Umap hil da, akabo Twitterreko euskarazko biltegia
Umap Twitterreko euskarazko jardunaren biltegia 2010eko urrian hasi zen martxan, CodeSyntax-en eskutik. 2023an, hil egin da. Elon Musk-ek hil du, berak zer garen eta nor garen ez dakien arren. Umap-en hainbat zerbitzuren oinarri izan da, euskarazko txiolarien, hedabideen eta traolen rankingak eta bildumak egin ditu hainbat urtez; azterketa soziolinguistikoak egiteko balio izan du, Sustatun albiste komentatuak automatikoki gehitzeko balio izan du, TBX zerbitzuaren oinarri izan da euskarazko bideo partekatuenak identifikatzeko... Zerbitzu horiek guztiak ere hil dira.
Umap txio bilatzailea 2010eko urrian hasi zen martxan. Hamabi urte eta erdi egin ditu lanean, eta tartean bildu dituen txioak dira izan 77.132.,076. Horietarik erdia baino gutxixeago, 28.618.588 euskaraz, 27.019 erabiltzailerenak.
Euskarazko elkarrizketaren artxiboa
Urterik urte detektatu eta analizatu ditugun euskarazko txioak hauek izan dira:
Urtea Kopurua
----------------------
2007 -> 1.375
2008 -> 2.816
2009 -> 20.009
2010 -> 51.105
2011 -> 181.516
2012 -> 849.758
2013 -> 2.328.085
2014 -> 2.712.375
2015 -> 2.809.217
2016 -> 2.791.263
2017 -> 2.761.630
2018 -> 2.525.394
2019 -> 2.536.645
2020 -> 3.111.935
2021 -> 2.727.630
2022 -> 2.280.831
2023 -> 927.057
Umap 2010ean hasi arren lehenagoko txioak ere badaude datu-basean. Nolatan? erabiltzaile berri bat detektaturikoan, euskalduna zen ala ez erabakitzeko metodo bat izan da atzeranzko 200 txio eskatzea eta horietan euskara bazegoen ikustea. Lehen urteetako erabiltzaile batzuen historiala lehenagora ere iristen zen ondorioz, 200 txio horietan. Bilketa eta sailkatze hauek programatikoki egin dira beti.
Datu horiekin euskara nola erabili izan den aztertu dugu urterik urte, txostenak argitaratuz. Traolen kontaketa egin dugu, gehien partekatzen ziren URL-en zenbaketa eta analisia ere bai (iturrien analisiak).
Informazio eta albiste trukearen jarraipena
Txioetan zabaldutako esteka edo URL-ak analizatzetik beste zerbitzu bat asmatu genuen: albistegi automatikoa, integratu zena 2012ko abuztuan Sustatun, eta gerora Saretik berrizendatu genuena. Horrela funtzionatzen zuen honek:
- Umap bidez, loturak zituzten euskarazko txioetan, loturak analizatu.
- Haien eduki puska bat eskuratu, snippet bat esaten dena irudi kaptura batekin, eta hori ere euskaraz zen erabaki.
- Lotura jakin batek txio kopuru minimo bat eta garrantzi-algoritmo bat gainditzean, Sustatun argitaratu automatikoki.
- Hauen artean batzuk, editoreak berrikusita, azalera eraman.
Era honetan 7.334.784 lotura analizatu ziren, euskarazko 24.901.637 txiotan oinarrituak. Horietarik, Sustatura pasatu ziren argitaratzeko 32.247 albiste, urtez urte honela:
Urtea Kopurua
---------------------
2012 -> 1.135
2013 -> 4.155
2014 -> 3.836
2015 -> 3.962
2016 -> 4.275
2017 -> 4.119
2018 -> 2.904
2019 -> 1.792
2020 -> 2.704
2022 -> 1.344
2021 -> 1.754
2023 -> 267
Albiste horietarik bakoitzak gehituta ditu txio-kateak ikusteko erabiltzaileek nola iruzkindu zituzten.
Bideo partekatuen aro oso bat
Aurreko zerbitzuaren luzapen gisa, partekaturiko edukietan, esteketan, bideoak gero eta nabarmenago zirela ere ikusi genuen Umap-i esker. Horrela, Youtubeko bideoan bilketa bat egiten hasi ginen (API egokia zuelako plataforma horrek, besteek ez bezala), eta TBX.eus zerbitzua jarri genuen martxan 2017ko urtarrilean.
Ia 50.000 bideo detektatu eta analizatu ziren horrela, eta euskarazko edukia zutela determinatzen genuen; gero ikuskapen / partekatze parametro batzuk gainditzen zituztenak, artxibora zihoazen, eta ikuskatuenen rankingaren arabera antolatu. 36.727 bideo daude horrela 2017 eta 2023 artean TBX-ren artxiboan gordeta. Adibidez, iazko uztailean, zer izan zen ikusiena euskaraz Youtuben? Hauxe.
2023ko martxoan Umap gelditzearekin hori ere gelditu zen, gertatzen dena da Youtube kanal batzuen edukia automatikoki kargatzen jarraitu duela... Baina osagarri sozialik gabe, partekatze-daturik gabe, zerbitzu horren jarraipena ere birpentsatu beharko dugu.
Jarraipena
2023ko martxoaren 14an gertatu zen geldialdia, Twitterrek bere API irekiak itxi zituenean. Eguneko azken txio interesgarriak egun horretan daude, izoztuta, Umap-eko portadan.
Harrezkero, azterketa tekniko batzuetan jardun izan dugu CodeSyntax-en. API baldintza berriek, ordainpekoak, ahalegina merezi zuten? Ezezko ondoriora iritsi gara. Twitterreko APIaren baldintza berrietan, Pro kontua beharko genuke, gutxienez, 12 urtez egunero egin duguna egiten jarraitu ahal izateko, hileko 5.000 dolarreko tarifa duen zerbitzu bat.
Asmo akademikoz, ikerketarako-edo, justifikatuko bagenu eskaera bat berriz lanean uzteko, hori ere alferrik litzateke. Ekainean API akademikoak murriztu egin dituzte, eta hori erabiltzen zuten zientzialari sozial eta datu-biltzaileei berdina eskaini die Twitterrek: 5.000 dolarreko tarifa.
Bildutako 70 milioi txioak, 33.000 albiste euskaraz komentatuak, 36.000 bideoak ranking eta data bidez sailkatuak... Horiek gordetzea merezi du? Bai, dudarik gabe, dela datu-base gordun gisa etorkizuneko artxibategietarako, dela kontsulta tresna gisa, Umap eta TBX.eus itxi edo izoztu arren ere, beren edukia gordetzeko konpromisoa hartu dugu. Hori ondo antolatzen saiatuko gara aurrerantzean.
Bitartean, Sustaturi dagokionez, are gehiago zaildu dizkio gauzak Twitterrek etxe honi martxoko geldialditik: azken asteetan, txioak automatikoki bidaltzeko sistema desaktibatu dute, eta baita erabiltzaileentzako login egiteko modua. Horiek ere konpondu beharko ditugu, nolabait.
Twitter, polita izan da iraun duen bitartean, eta ez alferreko lana izan egindakoa. Elon Musk, zoaz pikutara.
Zenbat komunikazio egoeratan ateratzen da galtzaile euskara? Arduradunak ez duelako aurrez pentsatu hizkuntzak nola kudeatu, erresistentziak egoten direlako eta haiei erantzuteko argudioak prest ez daudelako… Soziolinguistika Klusterrak jendaurrean.eus gida ipini du... [+]
Argantzonera (Araba) iritsiko da asteazkenean Euskarabentura espedizioa, Gesaltz-Añanatik pasa ostean aurreko egunean. Hamar egun dira espedizioa hasi zela Atharratzen (Zuberoa). 15-17 urte bitarteko 125 Jzioquitar (Euskarabenturako parte-hartzaileek jasotzen duten izena... [+]
Erripako kaian euskaltzale ugari bildu dira euskaraz libre aritu ahal izateko sortu den mugimenduaren aurkezpenean. “Urte luzez bilbotarrek egindako lan ikaragarriaren ondorio eta ondorengo” izango dela adierazi dute.
Inoiz baino jende gehiago bildu da Iruñerriko III. Mintzodromoan. 180 pertsona inguru aritu dira euskara praktikatzen eta sare euskalduna zabaltzen.
Jaime Altunak Hizkuntzaren funanbulistak. Hizkuntza-sozializazioa kirol eremuan adin eta generoan ardaztuta doktoretza tesia uztailean bukatu du. Gaiaren ezagutza sakonetik eta aurrez beste ikerlariek idatzitakotik hurbildu da begirada berezi bezain zorrotzaz Gipuzkoako zenbait... [+]
Audiogidak frantsezez, alemanez, ingelesez eta gaztelaniaz daude. Biarritzeko turismo bulegoko zuzendari Genevieve Fontainek argudiatu du euskara ez dela “berehalako eskarietako bat”.
Haurren aurrean helduok heldu ekimena urriaren 19tik 29ra egingo da Hego Euskal Herriko 80 herritan. Protagonistak, batez ere, gurasoak izango dira eta bi helburu azpimarratu ditu Euskaltzaleen Topagunea antolatzaileak: batetik, gurasoek hizkuntza ohiturak aldatzeko pausoak... [+]
Euskarafobia legalaren historia legez lege eta arauez arau aztertu du Iñigo Urrutiak (1966, Jatabe-Maruri), Xabier Irujorekin batera. Horren emaitza da Historia Jurídica de la Lengua Vasca (1789-2023) liburu mardula. Irujo atzerrian zegoenez, Urrutiarekin mintzatu... [+]
Ekainaren 24an bigarrenez egingo da Euskara jalgi hadi plazara lagunarteko futbol txapelketa Lezaman. Euskal Herri osoko lau kirol elkartek hartuko dute parte, eta helburua kirolean ere euskararen erabilera sustatzea izango da.
Erronkaribarreko ehunka lagun biltzen duen urteroko zita ospatuko dute maiatzaren 20an Erronkariko herrian bertan. Uskararen Egunak 26. edizioa du aurtengoa, eta ibarreko herritarrak kohesionatzeko eta jendartea biziberritzeko ezinbesteko ekimena bihurtu da.
Errealitatea eraldatzeko, gauzak ahalik eta zehatzen ezagutu behar direla sinetsita dago Iñaki Iurrebaso Biteri (Legazpi, 1967). Soziologoa ikasketaz, ofizio horretan aritu izan da beti, hasi Donostiako Udalean, Aztikerren ondoren, eta bere kabuz gero. Azken zortzi urteak... [+]
Nafarroako 7. Inkesta Soziolinguistikoaren datuak eman ditu jakitera Euskarabideak, Nafarroako Gobernuaren euskara zerbitzuak. 2021ekoak dira neurketak, eta bertan jasotako datuak laburbilduz, Kike Amonarriz soziolinguistak egin duen bezala, "ezagutzan irabaziak, erabileran... [+]
Amikuzeko Zabalik elkarteak aste honetan ekingo dio euskara hutsezko Otsail Ostegunak hitzaldi zikloen 26. edizioari. Aurtengoan, gainera, ekitaldia otsailetik martxora zabaldurik lau ez baina bost ostegunez burutuko dira hitzaldiak Donapaleuko Bideak gunean, duela gutxi arte... [+]
Saltsa guztietan egon ohi dira eta Lekeitioko Ikastolak proposatutako erronkari ere ez diote iskin egin espeja-gartziatarrek. Alina Diadoma ukrainarrak prestutasun hori baliatu eta gogoz hartu du aste betez familia euskaldun batean bizitzeko erronka. Ikasleek eta familiek... [+]