Artikulu honen ideia azaroaren 24an Urkullu lehendakaria hautagai izango ez zela filtratu zenean sortu zen, eta, ondorioz, estatuaren biktimekiko keinu esanguratsurik izan gabe karguan hamabi urte eman ondoren joango zela egiaztatu zenean.

Hala ere, hauteskunde klabean irakurria izan ez dadin, joan den igandean hauteskundeen ziklo luzea itxi arte itxaron dut.

Lehenago, urriaren 31n, galdu egin zuen horretarako azken aukera, ez baitzen joan estatuko 66 biktima erakundeen aitortza-ekitaldira.

Ez egote hori gai horretan urrats esanguratsuak eman zirenen legegintzaldi baten azken fasean gertatu zen:

- Eusko Jaurlaritzaren aitorpenak 12/2016 Legearen Balorazio Batzordearen bitartez, 2019an argitaratu zena, ibilbide judizial bihurri baten ondoren.

- Torturarekiko negazionismoaren amaiera.

Lege horrek eta biktimen beren lanak, Foro Sozial Iraunkorra bezalako erakundeekin batera, biktima guztiek, estatuarenak barne, egia, justizia eta erreparaziorako duten eskubideari buruzko adostasun etiko eta politiko zabala eraikitzea ahalbidetu zuten. Hala ere, ekintza instituzionalik ez egotea kristalezko teilatu bat sortzen ari zen, aitorpen teoriko bat besterik ez zelako, edukirik gabe geratzeko arriskua zuena.

Ekosistema egoki guztia eraikitzen ari zen, aktoreen eta hainbat faktoreren laguntzarekin. Hala ere, estatuko biktimek eta Egiari Zor Fundazioak berariaz eta behin eta berriz eskatu bazioten ere, ez joatea erabaki zuen.

Sufrimendua gizarteratu gabe konpontzeak, ikusezin bihurtzen du, ez da existitzen eta, horregatik, lehendakariaren presentziari balioa ematen zitzaion.

Nerea Melgosa sailburuak hurbileko ekitaldi hartan esandakoak garrantzi handikoak izan ziren: "Ez gara beti egon gizarte gisa zuei entzuteko prest. Denbora gehiegi behar izan genuen entzuteko eta jarduteko". Bertaratutakoek asko estimatu zituzten hitzak. Hori guztia sailburuordetzatik helarazitako jarrera berriarekin batera, aurreko konspirazio-ikuspegiak hausten zituena.

Sinetsita nengoen Urkullu jauna bezalako pertsona zorrotz batek ez zuela bere kargua utziko estatuaren biktimengana hurbiltzeko keinu esanguratsu bat egin gabe, hamabi urtean, eta askotan ETAren biktimengana hurbildu izan den bezala.

Absentzia horrek estatuko biktimak birbiktimizatu zituen. Pairatzen duten tratamendu asimetrikoan sakondu zuen, eta, ziur nago, inork nahi ez zuen zerbaitetan sakondu zuela: diskriminazioan eta metatutako sufrimendu injustuan.

Lehendakaritzak ekainaren 26rako aurreikusita zegoen ekitaldi hori atzeratzeko hartu zuen erabaki polemikoarekin bat egin zuen (Torturaren Biktimen Nazioarteko Eguna), hauteskunde orokorren ustekabeko deialdia zela eta.

Iraganeko amaraunak behin betiko kendu behar dira, estatuaren biktimak aitortzeak gatazka politikoari lotutako alderdi baten kontakizuna osatzen duela pentsatzekoak. Hori eztabaida politiko baten parte da, eta, azken hauteskunde autonomikoetan ikusi dugun bezala, irekita jarraitzen du eta nazioarteko parametroetatik argi-urteetara dago.

Biktima guztiei laguntzeak, biktimarioak edozein direla ere, politikaren aurreko gaia eta etikoa izan beharko luke, eta erreferentzia bakarra giza eskubideak izan beharko lirateke. Egun horretan bertan Kursaalen entzun nuen haren absentziari buruzko teoria bat izan zen ekitaldi horretan Ertzaintzaren biktima bat aitortzen zela eta hori deserosoa zela.

KREIk polizia-kidego horrek torturatutako pertsonen 311 kasu aitortu ditu. Batzordeak aurkeztutako espedienteen azterketan aurrera egiten duen heinean, kasu berriak aitortuko dira. Biktima horiei babesa ez ematea eta Eusko Jaurlaritzako funtzionarioek egindako indarkeria krudelak eragindako kaltea aitortzeko keinurik ez egotea saihestezina dena atzeratzea da, eta ez du laguntzen estatuaren biktima askok erakundeekiko duten mesfidantza gainditzen. 710 pertsonak “bakarrik” beren kasuak aurkeztearen arrazoietako bat da.

Norbaitek uste badu bizikidetza demokratikoa eraiki daitekeela jasandako indarkeriaren zati bat ezkutatuta, akats larria egiten ari da edo gaizki aholkatua izaten ari da.

Bada bereziki etsigarria izan den jarrera bat. Mundu guztiak onartzen du Luhusoko bost Bakearen Artisauek bakea eraikitzeko prozesuari egindako ekarpena. Frantziako justiziak berak ere, berriki, bete beharrik gabeko gutxieneko zigor bat erabaki du Txetx Etxeberri eta Beatriz Mollerentzat, “justizia trantsizionala” gisa karakteriza daitekeena.

Bere garaian Mixel Berhokoirigoinen heriotzaren ondoren Eusko Jaurlaritza ez egotea nabarmendu bazen ere, Eusko Jaurlaritzak epaiketa honetan izan duen isiltasunak gizarte zibilaren paperaren estrategia ukatzailean sakontzen du. Beatrice Molle eta Txetx Etxeberrik, baita Mixel Berhokoirigoin, Mixel Bergougnan eta Michel Tubianak ere, aitorpen instituzionala izan beharko lukete.

Patata beroak, orain lehendakari izango denari pasatzen zaizkionak. Sinetsi nahi dut Pradales jaunak eta eragile politiko guztiek gai honetan egindako akatsetatik ondorioak ateratzen jakingo dutela.

Trantsizioan dagoen gizartea gara. Zergatik gertatu zen ados jarriko ez garen arren, gai izan behar dugu, gertatutako guztitik ikasita, etorkizun partekatua adosteko. Hemendik aurrera, XIII. legegintzaldiak aro berri bat irekiko du, eta ez da ezer berdina izango. Aprobetxatzen jakitea guztion erantzukizuna da.

Ezberdintasunei aurre egiteko aukera emango duen bizikidetza demokratikoaren oinarriak ezartzea da helburu nagusia, elkarrizketa tresna bakarra izanik eta pertsona guztien eskubide zibil eta politiko guztien errespetuan oinarritua.

Agus Hernan

Giza eskubideen aldeko aktibista