Une baten eternitatea
Atal honetan behin baino gehiagotan aipatu izan dugu izaki txikien munduan (gurean bezalaxe) itxurak okerrera eramaten gaituela, sarritan. Eta gaur dakarkigun laguna horren adibide garbia da, animalia gutxi izango baita Lurrean itxura ahulagoa edo kalteberagoa duenik. Horrez gain, bere izenak une bateko bizitzaren berri ematen digu, eta ez dira gutxi telebistan ikusi izan ditugun dokumentalak, bere bizitza motzaren berri eman digutenak. Motza? Bai, gure begien aurrean garatzen dena, baina, ezkutuan, hala ote da?
Efemeropteroa (Ephemeroptera)
TALDEA: Intsektua/Ephemeroptera Ordena.
NEURRIA: 1-12 cm.
NON BIZI DA? Ibai eta erreka inguruetan.
ZER JATEN DU? Ninfak belarjaleak, haragijaleak edo orojaleak dira. Helduek ez dute jaten.
BABES MAILA: Ez dago babestuta Europan, Australian espezie bat bai.
Goazen atzeraka, bada! Karboniferoa, duela 300 milioi urte (badira!): Lur planetako atmosferak %21a du oxigenoz osatua. Oxigeno kopuru horrek –gaur egungoa baino %7 gehiagokoa– organismoen hazkuntza handitzea dakar. Lehen intsektoideak ere handiagoak dira gaur egungo intsektuen aldean –70 zentimetroko burruntziak!–. Horietatik denak desagertu egin dira, bi taldetakoak (paleopteroak) izan ezik: odonatuak eta gure gaurko protagonistak, efemeropteroak. Lurrean 300 milioi urte bizirautea ez da txantxetako trebezia! Batez ere duela 6-8 milioi urte gizakiok azaldu eta gero…
Baina zein da bere bizi zikloa? 3.000 espezie inguru ezagutzen dira gaur egun, eta haien artean bizi-zikloaren alorrean desberdintasunak badaude ere, espezie batzuen bizi-zikloak urtebete, bi urte edo gehiago iraun dezake. Beraz, hain “efimeroak” ere ez dira! Dena den, badira heldu fasean bost minutu baino gehiago bizi ez direnak. Metamorfosi sinplea betetzen dute, hiru fasekoa, alegia, baina uretako ninfa fasea utzi eta heldutasunera ailegatu aurretik lurreratzen diren intsektu bakarrak dira.
Heldutasunera lurrean ailegatzen dira bada, sarri gure etxeko gortina eta geletan! Uretatik ateratzeak oso sinkronizatuak izan ohi dira eta dokumentaletan sarri ikusten dira milaka eta milaka ale uretatik ateratzen batera eta ikuskizun ahaztezina osatzen dute. Arrautzak uretan jartzen dituzte emeek, eta jarri aurretik ehunka metro egiten dituzte ibaian gora, korrontearen aurka, arrautzak leku egokian geratu daitezen. Ninfak belarjaleak, haragijaleak edo orojaleak izan daitezke, espezieen arabera. Helduak ez dira elikatzen, ez baitute digestio-aparaturik. Helduen itxura oso berezia da: “isats” luze batzuk dituzte, berez hiru, baina erdikoa batzuetan ez da ikusten oso motza izan daitekeelako. Hegoak bi edo lau izaten dira eta bizkar gainean biltzen dituzte pausatzen direnean.
Kate trofikoan garrantzi handiko animaliak dira, bai uretako alga eta landaredia erregulatzeko eta baita ere animalia mota askorentzako janari direlako: arrain, anfibio, intsektu eta abar. Esan beharrik ez dago gizakiontzat ez direla batere kaltegarriak –Asiako espezieren bat izan ezik– edo arriskutsuak. Uren garbitasunaren eta kalitatearen iragarle direnez, eman ongi etorria zuen etxeetan!
Antzinako greziar eta erromatarrek izaki mitologikotzat zituzten animalia hauek, itsas hondoan jaio eta hazi ostean, lehorreko zaldien tamainara heltzean, Neptunoren gurditik tiratuko omen zuten. Urrutian ikusten omen zituzten, olatu tontorretan jauzika.
Badoaz basoak kolorez aldatzen, haizea hozten eta egunak mozten. Badator negua, eta lur lehorrean ageri da; baita itsasoan ere. Animalia migratzaileak hasi dira hegoalderanzko bidean, eta zerutik kurriloak hegan pasatzen diren bitartean, itsasotik zerea doa, ur epelagotara... [+]
Sardina bat... bi sardina... topatu ziren...
Atlantikoan, Mediterraneoan, Indikoan, Pazifikoan… Gauez bada, 25-55 metroko sakoneran; egunez sakonago, 100 metrorainokoan, harrapariengandik babesteko.
Ürx’aphal bat badügü
herrian trixterik,
Nigarrez ari düzü
kaloian barnetik,
Bere lagün maitiaz
beit’izan ützirik:
Kuntsola ezazie,
ziek adixkidik.
Bi argazki aterako dizkiogu gure memoriari: batak Nafarroako Bardeetara eramango gaitu. Bertan, hautsez beteriko pista baten aldamenean, belar luzez osaturiko zelaitxo bat aurkituko dugu. Argazkiak erakutsiko du herpetologo gazte bat bertan barneratzen: begiak erne, zer ikusiko... [+]
Aurtengo udan ez dugu gure hondartzetan marmoka gehiegirik ikusi. Baina ehunka pertsona izan dira Kantauriko postuetan artatuak, Galiziatik Euskal Herrira. Marmokak? Ez. Karabela portugaldarrak orduan? Ezta ere. Oraingoan, arrain baten eztenak izan dira ur-ertzean hankutsik... [+]
Naturazaleren batek galdera hori irakurri eta pentsatuko zuen seguruenik: “Galdetzea ere! Ez dute zerikusirik!” Egia da, bai, behin ezagututa erraz desberdintzen direla oreina eta orkatza. Baina batzuentzat ez da erraza mendian halako animalia ikusi eta ziurtasunez... [+]
A ze fauna! atalaren lehen denboraldian, olatuz-olatu hainbat itsas izaki aurkeztu dizkizuet txoko honen traineruko kareletik. Ordea, bigarren denboraldiko nire lehen artikulua lagun bati gorazarre egin eta bere lanaren garrantzia azpimarratzeko erabili nahi dut:... [+]
Hegazti buruhandia dugu hau, baina ez egoskorra delako, baizik eta fisikoki buru handia duelako. Horregatik da ezaguna hegazti hau, euskaraz erabiltzen diren izen askok bere begi eta buru handiari egiten diote erreferentzia: buruhandi, txorihandi, begihandi, ahohandi…... [+]
Beste hainbat intsekturen kasuen modura, hau ere “tigre” hitzaren itzalpean izendatzen dute herrialde batzuetan. Jakina, halako izena jarriz gero espero zitekeen ehizarako trebetasuna ezin falta! Eta halaxe da, bai.
Errekastoa bizi doa harri eta harkaitz artean. Ur salto txikiak, ur lasterrak eta putzuak nahasten dira ibilguan zehar. Hotza dago ura, baina hala du gustuko uhandre piriniotarrak. Izan ere, korrontearen kontra igeri egitera ohituriko anfibio txiki honek ez du edozein bizitoki... [+]
Duela gutxiko kontua da. Iberiar katamotza (Lynx pardinus), mundu mailako felino espezie mehatxatuenetarikoa, “galtzeko arriskuan” egotetik “kaltebera” kategoriara igaro da IUCNren Espezie Mehatxatuen Zerrenda Gorrian. Espeziea kontserbatzeko egindako... [+]
Txikitan kaian arrantzatu ohi genituen ‘pantxito’ gehienak ziurrenik bisiguak izango ziren, baina nekez ikusten genituen bisigu handiak. Izatekotan, jatetxe ezagunetan izango zen, arraindegietako bisigu gehienak kanpotik ekarriak ziren bitartean. Egun, kostaldeko... [+]
Ur azaletik gertu dabiltza arrainak igerian. Zerbait uretarantz gerturatzen ari da, hegan: arrano bat dator, bere atzaparrak aurrerantz luzatuta eta zaplast! Uretan sartu da, bete betean. Arraina harrapatu ostean burua uretatik atera du arranoak, baina arrainak hondorantz egiten... [+]
Kakalardo adar-luze honen irudiak ez du zalantza izpirik uzten: ez du parekorik. Gure lurretan, eta Europa osoan ere, genero honetako espezie bakarra da. Bere tamaina handiak (kakalardo bat izateko, noski) eta bere kolorazioak gure begietan betiko txertatzen dira ikusteko... [+]