Ur lasterretako erregina
Errekastoa bizi doa harri eta harkaitz artean. Ur salto txikiak, ur lasterrak eta putzuak nahasten dira ibilguan zehar. Hotza dago ura, baina hala du gustuko uhandre piriniotarrak. Izan ere, korrontearen kontra igeri egitera ohituriko anfibio txiki honek ez du edozein bizitoki aukeratzen. Baldintza bereziak behar ditu, eta agian, horrek berak egiten du berezia espeziea. Uhandre piriniotarra arre kolorekoa da, zapala eta azal lakatzekoa. Hasiera batean, estetikoki ez oso polita, baina behin ikusita, ezingo duzu unea ahaztu. Mundu osoan soilik Pirinio inguruan dagoen animalia bat topatzea ez baita eguneroko kontua izaten.
Uhandre piriniotarra (Calotriton asper)
TALDEA: Ornoduna/Anfibioa.
NEURRIA: 10-15 cm isatsa barne.
NON BIZI DA? Erreka harritsu, hotz eta ur lasterdunetan.
ZER JATEN DU? Erreketako ornogabe txikiak.
BABES MAILA: Interes bereziko izendatua. EAEn eta Europan babestua.
Uhandre piriniotarrak 400 metro inguruko altueratik hasi eta 2.500 metro inguruko altuera arteko errekak ditu gustuko batez ere. Baina ez guztiak! Ondo oxigenaturikoak, garbiak eta 15ºC baino hotzagoak egongo direnak urte osoan. Hargatik, Pirinio goi aldeko errekastoen zalea da, nahiz eta altuera baxuan ere aurkitu izan den Euskal Herriko errekasto batzuetan. Euskal Herrian ipar ekialdean du bere banaketa: Iparraldean eta Nafarroan. Gipuzkoan, Leitzarango ibar batean baino ez da aurkitu.
Uhandre piriniotarrak buru zapala du, harri azpietan ezkutatzea baitu gustuko eta hala eutsiko dio mendian behera datorren ur korronteari. Horregatik, harri askoko edo zirrikituz beteriko arrokez osaturiko errekak gustatzen zaizkio. Sedimentu gutxikoak. Bertan aurkituko ditu, era berean, erreketako makroornogabe txikiak. Bere bazka.
Beharrizan horiekin, ez da harritzekoa uhandrea erreka garbien indikatzaile moduan hartzea. Aragoi inguruan ere oso ondo erroturik dagoen ezagutza da eta hortik aragoieraz duen izena ere: Guardafuens (erreken zaintzailea).
Uhandrea izanik, anfibioa da, lau hanka ditu eta isatsa. Isatsa lodia izan ohi du. Arrek batez ere, ur lasterretan igeri egin ahal izateko darabilte; baina era berean, buztan hori bera estalketan emea eusteko ere erabili ohi dute.
Etsaiak ere baditu, ordea, uhandre piriniotarrak. Amuarraina, esaterako. Horregatik, uhandrea desagertu den erreka eta ibai batzuetan, gizakiak askaturiko amuarrainak hartzen dira horren erantzule. Aranzadi Zientzia Elkarteak Goizuetako udalerrian berriki egindako ikerketa batean ere, uhandre piriniotarra aurkituriko erreka gehienetan amuarrainik ez dagoela behatu da, nahiz eta oso puntu gutxitan, bien presentzia ikusi den.
Klima aldaketaren testuinguruan, uhandre piriniotarra ikerketarako espezie interesgarria izan daiteke. Izan ere, altuera baxuenetariko populazioak, Euskal Herrikoak asko, izango dira ziur aski horren eragina jasango dutenak, eta beraz, haien jarraipena interesgarria izan daiteke zientziarako. Edo batek daki, haien banaketaren mugan egonda, ez ote diren Euskal Herrikoak izango tenperatura beroagoei aurre egiteko prestutasun gehiago izango dutenak genetikoki.
Kontuak kontu, espezie txiki honek erakusten digu, beste behin, ikusezinak egiten zaizkigun animalia askoren ikerketek arazo globalei buruzko erantzun batzuk bilatzen lagun diezaguketela. Gizakiak ez ezagutzeak ez baitu esan nahi espezie horrek garrantzirik ez duenik.
Duela gutxiko kontua da. Iberiar katamotza (Lynx pardinus), mundu mailako felino espezie mehatxatuenetarikoa, “galtzeko arriskuan” egotetik “kaltebera” kategoriara igaro da IUCNren Espezie Mehatxatuen Zerrenda Gorrian. Espeziea kontserbatzeko egindako... [+]
Txikitan kaian arrantzatu ohi genituen ‘pantxito’ gehienak ziurrenik bisiguak izango ziren, baina nekez ikusten genituen bisigu handiak. Izatekotan, jatetxe ezagunetan izango zen, arraindegietako bisigu gehienak kanpotik ekarriak ziren bitartean. Egun, kostaldeko... [+]
Ur azaletik gertu dabiltza arrainak igerian. Zerbait uretarantz gerturatzen ari da, hegan: arrano bat dator, bere atzaparrak aurrerantz luzatuta eta zaplast! Uretan sartu da, bete betean. Arraina harrapatu ostean burua uretatik atera du arranoak, baina arrainak hondorantz egiten... [+]
Kakalardo adar-luze honen irudiak ez du zalantza izpirik uzten: ez du parekorik. Gure lurretan, eta Europa osoan ere, genero honetako espezie bakarra da. Bere tamaina handiak (kakalardo bat izateko, noski) eta bere kolorazioak gure begietan betiko txertatzen dira ikusteko... [+]
Gaztea denean ez du zalantzarako tarte askorik uzten. Suge gorbatadunak badu ezaugarri bat gainontzekoetatik bereizten duena: gorbata. Gorbata, edo batzuek deitzen dioten moduan, lepokoa. Izan ere, kolore arre edo ilun, berdexka edo urdina izan badaiteke ere gorputza, buruaren... [+]
Udako solstizioa gerturatzen ari den honetan, euskal kostaldean itsas dortokak ikusteko aukerak ugaritu dira. Gure uretan ezagunena Egiazko kareta (Caretta caretta) da. Ale helduen oskolaren batezbesteko tamaina, 120 cm-ko luzera zuzenera eta 200 kg-ko pisura irits daiteke... [+]
Saguzarrek Chiroptera taldea osatzen dute. “Cheir” eskua, “pteron” hegala, antzinako grezieran. Beraz, eskuetan hegalak. Hegan egin dezakeen ugaztun bakarra izanik, airea konkistatu eta sekulako arrakasta lortuta, mundu osoan ia 1.500 saguzar espezie... [+]
Aspaldi arrantzaleek gutxi estimatutakoa bazen ere, egun platerean itsasoan baino dezente hobe ezagutzen da. Haragi trinkoa du, bereziki isatsean.
Hego luze eta zorrotzak eta v formako urkila-itxuradun buztana duen hegazti hau ikustean badakigu Euskal Herrira uda heltzear dagoela. Bizkarraldea eta buztana beltzak ditu, distira urdinxkekin, papar gorria eta azpialdea, aldiz, zurixka. Euskaldunon sinesmenetan presentzia... [+]
Gertukoa dugu oso bere irudi bitxia: ur gainean flotatuaz, gu txikitan oheko koltxoiaren gainean korrika eta saltoka ibiltzen ginen antzera. Zentzuzkoa da pentsatzea animalien gorputzak uretan hondoratu egiten direla ur-azalean ibiltzen saiatzen direnean, baina zapataria ez da... [+]
Euskal Herriko gune batzuetan bizilagun ezaguna dute jada dragoitxo arrunta. Nafarroa hegoaldean, esaterako, urteak daramatza (gutxienez 1980ko hamarkadatik) bertako hormetan eta etxe inguruetan gora eta behera, batez ere gau partean, argia duten inguruetan, jatena non... [+]
Urte batzuk ditugunok (nire kasuan, mordoska) sarritan entzun izan diegu gure guraso eta senitarteko helduenei garai bateko ikuskizun harrigarri baten berri. Ipuin baten gertatuko balitz bezala, larreak “argi txikiz” apaintzen zirela maiatza inguruko gau garbietan... [+]
Itsaso zabalean bada izaki lirdingatsu bat, gorputz gardenekoa, bitxi bezain ezezaguna. Aitzitik, ezin esan genezake ezohikoa denik, haren banaketan munduko itsaso gehienetara zabaltzen baita, Kantauri itsasoa barne. Batzuetan bakarka topatu daitezke, besteetan aldiz lepoko edo... [+]
Azeria kanido bat da, otso eta txakurren familiako haragijalea. Animalia zuhur, maltzur eta argiaren fama dauka, eta ez alferrik! Ez da indartsuena izango, baina beti moldatzen da han eta hemen, mokaduren bat lortzeko.
Amonak sarritan aipatu zidan badela arrain bat, garai batean kostaldeko herrietako sukalde askotan ohikoa zena. Arrain-zopa egiteko bereziki ezaguna omen zen, oso zaporetsua baita labean erreta jateko ere. Beti platerean oroitzen dut, eta beraz, orain gutxira arte oharkabeko... [+]