Ur lasterretako erregina
Errekastoa bizi doa harri eta harkaitz artean. Ur salto txikiak, ur lasterrak eta putzuak nahasten dira ibilguan zehar. Hotza dago ura, baina hala du gustuko uhandre piriniotarrak. Izan ere, korrontearen kontra igeri egitera ohituriko anfibio txiki honek ez du edozein bizitoki aukeratzen. Baldintza bereziak behar ditu, eta agian, horrek berak egiten du berezia espeziea. Uhandre piriniotarra arre kolorekoa da, zapala eta azal lakatzekoa. Hasiera batean, estetikoki ez oso polita, baina behin ikusita, ezingo duzu unea ahaztu. Mundu osoan soilik Pirinio inguruan dagoen animalia bat topatzea ez baita eguneroko kontua izaten.
Uhandre piriniotarra (Calotriton asper)
TALDEA: Ornoduna/Anfibioa.
NEURRIA: 10-15 cm isatsa barne.
NON BIZI DA? Erreka harritsu, hotz eta ur lasterdunetan.
ZER JATEN DU? Erreketako ornogabe txikiak.
BABES MAILA: Interes bereziko izendatua. EAEn eta Europan babestua.
Uhandre piriniotarrak 400 metro inguruko altueratik hasi eta 2.500 metro inguruko altuera arteko errekak ditu gustuko batez ere. Baina ez guztiak! Ondo oxigenaturikoak, garbiak eta 15ºC baino hotzagoak egongo direnak urte osoan. Hargatik, Pirinio goi aldeko errekastoen zalea da, nahiz eta altuera baxuan ere aurkitu izan den Euskal Herriko errekasto batzuetan. Euskal Herrian ipar ekialdean du bere banaketa: Iparraldean eta Nafarroan. Gipuzkoan, Leitzarango ibar batean baino ez da aurkitu.
Uhandre piriniotarrak buru zapala du, harri azpietan ezkutatzea baitu gustuko eta hala eutsiko dio mendian behera datorren ur korronteari. Horregatik, harri askoko edo zirrikituz beteriko arrokez osaturiko errekak gustatzen zaizkio. Sedimentu gutxikoak. Bertan aurkituko ditu, era berean, erreketako makroornogabe txikiak. Bere bazka.
Beharrizan horiekin, ez da harritzekoa uhandrea erreka garbien indikatzaile moduan hartzea. Aragoi inguruan ere oso ondo erroturik dagoen ezagutza da eta hortik aragoieraz duen izena ere: Guardafuens (erreken zaintzailea).
Uhandrea izanik, anfibioa da, lau hanka ditu eta isatsa. Isatsa lodia izan ohi du. Arrek batez ere, ur lasterretan igeri egin ahal izateko darabilte; baina era berean, buztan hori bera estalketan emea eusteko ere erabili ohi dute.
Etsaiak ere baditu, ordea, uhandre piriniotarrak. Amuarraina, esaterako. Horregatik, uhandrea desagertu den erreka eta ibai batzuetan, gizakiak askaturiko amuarrainak hartzen dira horren erantzule. Aranzadi Zientzia Elkarteak Goizuetako udalerrian berriki egindako ikerketa batean ere, uhandre piriniotarra aurkituriko erreka gehienetan amuarrainik ez dagoela behatu da, nahiz eta oso puntu gutxitan, bien presentzia ikusi den.
Klima aldaketaren testuinguruan, uhandre piriniotarra ikerketarako espezie interesgarria izan daiteke. Izan ere, altuera baxuenetariko populazioak, Euskal Herrikoak asko, izango dira ziur aski horren eragina jasango dutenak, eta beraz, haien jarraipena interesgarria izan daiteke zientziarako. Edo batek daki, haien banaketaren mugan egonda, ez ote diren Euskal Herrikoak izango tenperatura beroagoei aurre egiteko prestutasun gehiago izango dutenak genetikoki.
Kontuak kontu, espezie txiki honek erakusten digu, beste behin, ikusezinak egiten zaizkigun animalia askoren ikerketek arazo globalei buruzko erantzun batzuk bilatzen lagun diezaguketela. Gizakiak ez ezagutzeak ez baitu esan nahi espezie horrek garrantzirik ez duenik.
Katalanen ustetan artzainak engainatzen omen ditu hegazti honek: “enganyapastors”. Espainiar eta latindarrek, aldiz, ahuntzari esnea kentzen diola diote, hortik datorkio hain zuzen ere izen zientifikoan (Caprimulgus europaeus) islatzen den caprimulgus (capra... [+]
Leihatila honetan behin baino gehiagotan azaldu ditugu Ama Naturaren engainuak bere izakiak babestearren. Batzuetan, erle edo liztor itxura zuten euliak ekarri ditugu, beste batzuetan inongo arriskurik ez duten arrisku-kolorazioko intsektuak ere bai (kolorazio aposematikoa... [+]
Nekazal eremu lehor baten erdian ageri da putzua. Txikia da tamainaz, eta ez oso sakona. Egunak dira euririk egiten ez duela, baina oasi txiki honek oraindik ere aurretik bildutako urari eusten dio. Gauak eremua irentsi du eta isiltasunaren erdian kantu bakarti bat entzun da... [+]
Trebea, burutsua eta iheskorra; olagarro arruntak, izenak hala adierazten ez badu ere, aparteko trebetasunak ditu. Itsas molusku zefalopodo haragijale honek txundituta gauzka, bere ezaugarri eta ahalmen bitxiekin. Ornogabe guztien artean adimentsuena da, besteak beste.
Azken glaziazioan Euskal Herriko lurraldea zapaltzen zuten mamutek, leizeetako hartzek, bisonteek eta baita hienek ere. Elur iraunkorrera eta hotzera egindako animalia horiek desagertu egin ziren baldintza glaziarrekin batera. Baina dinosauroen desagerpenaren garaian ugaztun... [+]
Gurean hain ezaguna den hegazti hau ustelzale porrokatua da, eta honek ez dio fama onik ekarri. Batzuek arrano, buitre, futre, hatxarrano edo mirusai deitzen diote; izen ofiziala sai arrea (Gyps fulvus) da.
Gaur egun Lur planetan bizi diren intsekturik handienek 30 cm inguruko tamaina izan dezakete, gizaki baten seiren bat, gutxi gorabehera. Horien artean daude tximeleta eta sits erraldoiak edo kakalardo potoloak. Halako izaki harrigarrien aurrean nola bada erreparatu lau... [+]
Arboletako hostoak eroriak dira eta basoko lurra estalia dute. Lurraren eta hosto gorrituen artean, alabaina, sortzen da geruza fin bat, arreta gutxi jasotzen duena, baina espezie askoren biziraupenerako garrantzi handia izan dezakeena. Hezetasuna mantentzen du, zomorroak... [+]
Duela 180 milioi urte Pangea kontinentea zatitu zenerako ikasia zuen aingirak Thetis itsasoa zeharkatzen. Ordudanik kontinenteak mugituz joan dira, eta aingira espezieak ezberdinduz. Jatorrizko arbaso beretik bereizi diren 20 aingira espezieen artean, gurea da, ibai-aingira edo... [+]
Koloretsuak, distiratsuak, forma xelebre bezain ederrekoak diren heinean, nudibrankioek beste planeta batetik iritsitako izakiak dirudite. Itsas hondoko izaki biluzi hauek 1980ko hamarkadako gandorretako kolore biziak eta Parisko joskintzako izen handien moda arkitektonikoa... [+]
Ugaztun hitza entzutean, askotan burura etortzen zaizkigun lehen ordezkariak tamaina handienekoak izan ohi dira: hartza, otsoa, oreina… Batzuetan etxekotutako katua edo txakurra dira agertzen lehenak, edo urruneko lehoiak eta elefanteak. Ikusgarritasunak lehia irabazi ohi... [+]
Badira hainbat espezie arrandegietan beti egotera derrigortuak diruditenak. Haien arteko arrain batek dirdira berezia du, urrezko koroarekin begiratzen baikaitu: urraburuak (gazteleraz ere, ezaugarri berari men eginez, dorada-k). Ondoan haien artean anaiak diruditen sorta dago,... [+]
Gaua da. Zuhaitzetan geratzen diren hosto gutxien artetik igarotzen da ilargiaren argia. Isiltasuna da nagusi. Txoriak sasi artean daude, babestuta lo, lo-edo. Baina bat batean zerbaitek kolpatu du sasia. Txori gehienak izutu diren arren, izoztuta bezala geratu dira, isilik... [+]
2016an ikusi omen zuten lehen aldiz Herrialde Katalanetan. Bi urte geroago, 2018an alegia, Xanti Pagola eta Imanol Zabalegui entomologoek Gipuzkoan azaldu zela jakitera eman zuten. Eta euskaraz izendatu ere bai! Urte batzuk pasa dira eta ez dut esango gure artean ikusteaz ohitu... [+]
Asko hitz egiten da basoaz azken aldian. Basoak berreskuratzeaz, basoak sortzeaz eta basoaren hedadura zabaltzeaz entzungo duzu sarri. Eta ekintza ona izan daiteke zalantzarik gabe, ekosistema moduan duen balioa handia delako. Baina, basoari jartzen diogun atentzio eta indar... [+]