Andoni Urrestarazu Landazabal Araiako herrian 1902ko uztailaren 16an jaio zen eta 1993ko azaroaren 21ean hil zen Gasteizen. 31 urte bete dira jadanik eta bere izena eta izana aitortzeko une aproposa dela deritzot, ez baita ongi ezagutzen utzitako ondarea. Umandi, bere herriko mendi baten izena erabili zuen bere idazlanak sinatzeko. “Nere izena poliziaren fitxategian zegoen eta ez zen posible gramatika neure izenarekin argitaratzea”.
Lehen urteak gogorrak bizi izan zituen, gerrak harrapatu eta erbestera joan beharra, Parisen eta Baionan urte mordoxka egin ondoren Gasteizera itzuli zen Miren Terese bere arrebaren etxera, beti lagun eta laguntzaile izan zuena. Gramatica vascan “Bizian zear benetan maite izan naun nere arreba kutunari” idatzi zuen Umandik. Etxe erdaldunetan jaio ziren anai-arrebak, hala ere, gazterik ohartu ziren bere herrien sustrai euskaldunez eta euskararen irakaskuntzari lotu ziren biak.
“Gure hizkuntzaren berpizteak benetan arduratzen zuen. Bere jakintza ereitea zen. Bere ametsa Euzkalerria euzkaldutzea”, idatzi zuen bere arrebak. Irakaskuntzaren beharra, hala ere, euskaraz bideratutako irakaskuntza, euskaraz pentsatzeko eta euskaraz jarduteko euskaldunak xede, horretan bere bizitza eman zuen lanean. Hizkuntza eta herria josi-josita daudela adierazten du bere lanaren hitzaurre batean; beraz, euskaldun guztien eginbehar nagusiena euskaraz egin, ikasi, goratu eta zabaltzea izan behar duela diosku.
Euskara biziberritzea xede Gramatika Vasca idatzi zuen 1955. urtean: euskara ikasi eta irakasteko metodoa. Umandi erbestetik itzuli zenean Gasteiza, liburu hau hainbat ikasle ilustre eta esanguratsu (Jose Angel Cuerda, Gasteizko alkatea; Salvador Espriú, idazle katalana; Sanchez Carrión hizkuntzalaria; Jesús Zubiaga, Sancho El Sabio Fundazioaren zuzendaria; Izaskun Arrue andereñoa...) eskuetan izan zuten Gasteizko Udaberria euskaltegian, Andoni irakasle zutelarik.
Hizkuntza eta herria josi-josita daudela adierazten du bere lanaren hitzaurre batean; beraz, euskaldun guztien eginbehar nagusiena euskaraz egin, ikasi, goratu eta zabaltzea izan behar duela diosku
Euskara irakasten eta idazten jardun zuen hil arte. Gentza Bearean eleberriaren aitzin-solasean hauxe idatzi zuen: “Nire leroak josteko dabildan euzkerak erikoya izan nai du, edo jatora izan diteken aren urbil bederik ibiltzea, gure euzkalki guztien jokaeraetan dantzatzen, guziak nireak eta ororenak diralarik; eta orengatik ain zuzen, egokia izan diteken batasunerako, guziak ere aintzakotzat artu ta erabili bear direla ustean”.
Hona hemen bere idazlanak: Gramatica Vasca (1955), Gramatica Vasca, Modismos Vocabularios - Clave de Temas (1959), Euzkal-Betekizunak (1977), arestian aipatutako Gentza-Bearean (1985), Euzkadi´ren ebazkizuna (1985), Euzkal eliztia (1989), Goi-yakintza´runtz urbiltzeko nayean, euzkeraz egindako urats txikiak (1993), Asmo Hiztegia I eta Asmo Hiztegia II.
Miren Teresek, bere neba atxilotu, espetxeratu, Huescara bidali eta azkenean, iparraldera ihes egin zuen Bidasoa ibaia zeharkatuz (1951), Andoniren lekukoa hartu eta Gasteizko San Antonio kalean, bere etxean euskara eskolak ematen jarraitu zuen. Ikastolen hazia ereiteari ere ekin zion, horren adibide Izaskun Arrue andereñoari prestakuntzan laguntzea eta Donostian Elbira Zipitriaren jarduera ezagutzeko aukera ematea. Finantza lanetan ere aritu zen Miren Terese, dirua guraso eta laguntzaileengatik jasoz. Euskara herrikoia maite zuen eta bere bizitza osoan euskararen alde egin zuen lan eskerga azpimarratu behar da.
Andoni eta Miren Tereseren lekukoa, hirurogeita hamarreko hamarkadan Araban ikastolak sortu zituzten guraso belaunaldiak hartu zuen eta bere izena eramango duten bi ikastola sortu ziren 1975ean Gasteizen (gaur egun Umandi ikastetxe publikoa) eta bere herrian 1976an Andoni Urrestarazu “Umandi” ikastola, egun Araia Herri eskola. Guraso horien ausardia ezinbestekoa izan zen, ez zekiten umeek titulazioa izango zuten ala ez, zer gertatuko zen haur haiekin, hala ere, etorkizuna euskaraz izango zelako apustua egin zuten.
Euskararen biziberritzean guztion eskuak eta ahoak behar dira, laster Euskararen Nazioarteko Eguna izango dugu eta udazkena ondoren negua, eta neguaren ondoren Euskaraldia, aukera paregabeak euskara bizi, goza, erabiltzeko eta ikasten jarraitzeko.
Iñaki Jauregialtzo Beitia “Jaltzo”
Bidali zure iritzi artikuluak iritzia@argia.eus helbide elektronikora
ARGIAk ez du zertan bat etorri artikuluen edukiarekin. Idatzien gehienezko luzera 4.500 karakterekoa da (espazioak barne). Idazkera aldetik gutxieneko zuzentasun bat beharrezkoa da: batetik, ARGIAk ezin du hartu zuzenketa sakona egiteko lanik; bestetik, egitekotan edukia nahi gabe aldatzeko arriskua dago. ARGIAk azaleko zuzenketak edo moldaketak egingo dizkie artikuluei, behar izanez gero.
Idatzi honen bidez, EITBko Euskara Batzordeak eta azpian sinatzen duten EITBko organoek euren kezka eta gaitzespena agertu nahi dituzte azken hilabeteetan EITBko zuzendaritza-postuetarako abian ipini diren hautatze-prozesuak direla eta, gutxietsi egin baita euskararen... [+]
Ni ez dut nahi nire alaba ijitoz mozorrotzea kaldereroetan. Nik ez dut nahi nire alabaren eskolako haur ijitoak ijitoz mozorrotzea kaldereroetan. Ijito izatea ez delako mozorro bat. Ijito izatea ez delako urtean behin egiten den festa bat, arropa exotikoekin eta aurpegia ikatzez... [+]
Lan aste laburragoak ezartzeko politika orokorra ekarriko du 2025 urteak, enpresentzako kontratazio berrietarako kostu txikiak eta lan harremanetarako aldaketa norabide eraginkorra ekarriz.
Espainiako gobernu akordioa betetzeko helburuarekin, lanaldia astean 37,5 ordutara... [+]
Urtarrilaren 16an, Madrilgo administrazioko Trantsizio Energetikorako Ministerioak irrikaz eta kezkaz itxaroten genuen “Itsaraz” proiektuaren gaineko ingurumen-inpaktu adierazpena argitaratu zuen. Ebazpenak makroproiektu honen aurkako erabaki irmoa bezain argia... [+]
Egiari zor, ez dakit zergatik ari naizen hau idazten. Gaur egungo giro liskartsuan ez dira modu honetako iritziak ondo hartzen. Beharbada, ARGIAk ez du hau argitaratuko, ez baitator bat orain arte argitaratu dituzten iritziekin (baina, azkenean argitaratzea erabaki badute,... [+]
Urtarrilaren 15ean Zedarriak izeneko lobby tekno-enpresarialak bere 6. txostena aurkeztu zuen, Euskadi eta Europar Batasuna, oparotasunaren eta lehiakortasunaren patu partekatua izenekoa. Finantzen mundutik ateratako aditu gorbatadunez osatutako Think Tank neoliberal horrek... [+]
Tipi-tapa mugitzen ditugu euskaltzaleok gure oinak Korrikaren lekukoaren atzetik, gure hizkuntzaren alde, desio dugun Euskal Herri euskalduna helburu, herri euskaldun gisa biziraun nahi dugula aldarrikatzeko.
Tipi-tapa ematen ditu lehen urratsak Afrikako, Hego Amerikako edo... [+]
Eta beste urte batez, sindikatuek prefabrikatutako grebak antolatu dizkigute. Eta guk, indibidualki, erabakia hartuko dugu grebarekin bat egin ala ez, ikastetxean inongo asanbladaren beharrik gabe.
Niri irakatsi zidaten greba eredua jada ez dago modan, antza. Nire... [+]
Gaur, urtarrilak 21, gure oraintsuko historiaren efemeride interesgarri bat gogora ekartzeko eta hari buruz hausnartzeko eguna dugu. 50 urte bete dira Potasas de Navarra enpresako 47 langilek itxialdia amaitu zutenetik. Hamabost egun iraun zuen itxialdi horrek eta greba orokorra... [+]
Duela aste pare bat Norvegiako zenbait datu plazaratu ziren. Ipar Europako herrialde hartan auto elektrikoak nagusitu dira, eta Tesla marka dute salduena; energia birziklagarriaz sortutakoa omen da han kontsumitzen denaren %90. Aldiz, Norvegiako enpresa publikoek ez dute inolako... [+]
Hauek izan ziren nire azken hitzak zure lo arnas sakonean eskutik helduta ginela joan zinenean. Aparteko minik gabe, xume, duin, geratu zen betiko zure bihotza. Zuk nahi eta eskatu bezala. Guk nahi eta errespetatu bezala.
Jada hilabete, neguaren atarian, gaurik luzeenak diren... [+]
Gaur egun, emakumeen eta haurren ahotsei zilegitasuna kentzen dien kulturaren arrastoak diraute, haien esperientziak isilaraziz, haien oinarrizko eskubide eta beharrak minimizatu edo alde batera uzteko joera duen sistema baten barruan. Arazo horren adibide mediatiko bat Juana... [+]
Asteartean eman zuten jakitera bost gazte lapurtarren kontrako sententzia. Hamabost hilabeteko espetxe zigorra gibelapenaz bi gazteri, 500 euroko isun banarekin; 140 orduko lan behartua eta 500 euroko isun bana beste bi gazteri; eta, azkenik, 1.700 euroko isuna beste... [+]
Lehengo batean, The Wire telesail sonatua berrikusten ari nintzela, etsipena gogora ekarri zidan eszena bat heldu zen. Bertan, The Baltimore Sun egunkariaren zuzendaritzak langileak bildu eta datozen aldaketei buruz ohartarazten die; hau da, kaleratzeez eta distira gutxiagoko... [+]
Bizi dugun kultura kontsumistak, erabiltzaile oro agintzen du gozamen neurrigabera. Slavoj Zizek dioen eran, Goza ezazu zure fetitxea, hiper-modernitatearen agindu ozena bihurtu da. Fetitxearen lekua betetzeko dauden gailu teknologikoen bidez gauzatzen baita egungo gozamena... [+]