Urtarrila, intxaurrondoaren loaldia
Kolore morez margotu dut urteko lehen hilabetea, sormena, irudimena, jakintza eta espiritualitatearen kolorez.
Egun hotz eta izoztuetan, eguzki izpiek on egiten digute. Energiaz betetzen gaituzte: indartu eta osatzen gaituzte. Intxaurrondoari eguzki orduek, ferekatzen dutenean, hilik ez dagoela jakinarazten diote. Iluntasunari, hezetasunari, hotzari, bakardadeari aurre egitea ez da erraza, negua luze doa eta intxaurrondoak barruko lanetan jarraitzen du, lotan atseden hartzen.
Argitasuna gure barneko erlojuarekin, erritmo zirkadianoarekin bat doa. Argitasunak, elikadurak eta jateko momentuak erlazio zuzena dute gure osasunean, prozesu fisiologiko ugari arautzen dituzte: besteak beste, eragina dute loa eta esna-aldiaren zikloan, gorputzaren tenperaturaren erregulazioan, funtzio hormonaletan, metabolismoan eta digestioan. Gauean oso berandu jateak erritmo zirkadianoak apurtu ditzake. Ondorioz, estresaren hormona den kortisol mailak igotzen dira eta lo egiten laguntzen duen hormona, melatonina gutxiago ekoiztuko da, eta horrek eragina du lo kalitate eta kantitatean.
Gutxi eta arin afaldu, zopak eta barazki kremak oso egokiak dira. Antolakuntza eta erregulartasuna funtsezkoa da: garaiko jaki egokiak aukeratzea eta otordu-ordutegi sendoak ezartzea eta mantentzea. Fruta eta barazki koloretsuak gehitu, bereziki laranjak, horiak, moreak eta berdeak.
Hazi eta fruitu lehorrekin ez ahaztu.
Zitrikoak
Ekologikoak diren zitrikoetatik dena erabiltzen dut, azala eta mamia. Hona erabiltzeko modu batzuk:
Azala birrindu dezakegu entsalada baten gainean jartzeko. Azal eta fruta konfitatuekin apaindu edo prestatu ditzakegu postreak. Azala oliotan edo ozpinetan utzi dezakegu aromatizatzeko. Arroz esnea prestatzen dudanean limoi eta laranja azala gehitzen dizkiot esneari, kanela zotzarekin batera.
Zitrikoaren zukuarekin, berriz, entsaladak goxatu ditzakegu. Gelatina egin dezakegu fruta zatiekin edo azalarekin, agar-agarrarekin nahastuta.Haragi batzuekin laranja zukua gehitzen dut saltsa egiteko.
Limoiak
Tipula eta berakatzarekin batera, beti dut limoia inguruan. Zelulak eta ehunak babesten dituzten substantziatan aberatsak dira.
Limoi zukua ongi dator tentsio altuari eta arazo kardiobaskularrei aurre egiteko, estresari eta nekeari aurre egiteko edo organismoaren defentsak indartzeko. Ura eta eztiarekin nahastuta lagungarri da eztarri eta katarrotarako.Garai honetan, gehiegikerien ondoren, gorputza garbitu, alkalinizatu eta hidratatzeko egokia da.
Laranjak eta mandarinak
Laranjek eta mandarinek neguan horren beharrezko dugun eguzkia ekartzen digute ahora. Uda garaian zitrikoek eguzki-argia pilatu dute eta orain, neguan, eguzki izpiek indar gutxi dutenean, lurrak eguzkia fruta bihurtuta oparitzen digu.
C bitaminatan aberatsak eta antioxidatzaileak dira: sistema immunologikoa indartzen, infekzioen aurrean babesten, organismoaren defentsak sendotzen eta larruazala osasuntsu mantentzen laguntzen dute. Zelulen zahartzeari aurre egiteko baliagarri dira eta energiaz betetzen gaituzte.
Laranjek zuntz asko dutenez, asetasun-sentsazioa ematen digute, digestioa errazten dute eta hesteetako arazoen arriskua murrizten dute. Idorreria arazoentzat laranja lagun ona izan daiteke.
Kolesterola jaisten laguntzen dute, landare-esterolei esker. Potasio asko dutenez, odol-hodiak erlaxatu egiten dira, eta odola errazago jariatzen da. Hala, arteria-presioa jaisten da. Diuretikoa da.
Azido folikoaren bidez, globulu gorrien ekoizpenean, nerbio-sistemaren garapenean eta antigorputzen sorreran parte hartzen dute. Ezinbestekoa da anemia prebenitzeko, eta onura asko ditu haurdun dauden emakumeentzat.
Mingrana urrutitik ekarritako fruitua da. Punisagarra da mingrana edo alesagarra edo alegorria edo milagrana edo xokorra edo granada: Punica granatum. Punica izena latinetik dator, eta “punicum malum” izenaren laburdura da, eta punicum horrek Poenus edo Phoinikes du... [+]
Azken glaziazioan Euskal Herriko lurraldea zapaltzen zuten mamutek, leizeetako hartzek, bisonteek eta baita hienek ere. Elur iraunkorrera eta hotzera egindako animalia horiek desagertu egin ziren baldintza glaziarrekin batera. Baina dinosauroen desagerpenaren garaian ugaztun... [+]
Pandemiaren ondorengo testuinguruan, elikadura –ustez oinarrizko eskubide den hori– lantzeko mugitzen hasi zen talde bat Gasteizen. “Militantzia esparruan beste gaiak jorratzen ari ziren ordurako, etxebizitzarena kasu, baina elikadura ardatz hartuta ez zegoen... [+]
Belako, Chill Mafia, Eñaut Elorrieta, Fermin Muguruza, Ibil Bedi, J Martina, ØDEI, Olaia Inziarte, Nøgen eta Tatxers daude sinatzaileen artean. 237 musikariren zerrenda argitaratu dute.
Errezilera bizitzera joan eta sagarrondoak landatu zituen Satxa Zeberiok, Bio-K proiektuaren bultzatzaileak, duela zenbait urte. “Iritsi zen sagarrekin zerbait egiteko momentua, eta sagar zukua eta sagardoa ekoizteari ekin genion orduan”, azaldu du. 2015ean sortu... [+]
Agur negu. Negu betea da eta badoa. Mimosak (Acacia dealbata) eta magnoliak (Magnolia soulangeana eta Magnolia stellata) loratu dira, ongi etorri beraz loraldi nagusiei. Baina kontuz hotzarekin. Dagoeneko egun-argia ordubete pasatxo luzatu bada ere, zehar begiratuz bada ere... [+]
Gurean hain ezaguna den hegazti hau ustelzale porrokatua da, eta honek ez dio fama onik ekarri. Batzuek arrano, buitre, futre, hatxarrano edo mirusai deitzen diote; izen ofiziala sai arrea (Gyps fulvus) da.
Artiletan sustraitzeak ematen duen bakeak salbatzen nau maiz, kanpoko zein barruko ekaitzetatik. Artilea baino bakegile eraginkorragorik ez dut aurkitu inguruan. Bere indarra areagotzen da odola, karena eta oritza tartean badaude; artilearekin batera haiek ere ehundu baitute... [+]
Urteak daramatza Ipar Euskal Herriko Biharko Lurraren Elkarteak (BLE) bioaniztasun landatuaren inguruan lanean. “Hainbat proiekdu ditugu abian, eta horietako bat baratzeko hazien ingurukoa da”, azaldu du Nico Mendiboure Hazi Sareko kideak. Duela lau bat urte hasi... [+]
Gaur egun Lur planetan bizi diren intsekturik handienek 30 cm inguruko tamaina izan dezakete, gizaki baten seiren bat, gutxi gorabehera. Horien artean daude tximeleta eta sits erraldoiak edo kakalardo potoloak. Halako izaki harrigarrien aurrean nola bada erreparatu lau... [+]
Txerri-hiltze sasoia da negua. Hotzak beroarena errazago kenduko dio. Guri ere txerriez hitz egiten dugunean beroarena behinik kenduko baligute!
Otsailean, neguaren erdigunean gauden honetan, lehentasuna gorputza ondo ureztatua edukitzea da. Intxaurrondoa egiten ari den bezala: sustraiak neguan biltegi gisa erabiltzen ditu, sustrai motz eta lodiak behar ditu, ura eta lurreko mantenugaiak biltzeko.
Lapurdiko hezegunea funtsezkoa da biodibertsitatearen biziraupenerako. Proposamena eremuan zabaldu dute eta Errobi inguruko sistema hidrauliko osoa barnean izango luke; Baionako, Angeluko, Basusarriko, Milafrangako eta Uztaritzeko Aturri ibaiaren ibaiadarrak, esaterako. Bost... [+]
Urte berriaren hasieran asmo berritu egiten gara dirudienez, eta egin beharreko zereginen zerrendak egiten ditugu gutako batzuk. Egiteko horien artean irakurtzeko ditudan liburuen zerrenda izaten da bat, gero eta zerrenda gizenagoa. Zuetako ez gutxik zer irakurtzen dudan galdetu... [+]
Sekula bananarik jan ez duten bi lagun ezagutzen ditut; nerau bat. Bananazalea da, ordea, jendea. Afrika eta Asia aldean sortutako landare generoa da banana (Musa x paradisiaca), baina gaur egun Ameriketan ere asko egiten da. Ekoizlerik handiena India da, eta esportatzaile... [+]