Udazkenetik udaberrira murgil


2020ko abenduaren 17an - 06:58

Gure inguruko haritz kandudunak (Quercus robur) gorritu dira eta gorritu dute dena. Urrutira intsinis pinu beltzek (Pinus radiata) urdintzen dute paisaia, baina haritzezko han-hemengo pintek eta etxe bueltako harizti dotoreek ez diete begiei beste ezer ikusten uzten, eta gutxiago urdinen eta urdinduen eskalan. Gorrietan gorriena da haritzarena, azienda gorriaren gorria, behi gorriaren gorria. Txindurri gorriaren uda amaierako kolorea dakarkit gogora: distira zorabiakorra.

Bada haritz gorria esaten zaiona, jeneralean norteko haritza edo haritz amerikarra deitzen dena (Quercus rubra), baina horren gorria gorrimina da, ezpainetako gorriaren tankerakoa, odolkara, mahatsaren ardoaren kolorekoa. Hori beste upeleko sagardoa da.

Orain, egun laburrenetan, eguzkia inoizko beherapen makurrenean dabil zeruan, eta bere errainuak, euria haize zakarrenarekin bezala, zaldizka datoz, lurrari paralelo. Argi hori egun gutxitako kontua da, hilabete eta erdi eskas, eta egunabarretik ilunsentiraino zain nauka.

Aurten eguraldiak lagundu du. Gure amonak atzo esan zuen eran zuhaitz gehienak moildu ditu. Hostoz soildu. Gure etxean moildu aditza erabiltzen da soilik fruta arbolari fruta aleak hagaz kentzen zaizkiola esateko. Sekula ez nuen entzun zuhaitzari haizeak hostoak kentzen dizkiola adierazteko. Fruta garrantzitsua da, baina baita hostoa ere. Hostoa orbeltzen denean, jaten, azpigarri, luargarri, lastaira... Zer ez da?

Udazkenaren egun gorenetako edertasunaz idazten ari naizela, olerkariaren mezu bat iritsi zait, bere hitzetan galdera tekniko batekin: lirioari euskaraz nola esaten zaion galdetuz, ea gazteleraz edota ingelesez ametitua dagoen bezala iris esan ote dakiokeen. Erantzun diot Iris izena lirioaren izen zientifikotik datorrela, eta grekoen Iris jainkosatik, ortzadarraren jainkosatik. Eta iris esatea loreari poeten eskudantzia poetiko soila dela. Eta landarezaleen artean ez zaiola horrela esaten, genero zientifikoa (Iris spp) aipatzeko ez bada. Eta jainkosa harengandik, grekotik gurerako dagoen Lluis Llachek abesten duen “un pont de mar blava” itsasozko zubi urdinetik barrena euskaraz uztargi-belarra, ostargi-belarra esaten diogu lirio arruntari, Iris germanica.

Eta beste olerkari baten “Wild Iris” “Iris basatia” edo Lirio basatia” nola idatziko nukeen galdetzen dit. Eta olerkariak berak duela hamaika urte idatzitakoa etorri zait burura: “...Eta kalera irten naiz. Gaur egun, maskarak erabiltzen / Ditugu eta modu berezian mugitzen gara. Hitz / Batzuk baztertu behar baina beste batzuk asmatuko / Ditugu...”. Eta esan diot guk basatia animalioi esateko erabiltzen dugula. Landarea basa edo basaka izaten dela. Uztargi-belar basa itzuliko nukeela esan diot, eta poeten eskudantzia poetikoa erabiliz uztargi basa.

Ezagutzen dudan udaberriko lorerik dotoreenetako bati buruzko mezua dela medio sasoi horretan murgil egiteak gogoa bahitu eta udazkenaren onena zapuztu dit.


Kanal honetatik interesatuko zaizu: Landareak
Kamamila txarrik ez da

Gaurko artikuluari ekitera noalarik Chamaemelum nobile loretxoari larranbiloa, larramilua, amasabel-belarra edo bitxeleta deitzen diozuenak ere nire gogoan zaudete; zuetako batek idatzi baitit duela ez egun asko Instagrametik “gaur Goizueta aldean kamabillua bildu dut eta... [+]


2024-07-30 | Estitxu Eizagirre
Baratze-oihana
Bizitzaren ederra lantzen buruaskitasunerantz

Odei Etxeberri Bimboire, Gorka Roca Torre eta beraien seme Oihan eta Miru buruaskiak dira elikaduran. Horretarako, aztertu behar izan dute gorputzak zer elikagai eta zein kopurutan behar dituen; horiek zein janaritan dauden; urtaro bakoitzean horiek denak eskuratzeko zer landu... [+]


Gregorio Ugartemendia. Pagadien egile
“Jendeak arbola aldatu eta segituan nahi du etekina, eta hori ez dago”

Tolosatik abiatu eta Bedaion gora egin, Menditxiki aldera. Batean Bedaio, bestean Zarate, Gipuzkoako eta Nafarroako muga-mugan gara. Hantxe dira helburu ditugun lursailak, Itxitua eta Erlo, garai batean lahar, pagadi gaur egun: Gregorio Ugartemendia Zubillagaren basoa duzu.


2024-07-22 | Garazi Zabaleta
Erroak landaretegia
Fruta-arbola, fruitu ttipi eta landare mintegi ekologikoa

Mahaño Lanathoua 2017an hasi zen aitaren lurretan arbolak landatzen, oihan baratzea lantzeko ideiarekin. “Hasieran asmoa ez zen horretatik ekonomia bat sortzea, gure buruaskitasunerako bidean pausoak ematea baizik”, gogoratu du laborariak. Baina, landaketekin... [+]


Euskal Herriko tigreak

Duela gutxiko kontua da. Iberiar katamotza (Lynx pardinus), mundu mailako felino espezie mehatxatuenetarikoa, “galtzeko arriskuan” egotetik “kaltebera” kategoriara igaro da IUCNren Espezie Mehatxatuen Zerrenda Gorrian. Espeziea kontserbatzeko egindako... [+]


2024-07-22 | Jakoba Errekondo
Zientoka izen

Zuhaitzen eta arbolen sarobean nabil azken urte hauetan. Larrean, abaroan eta biaoan hor nabil atera ezinik. Zuhaitzei eta arbolei aparteko begirunea diedala jabetua izango zara, tarteka behinik ARGIAren Bizi Baratzea txoko honetan ibiltzen bazara. Eta azkenaldi honetan,... [+]


2024-07-15 | Jakoba Errekondo
Porruak eta santuak

Porrusalda hemen da.


2024-07-15 | Garazi Zabaleta
Langileak ordezkatzeko zerbitzua
Laborariek ere oporretarako eskubidea izan dezaten

Nekazaritzaz eta abeltzaintzaz askotan entzuten da lanbide "oso lotua" dela, jai egunik edo oporrik ez dela existitzen. Ipar Euskal Herriko Onetik eta Etxaldia gasnategiek, Berria eta Aldudeko Esne Kooperatibekin elkarlanean, laborariei bakantzak bermatzeko egitasmoa... [+]


“Azken dantza hau” bisiguarena izan ez dadin

Txikitan kaian arrantzatu ohi genituen ‘pantxito’ gehienak ziurrenik bisiguak izango ziren, baina nekez ikusten genituen bisigu handiak. Izatekotan, jatetxe ezagunetan izango zen, arraindegietako bisigu gehienak kanpotik ekarriak ziren bitartean. Egun, kostaldeko... [+]


2024-07-08 | Jakoba Errekondo
Erein aurreko hazien bedeinkazioak

Galdera hau jaso berria dut Bizi Baratzeako postontzian: "Gaia San Joan bezperako familia afarian atera huen, Unanue sagardotegian, Azpeitian. Seguran Santa Engrazia egunean erein behar ditugun haziak bedeinkatzen dira. Erein beharreko hazi guztiak eramatea komeni al da?,... [+]


2024-07-08 | Garazi Zabaleta
Nafarroako hazien liburutegia
“Kultura, liburuetan ez ezik, esperientzia pertsonal eta komunitarioetan ere badago”

2022an Nafarroako Liburutegien Sareak martxan jarritako proiektu berezia da hazien liburutegia. Clara Flamarique Goñi da Nafarroako Gobernuaren liburutegi zerbitzuko proiektuen arduraduna, eta honela gogoratu ditu hastapenak: “Zaragozako liburutegian martxan zuten... [+]


Bustitzen ez den arranoa

Ur azaletik gertu dabiltza arrainak igerian. Zerbait uretarantz gerturatzen ari da, hegan: arrano bat dator, bere atzaparrak aurrerantz luzatuta eta zaplast! Uretan sartu da, bete betean. Arraina harrapatu ostean burua uretatik atera du arranoak, baina arrainak hondorantz egiten... [+]


Traktoreen protestak hasi zirela bost hilabete
Zerekin egiten dugu amets? Elikagaien merkatu globalizatuan bira egiteaz harago

Bost hilabete bete dira otsailaren 6an traktoreen mobilizazioak hasi zirenetik. Mirene Begiristainek eta Isabel Alvarezek ekofeminismoaren betaurrekoak jantzita aztertu dituzte mobilizazio hauek eta fokutik kanpo geratu diren laborariak eta aldarrikapenak ekarri dituzte lehen... [+]


Jolastoki berdeagoak Ipar Euskal Herriko ikastetxeetan, klima aldaketari aurre egiteko

Ingurumena, bioaniztasuna, uraren gestioa eta haurren beharrak oinarri hartuta, ikastetxeetako patioak aldatzeko proiektu kolektiboa jarri dute martxan Pirinio Atlantikoetan; Euskal Herriko lau herrik hartuko dute parte. Iruñean ere, itzal eta landare gehiago izango... [+]


2024-07-01 | Jakoba Errekondo
Tomate anderea eta presa kontuak

A zer lanak ematen dizkigun! Txoratzen gaitu tomateak (Solanum lycopersicum). Artaxoakoa dela, edo Tuterako Itsusia, edo Aretxabaletakoa, edo Erandiokoa, pikoluzea, gerezia dela, madari tomatea dela, Igeldo, mendigorria, transgenikoa dela, Eusko Labela dela, idi-bihotza, korta... [+]


Eguneraketa berriak daude