Urkuluko dorrearen misterioa
Udazkeneko lainoen artean, Aezkoa eta Garazi arteko bortu-gain batean, Urkuluko dorrea dago. Misterioetan bilduta, zalantza ugari dago eraikuntzaren jatorriaren eta funtzioaren inguruan.
Orain gutxi arte, teoria zabalduenek esaten zuten erromatarrek eraikitako garaikurra zela, K.a. I. mendean eraikitakoa baskoien lurraldea bereganatu zutela ospatzeko. Hipotesia Jean-Luc Tobie-ri zor diogu eta 1976an argitaratu zuen lehen aldiz. Urte batzuk beranduxeago, 1989 eta 1991 artean, mugaren bi aldeetako arkeologoek osatutako talde batek hipotesi hori frogatzen saiatzeko hainbat indusketak egin zituen. Kanpaina horietan dorrearen inguruak indusi zituzten. Napoleondar Gerren garaiko aztarna batzuez gain, ustezko themenos bat aurkitu zuten, aldare moduko bat, monumentua kontsakratzeko erabili bide zena. Alabaina, egitura horiek datatzeko zailtasunak izan zituzten, ez baitzuten erromatar garaiko material arkeologikorik aurkitu eta aldareko ikatz-aztarnak karbono-14aren bidez datatzera bidali bazituzten ere, horien emaitzarik ez zen inon argitaratu. Nik behintzat ez dut aurkitu. Hipotesi horrek, beraz, oinarri oso ahulak zituen.
Aurten, aldiz, Isaac Moreno ingeniari eta youtuberrak hipotesi berria plazaratu du. Bere aburuz, Urkulukoa bezalako garaikurrak ikusiak izateko eraikitzen ziren, eta Aranzadi Zientzia Elkarteko ikerlariek frogatu dutenez, erromatar galtzada zaharra Luzaide eta Orreagatik pasatzen zen, Ibañetako lepoan barna eta Urkulutik dezente mendebalderago. Erromatarrek garaikurra jartzekotan, hantxe jarriko lukete. Halaber, Morenok handik gertu dagoen beste tontor batean jarri du arreta. Hastategin beste aztarna batzuk daude. Erdaldunek Château Pignon edo Castillo del Peñón esaten diote. Dokumentazioaren arabera, aztarna horiek XVI. mende hasierakoa lirateke, Nafarroako konkistaren garaian Gaztelako Armadak eraikitakoak, mugaldea kontrolatzeko. Kontuan hartu behar baita, Monarkia Hispanikoak Nafarroa Garaia konkistatu zuen arren, Nafarroa Beherea Nafarroako errege-erregina legitimoen esku mantendu zela. Bada Morenoren arabera, Hastategiko gotorlekuaren eta Urkuluko dorrearen paramentuak berdin-berdinak lirateke, eta ondorioz, litekeena Urkulu garai hartakoa izatea da.
Izenari dagokionez, batzuek Hercules-ekin edo urguiluarekin lotu izan duten arren, Patxi Salaberriren arabera urkila formako paisaiekin lotu beharko litzateke; hau da, elkartzen diren bi lepo, bi erreka edo bi biderekin.
Arrazoi pedagogiko edo metodologikoengatik, historialariok joera dugu iraganeko aldi historikoak zatikatzeko eta epetan banatzeko. Badira den-denok ezagutzen ditugun aro tradizionalak (Historiaurrea, Antzinaroa, Erdia Aroa, Aro Modernoa eta Garaikidea); baina baita horien... [+]
Euskaltzale eta militante gasteiztarra abenduaren 30ean hil da. Gontzal Fontaneda Orille (1943-2024) 1960ko hamarkadan euskarak Gasteizen egin zuen bidearen lekuko eta bidelagun izan zen. 15 urterekin hasi zen euskara ikasten. Euskara ikasteko metodo bat asmatu zuen eta euskara... [+]
Elkarte memorialistek kritikatu egin dute Iruñeko Udalak Erorien Monumentua eraisteari uko egiteko hartutako erabakia. Memoria Demokratikoaren Legea “oker interpretatzea” egotzi diote Joseba Asiron alkateari, eta mobilizazio batera deitu dute urtarrilaren... [+]
Kopenhage, 1974ko abenduaren 18a. Eguerdiko hamabietan ferry bat iritsi zen portura eta bertatik 100 Santa Klaus inguruz osatutako taldea lehorreratu zen. Antzara erraldoi bat zeramaten haiekin. Asmoa “Troiako antzara” moduko bat egitea zen, eta, hirira iristean,... [+]
Tennessee (AEB), 1820. Nathan Green esklaboa jaio zen, Uncle Nearest edo Osaba Nearest ezizenez ezaguna. Ez dakigu zehazki zein egunetan jaio zen eta, oro har, hari buruzko oso datu gutxi dauzkagu 1863. urtea arte, orduan lortu baitzuen emantzipazioa. Dakiguna da 1850eko... [+]
Centre Tricontinental erakundeak kongoarren erresistentzia historikoa deskribatu du The Congolese Fight for Their Own Wealth (Kongoko herriak bere aberastasunaren alde borrokan dihardu) dosierrean (2024ko uztaila, 77. zk). Kolonialismo garaian, Belgikako Force Publique-k... [+]
Balio digu ilunabarrarekin azken erretratu hori ateratzeko. Edo istant batean ordaintzeko barrako zerbitzariari eskatu berri diogun marianitoa. Eta ze arraio, Levi’sak imitatu nahi dituzten praken atzealdeko poltsikoan ezin hobeto datoz. Horretarako ere balio du... [+]
"Pictura est laicorum literatura", utzi zuen Umberto Ecok idatzita, Il nome della rosa eleberrian. Irudien bidez mintzatzen da herria, hitzez baino maizago. Artearen funtzio narratiboa nabarmena da Erdi Aroko irudietan, egungo begiekin zail gerta daitekeen arren haiek... [+]
XV. mende bukaeran edo XVI. mende hastapenean Belauntzako Katalina atxilotu, preso sartu, torturatu, guziaz desjabetu eta erbesteratu egin zuten, Oiartzungo Maritxurekin “haragizko harremanak” ukateagatik. 500 urtez isilean eta artxiboetan galdurik egondako... [+]
New York, 1960. Nazio Batuen Erakundeko bilkura batean Nigeriako kanpo ministro eta NBEko enbaxadore Jaja Wachukuk lo hartu zuen. Nigeriak independentzia lortu berri zuen urriaren lehenean. Beraz, Wachuku NBEko Nigeriako lehen ordezkaria zen eta kargua hartu berri... [+]
Gaurko egunez, duela 50 urte, Euskal Herriko langile mugimenduak bere historiako kapitulu garrantzitsua idatzi zuen. Hegoaldean 200.000 langilek greba orokorra egin zuten erregimen frankistaren aurka. Mobilizazio hark argi utzi zuen Euskal Herriko mugimendu antifrankista... [+]