzea, haziak plantatzea, pardak, makilak, sareak, lokarriak atontzea… Hamaikatxo lan bada, sasoi berrirako urratsik handiena, gero uda eta udazkena azkurriz eta... [+]
2021 inguruan hasi zen Itziar Presa Blasco gernikarra konbutxaren munduan murgiltzen. “Magisteritza ikasi nuen nik, eta hezkuntzan aritu nintzen urteetan lanean, baina semeak jaio zirenean etxean geratzeko aukera izan nuen, eta ordu arteko guztia, nolabait, apurtu egin... [+]
Gaur aurkezten dugun intsektuaren izen zientifikoak, besteak beste, bi gauza azaltzen dizkigu: alde batetik, gorria dela (ez erabat) eta ez duela hegorik. Okerrak ez dira biak ala biak, baina gorria ez da bere kolorazio bakarra, eta hegoak ere izan baditu, baina beraien tamaina... [+]
Nekazariarentzat baratzea eragozpena besterik ez da. Egungo makina bat nekazari “aurreratuk” horrela pentsatzen du. Bere lanean ez dute baratzerik behar, ezta oilategirik, ezta sagarrondorik, ezta erlauntzarik ere.
Gasteizko Basaldea etxaldean dago kokatuta Soilik nekazaritza birsortzaileko proiektua, Abetxuko auzoan, eta Jaime Garcia, Joseba Vigalondo eta Javier Chaves dira bultzatzaileak. “Lehen sektorean, eredu agroekologikoan inkorporazio berriak bultzatzea da gure helburua,... [+]
Sugea entzun eta leku lehor bat etorriko zaio burura askori, narrastiek beroa behar dutela ondo barneratua baitu gizakiak. Suge guztiak ez dira berdinak, ordea; denek ez dituzte baldintza berak gustuko, eta horri esker dago, besteak beste, dagoen dibertsitatea. Bakoitzak bere... [+]
Udaberrian orain dela egun gutxi sartu gara eta intxaurrondoa dut maisu. Lasai sentitzen dut, konfiantzaz, bere prozesuan, ziklo berria hasten. Plan eta ohitura berriak hartu ditut apirilean, sasoitu naiz, bizitzan proiektu berriei heltzeko konfiantzaz, indarrez, sormen eta... [+]
Ohe beroan edo hotzean egiten da hobeto lo? Nik zalantzarik ez daukat: hotzean. Landare jaioberriek bero punttu bat nahiago dute, ordea. Udaberriko ekinozio garai hau aproposa da udako eta udazkeneko mokadu goxoak emango dizkiguten landareen haziak ereiteko.
Duela lau urte abiatu zuten Azpeitian Enkarguk proiektua, Udalaren, Urkome Landa Garapen Elkartearen eta Azpeitiako eta Gipuzkoako merkatari txikien elkarteen artean. “Orain proiektua bigarren fasera eraman dugu, eta Azkoitian sortu dugu antzeko egitasmoa, bere izenarekin:... [+]
Itsasoan badira landareen itxura izan arren animalia harrapari diren izaki eder batzuk: anemonak. Kantauri itsasoan hainbat anemona espezie ditugun arren, bada bat, guztien artean bereziki erraz atzemateko aukera eskaintzen diguna: itsas-tomatea.
Aurten "Israel Premier Tech" txirrindularitza talde israeldarra ez da Lizarraldeko Miguel Indurain Sari Nagusia lasterketara etorriko. Berri ona da hori Palestinaren askapenaren alde gaudenontzat eta munstro sionistarekin harreman oro etetea nahi dugunontzat, izan... [+]
Sare sozialen kontra hitz egitea ondo dago, beno, nire inguruan ondo ikusia bezala dago sare sozialek dakartzaten kalteez eta txarkeriez aritzea; progre gelditzen da bat horrela jardunda, baina gaur alde hitz egin nahi dut. Ez ni optimista digitala nauzuelako, baizik eta sare... [+]
Bada Borda bat ilargian. Bai, bai, Borda izeneko krater bat badu ilargiak; talka krater edo astroblema bat da, ilargiaren ageriko aldean dago eta bere koordenadak 25º12’S 46º31’E dira; inguruan 11 krater satelite ditu. Akizen jaiotako Jean Charles Borda de... [+]
Donostiako Amara auzoko Izko ileapaindegi ekologikoak 40 urte bete berri ditu. Familia-enpresa txikia da, eta hasieratik izan zuten sortzaileek ile-apainketan erabiltzen ziren produktuekiko kezka. “Erabiltzaileen azalarentzat oso bortzitzak dira produktu gehienak, baina... [+]