Udazkenetik udaberrira murgil


2020ko abenduaren 17an - 06:58

Gure inguruko haritz kandudunak (Quercus robur) gorritu dira eta gorritu dute dena. Urrutira intsinis pinu beltzek (Pinus radiata) urdintzen dute paisaia, baina haritzezko han-hemengo pintek eta etxe bueltako harizti dotoreek ez diete begiei beste ezer ikusten uzten, eta gutxiago urdinen eta urdinduen eskalan. Gorrietan gorriena da haritzarena, azienda gorriaren gorria, behi gorriaren gorria. Txindurri gorriaren uda amaierako kolorea dakarkit gogora: distira zorabiakorra.

Bada haritz gorria esaten zaiona, jeneralean norteko haritza edo haritz amerikarra deitzen dena (Quercus rubra), baina horren gorria gorrimina da, ezpainetako gorriaren tankerakoa, odolkara, mahatsaren ardoaren kolorekoa. Hori beste upeleko sagardoa da.

Orain, egun laburrenetan, eguzkia inoizko beherapen makurrenean dabil zeruan, eta bere errainuak, euria haize zakarrenarekin bezala, zaldizka datoz, lurrari paralelo. Argi hori egun gutxitako kontua da, hilabete eta erdi eskas, eta egunabarretik ilunsentiraino zain nauka.

Aurten eguraldiak lagundu du. Gure amonak atzo esan zuen eran zuhaitz gehienak moildu ditu. Hostoz soildu. Gure etxean moildu aditza erabiltzen da soilik fruta arbolari fruta aleak hagaz kentzen zaizkiola esateko. Sekula ez nuen entzun zuhaitzari haizeak hostoak kentzen dizkiola adierazteko. Fruta garrantzitsua da, baina baita hostoa ere. Hostoa orbeltzen denean, jaten, azpigarri, luargarri, lastaira... Zer ez da?

Udazkenaren egun gorenetako edertasunaz idazten ari naizela, olerkariaren mezu bat iritsi zait, bere hitzetan galdera tekniko batekin: lirioari euskaraz nola esaten zaion galdetuz, ea gazteleraz edota ingelesez ametitua dagoen bezala iris esan ote dakiokeen. Erantzun diot Iris izena lirioaren izen zientifikotik datorrela, eta grekoen Iris jainkosatik, ortzadarraren jainkosatik. Eta iris esatea loreari poeten eskudantzia poetiko soila dela. Eta landarezaleen artean ez zaiola horrela esaten, genero zientifikoa (Iris spp) aipatzeko ez bada. Eta jainkosa harengandik, grekotik gurerako dagoen Lluis Llachek abesten duen “un pont de mar blava” itsasozko zubi urdinetik barrena euskaraz uztargi-belarra, ostargi-belarra esaten diogu lirio arruntari, Iris germanica.

Eta beste olerkari baten “Wild Iris” “Iris basatia” edo Lirio basatia” nola idatziko nukeen galdetzen dit. Eta olerkariak berak duela hamaika urte idatzitakoa etorri zait burura: “...Eta kalera irten naiz. Gaur egun, maskarak erabiltzen / Ditugu eta modu berezian mugitzen gara. Hitz / Batzuk baztertu behar baina beste batzuk asmatuko / Ditugu...”. Eta esan diot guk basatia animalioi esateko erabiltzen dugula. Landarea basa edo basaka izaten dela. Uztargi-belar basa itzuliko nukeela esan diot, eta poeten eskudantzia poetikoa erabiliz uztargi basa.

Ezagutzen dudan udaberriko lorerik dotoreenetako bati buruzko mezua dela medio sasoi horretan murgil egiteak gogoa bahitu eta udazkenaren onena zapuztu dit.


Kanal honetatik interesatuko zaizu: Landareak
2025-04-25 | Aiaraldea
Baso Erresilentea proiektua martxan, mendietako jasangarritasunaren mesedetan

Urduñako 2022-2042 Onura Publikoko Mendia Antolatzeko Planaren parte da ekintza, eta Eusko Jaurlaritzako Ingurumen Sailaren babesa eta Bizkaiko Foru Aldundiko Mendi Zerbitzuaren laguntza jaso du.


2025-04-14 | Jakoba Errekondo
Bizi Baratzearen lurreko ekosistema oparoa

Apirilak asaba zaharrengana garamatza. Apirila urte osoaren gakoa izango da. Lurrak antolatzea, ongarriketa osatzea, haziak plantatzea, pardak, makilak, sareak, lokarriak atontzea… Hamaikatxo lan bada, sasoi berrirako urratsik handiena, gero uda eta udazkena azkurriz eta... [+]


2025-04-14 | Garazi Zabaleta
Dai Konbutxa
Konbutxa eta hartzituak bizibide

2021 inguruan hasi zen Itziar Presa Blasco gernikarra konbutxaren munduan murgiltzen. “Magisteritza ikasi nuen nik, eta hezkuntzan aritu nintzen urteetan lanean, baina semeak jaio zirenean etxean geratzeko aukera izan nuen, eta ordu arteko guztia, nolabait, apurtu egin... [+]


Semaforoa gorri, etsaien engainagarri

Gaur aurkezten dugun intsektuaren izen zientifikoak, besteak beste, bi gauza azaltzen dizkigu: alde batetik, gorria dela (ez erabat) eta ez duela hegorik. Okerrak ez dira biak ala biak, baina gorria ez da bere kolorazio bakarra, eta hegoak ere izan baditu, baina beraien tamaina... [+]


Gu ere lugorri

Sendabelarrak non bildu galdetuz idazten didate eta bide bazterrei erreparatzeko esan ohi diet. Erromantizismoak kalte egin digu bizitzako esparru askotan eta hemen ere bai, sendabelarrak ez baitaude mendi tontorretik gertu dauden bide zidorretan (bakarrik), ezta kostatik bertan... [+]


2025-04-07 | Jakoba Errekondo
Ustezko nekazaritza eta lur lantzea

Nekazariarentzat baratzea eragozpena besterik ez da. Egungo makina bat nekazari “aurreratuk” horrela pentsatzen du. Bere lanean ez dute baratzerik behar, ezta oilategirik, ezta sagarrondorik, ezta erlauntzarik ere.


2025-04-07 | Garazi Zabaleta
Soilik
Lursail txikian eta inbertsio erraldoirik gabe garatu daitezkeen proiektu agroekologikoak

Gasteizko Basaldea etxaldean dago kokatuta Soilik nekazaritza birsortzaileko proiektua, Abetxuko auzoan, eta Jaime Garcia, Joseba Vigalondo eta Javier Chaves dira bultzatzaileak. “Lehen sektorean, eredu agroekologikoan inkorporazio berriak bultzatzea da gure helburua,... [+]


2025-04-07 | Iñaki Sanz-Azkue
Suge arrantzalea, errekan barrena

Sugea entzun eta leku lehor bat etorriko zaio burura askori, narrastiek beroa behar dutela ondo barneratua baitu gizakiak. Suge guztiak ez dira berdinak, ordea; denek ez dituzte baldintza berak gustuko, eta horri esker dago, besteak beste, dagoen dibertsitatea. Bakoitzak bere... [+]


2025-03-31 | Garazi Zabaleta
Errekauek
“Errekauek” eta “enkarguk” etxean jasotzeko proiektua Azpeitian eta Azkoitian

Duela lau urte abiatu zuten Azpeitian Enkarguk proiektua, Udalaren, Urkome Landa Garapen Elkartearen eta Azpeitiako eta Gipuzkoako merkatari txikien elkarteen artean. “Orain proiektua bigarren fasera eraman dugu, eta Azkoitian sortu dugu antzeko egitasmoa, bere izenarekin:... [+]


2025-03-31 | Nagore Zaldua
Udaberrian sakura loreak eta itsas-tomateak

Itsasoan badira landareen itxura izan arren animalia harrapari diren izaki eder batzuk: anemonak. Kantauri itsasoan hainbat anemona espezie ditugun arren, bada bat, guztien artean bereziki erraz atzemateko aukera eskaintzen diguna: itsas-tomatea.


2025-03-31 | Jakoba Errekondo
Ohea berotzearen teknika

Ohe beroan edo hotzean egiten da hobeto lo? Nik zalantzarik ez daukat: hotzean. Landare jaioberriek bero punttu bat nahiago dute, ordea. Udaberriko ekinozio garai hau aproposa da udako eta udazkeneko mokadu goxoak emango dizkiguten landareen haziak ereiteko.


Apirila, zikloaren hasiera

Udaberrian orain dela egun gutxi sartu gara eta intxaurrondoa dut maisu. Lasai sentitzen dut, konfiantzaz, bere prozesuan, ziklo berria hasten. Plan eta ohitura berriak hartu ditut apirilean, sasoitu naiz, bizitzan proiektu berriei heltzeko konfiantzaz, indarrez, sormen eta... [+]


Borrokak balio du: Israel Premier Tech, ez aurten, ez inoiz

Aurten "Israel Premier Tech" txirrindularitza talde israeldarra ez da Lizarraldeko Miguel Indurain Sari Nagusia lasterketara etorriko. Berri ona da hori Palestinaren askapenaren alde gaudenontzat eta munstro sionistarekin harreman oro etetea nahi dugunontzat, izan... [+]


Samariar baltsamoa

Sare sozialen kontra hitz egitea ondo dago, beno, nire inguruan ondo ikusia bezala dago sare sozialek dakartzaten kalteez eta txarkeriez aritzea; progre gelditzen da bat horrela jardunda, baina gaur alde hitz egin nahi dut. Ez ni optimista digitala nauzuelako, baizik eta sare... [+]


2025-03-24 | Jakoba Errekondo
Ilargiko borda, lurra eta ilintia

Bada Borda bat ilargian. Bai, bai, Borda izeneko krater bat badu ilargiak; talka krater edo astroblema bat da, ilargiaren ageriko aldean dago eta bere koordenadak 25º12’S 46º31’E dira; inguruan 11 krater satelite ditu. Akizen jaiotako Jean Charles Borda de... [+]


Eguneraketa berriak daude