Udan datorren buztingilea
Hego luze eta zorrotzak eta v formako urkila-itxuradun buztana duen hegazti hau ikustean badakigu Euskal Herrira uda heltzear dagoela. Bizkarraldea eta buztana beltzak ditu, distira urdinxkekin, papar gorria eta azpialdea, aldiz, zurixka. Euskaldunon sinesmenetan presentzia handia izan duen hegaztia da enara. Baina batzuek ez dute jakingo bost enara espezie ditugula: enara arrunta, enara azpizuria, haitz enara, uhalde-enara eta enara ipurgorria. Baina, zein da zein?
Enara (Hirundo rustica)
TALDEA: Ornoduna / Hegaztia.
NEURRIA: Mokotik isatsera 17-21 cm. Hego luzera 32-34,5 cm.
NON BIZI DA? Landa zabalean, baserri inguruan.
ZER JATEN DU? Intsektuak, euliak eta eltxoak batez ere.
BABES MAILA: Europa mailan babestua.
Lehenik buztanari begiratu behar diogu. Buztaneko urkila txiki xamarra edo buztana bera motza baldin bada, enara azpizuria, haitz enara edo uhalde-enara izan daitezke. Ondoren, kolorean jarri behar dugu arreta: beltza baldin bada, ipurdi zuriarekin, orduan enara azpizuria izango da; izenak dioen bezala, azpialde guztia zuria du. Marroia baldin bada bi aukera ditugu: azpialdea zuria eta lepoaldea marroia badu –lepoko marroi bat daramala dirudi–, uhalde enara da; aldiz, azpialdea marroi argia eta buztanean orban zuriak baldin baditu, haitz enara izango da. Bestalde, buztaneko urkila handia eta sakona baldin badu, enara arrunta edo ipurgorria izan daiteke. Bi hauek bereiztea oso erraza da: izenak ongi dioen bezala, ipurdia gorria badu enara ipurgorria izango da; ipurdia bizkarralde osoa bezala beltza distira urdinxkekin baldin badu, aldiz, enara arrunta da.
Enara arrunta (Hirundo rustica) ondo ezagutzen dugu euskaldunok eraikinetan habiak egiteko duen ohituragatik. Bizkaia aldean “txoririk preziatuena” dela diote, “zomorro ona” da hernaniarrentzat eta Nafarroa Behereko Arruetan “jainkoaren oiloa” deitzen diote. Hainbat izen hartu ditu hegazti honek gurean: ainara, elai, iñara, mitxigu, txenara eta beste hainbeste. Lehen herri barruetan gehiago ikusten ziren arren, gaur egun herri txiki eta baserri inguruetan aurkitzen dira gehienbat. Teilatu azpietan egiten dute habia sarri, lurrez egindako katilu itxurakoa. Buztingile itzelak direla esan dezakegu. Intsektujalea da hegazti hau eta hegan harrapatzen ditu, ahoa izugarri zabalduta. Inurri hegalariak, liztorrak eta kakalardo txikiak jaten ditu besteak beste, baina bere harrapakin nagusiak euliak eta eltxoak dira. “Enara dabilen tokin, eulirik ez”, diote batzuek. Eta arrazoi! Enarek egunean 800 intsektu inguru jaten dituztela ikusi izan da.
Hainbeste maite dugun hegazti honen kontserbazio egoera kezkatzekoa ez den arren, hainbat mehatxu pairatzen ditu. Alde batetik, nekazaritza intentsiboan erabiltzen diren plagiziden ondorioz, enara arruntaren dietaren parte diren intsektuen kopurua murriztu da eta gainera kimiko hauek hegazti honen ugaltzeko gaitasunean efektuak izan dezakete. Landa-ingurunea husteak, nekazaritza estentsiboa gutxitzeak eta intentsiboa areagotzeak ez diote inolako mesederik egiten hegazti lirain bezain elegante honi. Bestetik, habiak etxeetan edo hauetatik gertu egiten ditu eta habien azpian gorotzak pilatu ohi dira. Alderdi hau ez da gizakion oso gustukoa izaten, baina pertsona eta administrazio batzuek hau dela edo eraikuntza-lanak direla, habiak nahita apurtu eta botatzen dituzte, eta enaren ugalketan ondorio negatiboak eragiten dituzte. Aipatu beharra dago, legez debekatua dagoela ekintza hau, arau-hauste larritzat hartzen da eta 5.001 eta 200.000 euro arteko isunak jarri daitezke. Gorotzek enbarazu eginez gero, badaude hainbat metodo eragozpen hauek murrizteko eta hegazti hauekin elkarbizitza errazteko.
Ugaztun hitza entzutean, askotan burura etortzen zaizkigun lehen ordezkariak tamaina handienekoak izan ohi dira: hartza, otsoa, oreina… Batzuetan etxekotutako katua edo txakurra dira agertzen lehenak, edo urruneko lehoiak eta elefanteak. Ikusgarritasunak lehia irabazi ohi... [+]
Badira hainbat espezie arrandegietan beti egotera derrigortuak diruditenak. Haien arteko arrain batek dirdira berezia du, urrezko koroarekin begiratzen baikaitu: urraburuak (gazteleraz ere, ezaugarri berari men eginez, dorada-k). Ondoan haien artean anaiak diruditen sorta dago,... [+]
Gaua da. Zuhaitzetan geratzen diren hosto gutxien artetik igarotzen da ilargiaren argia. Isiltasuna da nagusi. Txoriak sasi artean daude, babestuta lo, lo-edo. Baina bat batean zerbaitek kolpatu du sasia. Txori gehienak izutu diren arren, izoztuta bezala geratu dira, isilik... [+]
2016an ikusi omen zuten lehen aldiz Herrialde Katalanetan. Bi urte geroago, 2018an alegia, Xanti Pagola eta Imanol Zabalegui entomologoek Gipuzkoan azaldu zela jakitera eman zuten. Eta euskaraz izendatu ere bai! Urte batzuk pasa dira eta ez dut esango gure artean ikusteaz ohitu... [+]
Asko hitz egiten da basoaz azken aldian. Basoak berreskuratzeaz, basoak sortzeaz eta basoaren hedadura zabaltzeaz entzungo duzu sarri. Eta ekintza ona izan daiteke zalantzarik gabe, ekosistema moduan duen balioa handia delako. Baina, basoari jartzen diogun atentzio eta indar... [+]
Antzinako greziar eta erromatarrek izaki mitologikotzat zituzten animalia hauek, itsas hondoan jaio eta hazi ostean, lehorreko zaldien tamainara heltzean, Neptunoren gurditik tiratuko omen zuten. Urrutian ikusten omen zituzten, olatu tontorretan jauzika.
Badoaz basoak kolorez aldatzen, haizea hozten eta egunak mozten. Badator negua, eta lur lehorrean ageri da; baita itsasoan ere. Animalia migratzaileak hasi dira hegoalderanzko bidean, eta zerutik kurriloak hegan pasatzen diren bitartean, itsasotik zerea doa, ur epelagotara... [+]
Sardina bat... bi sardina... topatu ziren...
Atlantikoan, Mediterraneoan, Indikoan, Pazifikoan… Gauez bada, 25-55 metroko sakoneran; egunez sakonago, 100 metrorainokoan, harrapariengandik babesteko.
Ürx’aphal bat badügü
herrian trixterik,
Nigarrez ari düzü
kaloian barnetik,
Bere lagün maitiaz
beit’izan ützirik:
Kuntsola ezazie,
ziek adixkidik.
Atal honetan behin baino gehiagotan aipatu izan dugu izaki txikien munduan (gurean bezalaxe) itxurak okerrera eramaten gaituela, sarritan. Eta gaur dakarkigun laguna horren adibide garbia da, animalia gutxi izango baita Lurrean itxura ahulagoa edo kalteberagoa duenik. Horrez... [+]
Bi argazki aterako dizkiogu gure memoriari: batak Nafarroako Bardeetara eramango gaitu. Bertan, hautsez beteriko pista baten aldamenean, belar luzez osaturiko zelaitxo bat aurkituko dugu. Argazkiak erakutsiko du herpetologo gazte bat bertan barneratzen: begiak erne, zer ikusiko... [+]
Aurtengo udan ez dugu gure hondartzetan marmoka gehiegirik ikusi. Baina ehunka pertsona izan dira Kantauriko postuetan artatuak, Galiziatik Euskal Herrira. Marmokak? Ez. Karabela portugaldarrak orduan? Ezta ere. Oraingoan, arrain baten eztenak izan dira ur-ertzean hankutsik... [+]
Naturazaleren batek galdera hori irakurri eta pentsatuko zuen seguruenik: “Galdetzea ere! Ez dute zerikusirik!” Egia da, bai, behin ezagututa erraz desberdintzen direla oreina eta orkatza. Baina batzuentzat ez da erraza mendian halako animalia ikusi eta ziurtasunez... [+]
A ze fauna! atalaren lehen denboraldian, olatuz-olatu hainbat itsas izaki aurkeztu dizkizuet txoko honen traineruko kareletik. Ordea, bigarren denboraldiko nire lehen artikulua lagun bati gorazarre egin eta bere lanaren garrantzia azpimarratzeko erabili nahi dut:... [+]
Hegazti buruhandia dugu hau, baina ez egoskorra delako, baizik eta fisikoki buru handia duelako. Horregatik da ezaguna hegazti hau, euskaraz erabiltzen diren izen askok bere begi eta buru handiari egiten diote erreferentzia: buruhandi, txorihandi, begihandi, ahohandi…... [+]