Ugatza Pirinioetatik hedatzen ari da eta dagoeneko Aralarrera iritsi da
Pirinioetatik hedatzen ari da hegazti harraparia. Dagoeneko Nafarroako bederatzi eskualdetan dago. Ugatza aurten hazten saiatu den lurraldeetako bat Aralar izan da, espezie horren hedapen naturalean kolonizatu zen Pirinioez kanpoko lehen lurraldea. Lurralde horren kolonizazioaren historiak lurralde berri baten sorrerak har dezakeen zailtasunaren eta denbora-tartearen ideia bat eman dezake, eta, horrekin batera, espezie hori Pirinioetatik kanpo modu naturalean hedatzea.
Landa Garapen eta Ingurumen Departamentuaren ardura da Nafarroako ugatza berreskuratzeko plana aplikatzea, eta, populazio ugaltzaile horren jarraipena egitea. Departamentuak jakinarazi duenez, ugatza presente dagoen bederatzi eskualdeetatik zazpitan arrautzak errun zituzten eta martxoa eta apirila bitartean jaiotako lau kumek, hegan egitea eta habia uztea lortu dute uda akaberan; eta gazteen sakabanaketa hasi da. Ugatzak hartzen dituen bederatzi lurraldeen artean Aralar dago. Teknikarien ustez, datu hori espeziearen lurralde-hedapenaren zantzu bat da.
Ugatzak urtetan bizi daitezke. Bere biziraupena, bere ugalketa tasa baxua, bizi-itxaropen luze batekin konpentsatzean oinarritzen da. Urtero araldia udazkenaren akaberan hasten da, eta, dena ondo garatzen bada, otsailetik apirilera bitartean jaiotako kumeak hurrengo urteko gariletik agorrilera arte ez dute hegan egiten. Habiatik erorikoak eta askotan alferrik galtzen dituzten beste natura arrazoi batzuk gaindituz, hegan egitea lortzen dutenean, txitek habia utzi eta sakabanatzen dira. 7 urterekin ugaltzeko adinera iristen dira eta, normalean, jatorrizko lurraldeetara itzultzen dira hazteko.
Aralarren
Ugatza aurten hazten saiatu den lurraldeetako bat Aralar izan da, espezie horren hedapen naturalean kolonizatu zen Pirinioez kanpoko lehen lurraldea. Lurralde horren kolonizazioaren historiak lurralde berri baten sorrerak har dezakeen zailtasunaren eta denbora-tartearen ideia bat eman dezake, eta, horrekin batera, espezie hori Pirinioetatik kanpo modu naturalean hedatzea.
Kiriku izeneko ugatza 2006an jaio zen, Arbaiunen, eta 2012. aldera Aralarren kokatu zen, helduarora iritsi zenean. 2017an hirukote kooperatibo bat osatu zen beste ar batekin eta eme batekin (Muel), 2016an Aragoin 6 urte zituela markatutakoa. 2019ko denboraldian, emeak lehenengo errunaldia egin zuen, baina inkubazioan porrot egin zuen. Azken denboraldi honetan, kume jaiotzera iritsi zen, baina habiaren erorketa batek, hegan egitea eragotzi zuen.
Nafarroak ugatzaren hirugarren populazioa du Pirinioen hegoaldean, Huesca eta Lleidaren oso atzetik. Hala ere, Foru Komunitatearen kopuru-garrantzia estatuko biztanleriaren % 6,3ra soilik iristen bada ere, espezie hori Foru Komunitatean egotea funtsezkotzat jotzen da, korridore naturala baita espeziea Espainiako iparraldeko mendialdeetara hedatzeko, Pirinioak Kantauriar mendilerroarekin eta Iberiar Sistemaren iparraldearekin lotuz.
Elkarlanean
Pirinioetako bi aldeetako erakundeak Interreg-Poctefa ECOGYP “zerbitzu ekosistemikoak, harrapari nekrofagoak eta habitatak” proiektua garatu dute 2017. eta 2019. urteen artean. Egitasmoaren barruan aztertu dituzten espezie nekrofagoak izan dira ugatza, sai zuri arrunta, sai arrean eta sai beltza (nekrofago zorrotzak) eta miru gorria, (nekrofago fakultatibo gisa). Egitasmoa ixteko lanaren alderdi garrantzitsuak laburbiltzen dituzten bi argitalpen egin eta argitaratu dituzte formatu digitalean.
ECOGYP proiektua, Landa Garapenerako Europako Funtsak (FEDER) elkarrekin finantzatua, Nafarroako Gobernuko Landa Garapen eta Ingurumen Departamentuko Kudeaketa Sozietate Publikoak gidatu zuen, eta honako hauek hartu zuten parte bazkide gisa: Aragoiko Gobernua, Arabako Foru Aldundia, HAZI-Gipuzkoako Foru Aldundia Fundazioa, Ligue pour la Protection des Oiseaux (LPO/BirdLife) eta Fundació Catalunya La Pedrife.
"Pictura est laicorum literatura", utzi zuen Umberto Ecok idatzita, Il nome della rosa eleberrian. Irudien bidez mintzatzen da herria, hitzez baino maizago. Artearen funtzio narratiboa nabarmena da Erdi Aroko irudietan, egungo begiekin zail gerta daitekeen arren haiek... [+]
Urriaren 19an, Xiberoko Batzorde Sindikalak bozketa egin eta adostu zuen lurraldea "babesteko zaila den eremu gisa" (ZBD) izendatzeko eskaera abiatzea, otsoaren "arriskuari" aurre egitea helburu. Artaldeei eraso egin ez badie ere, artzainek otsoari tiro... [+]
Badira hainbat espezie arrandegietan beti egotera derrigortuak diruditenak. Haien arteko arrain batek dirdira berezia du, urrezko koroarekin begiratzen baikaitu: urraburuak (gazteleraz ere, ezaugarri berari men eginez, dorada-k). Ondoan haien artean anaiak diruditen sorta dago,... [+]
Getarian (Gipuzkoa) itsasoratu berri dute Euskal Herriko lehen itsas zabaleko arrain haztegia. 50 metroko diametroa eta 40 metroko sakonera duten bi kaiola jarri dituzte, eta itsasoko baldintzetara ongi egokitzen badira, aurtengo udan 50 hegalabur (atun gorri gisa ere ezaguna,... [+]
Gaua da. Zuhaitzetan geratzen diren hosto gutxien artetik igarotzen da ilargiaren argia. Isiltasuna da nagusi. Txoriak sasi artean daude, babestuta lo, lo-edo. Baina bat batean zerbaitek kolpatu du sasia. Txori gehienak izutu diren arren, izoztuta bezala geratu dira, isilik... [+]
Astearte honetan onartu dute otsoaren babes egoera murriztea, espeziearen kudeaketa malgutzea eta landa-eremuko interesak babestea argudiatuta. Zorrotz babestutako espezieen zerrendatik, babestutako espezieen zerrendara pasatzea erabaki du Europako Kontseiluaren Bernako... [+]
Gipuzkoako Batzar Nagusietako Kultura Batzordeak, EAJ, PSE eta PPren aldeko botoekin, azaroaren 22ko bilkuran erabaki du Eusko Jaurlaritzari eskatzea azter ditzala “euskal kulturan hain esanguratsuak diren” gurutzeak eta haien inguruko “ohiturak”... [+]
Datozen 100-150 egunak erdi lo negukatzen igaroko dituzte landare askok. Beren jakiak sortzeko nahitaezkoak dituzten hostoak askatu eta aurreko 200-250 egunetan metatutako erreserbei esker biziko dira.
Antzinako greziar eta erromatarrek izaki mitologikotzat zituzten animalia hauek, itsas hondoan jaio eta hazi ostean, lehorreko zaldien tamainara heltzean, Neptunoren gurditik tiratuko omen zuten. Urrutian ikusten omen zituzten, olatu tontorretan jauzika.
UNESCOk Munduko Biosfera Erreserben Sarea zabaldu du hamaika izendapen berrirekin, horien artean da Iratiko Oihana. Astearte honetan jaso dute diploma Zaraitzu eta Aezkoa ibarretako presidenteek Ariben.
Badoaz basoak kolorez aldatzen, haizea hozten eta egunak mozten. Badator negua, eta lur lehorrean ageri da; baita itsasoan ere. Animalia migratzaileak hasi dira hegoalderanzko bidean, eta zerutik kurriloak hegan pasatzen diren bitartean, itsasotik zerea doa, ur epelagotara... [+]
Copernicus ingurumen behategiaren arabera 2024ak errekorra hautsiko du Lurreko tenperaturari dagokionez, eta hori bakarrik ez, industria aurreko garaiko batez bestekoa baino 1,5ºC altuagoa izango da lehen aldiz.
Mendietxe museoak zabaldu ditu ateak, irakurri dugu Berria-n. Eta boteprontoan pentsatu, "hau izango al da EMMOA Euskal Mendizaletasunaren Museoa fundazioak ireki nahi zuen museoa?". Ramon Olasagasti kazetariak argitu dizkigu zalantzak: "Alex Txikon alpinistaren... [+]
Hego Euskal Herrian energia berriztagarrien makroproiektuen zaparradari zenbakiak jarri dizkiogu erreportaje honetan. Datuek marrazten duten mapan, Nafarroak gori-gori jarraituko du eta Araban daude kontzentratuta EAEn enpresek egin nahi dituzten energia zentralen %75,4. Hori... [+]
Wikimedia Commons-en biltzen dira Wikipedian erabiltzen diren lizentzia libreko fitxategiak: irudiak, argazkiak, audioak, bideoak… Une honetan 110 milioi fitxategiko bilduma erraldoia osatzen dute. 2006an hasi ziren urteko argazki onenak aukeratzen. 2023koak hautatu berri... [+]