Edari ederra da txikori ura, eta osasungarria. Txikoria edan bezala jan daiteke. Jakia ere oso ona omen da, osagarritsua. Txikoriatar gehiago ere bada. Zaharrak dira aipamenak: Aristophanes, Horazio, Plinio eta abarrenak, eta itxuraz Egipto zaharrean ere lantzen zituzten, entsalada gordinetarako belar mikatz gisa; gutxi gorabehera K.a. 1500. urteko Antzinako Egiptoko idatzi mediku zaharrenetarikoa den Ebers papiroan aipatzen da. Cichorium generoan, batez ere bost erabiltzen ditugu hemen sukaldean.
Kafearen ordezko edo aparteko edari gisa hartzen dugu txikoria (Cichorium intybus var. sativum), bere sustraiak ezpaldu, erre eta ehota. Txikoriaren beraren barietateak dira “endibia zuria” esaten dioguna (Cichorium intybus var. sativum) eta “endibia gorria” (Cichorium intybus subsp. foliosum). “Bruselako txikoria” ere esaten zaio; agi danean, han jabetu ziren erre gabeko sustraiek ilunpetan hostoaren gainean hostoz osatutako kimu berri zuri-zuriak ematen zituztela, eta bere zurian mikaztasuna ahulduta, jateko oso gozoak direla. Entsaladan jaten da, gordinik, gehienetan. Txikoria entsaladatarako edo egosteko barazki berde gisa ere ekoizten da, eta Nafarroan neguko barazki preziatua da. Hura ere Cichorium intybus espeziekoa da.
Txikoriaren generokoak dira baita ere osterzuriak, eskarolak. Hor bi multzo ditugu: osterzuri kizkurrak (Cichorium endivia var. crispum) eta osterzuri lisoak (Cichorium endivia var. latifolia). Osterzuriak garai batean neguko entsaladak atontzeko erabiltzen ziren, urazak (Lactuca sativa) baino hobe eramaten baititu hotzak. Gaur egun urazetatik eta osterzurietatik, bi multzoetatik dugu eskuera urte osoan.
Ez dakit nondik datorren “osterzuri” izena. Agian ahalik eta zuriena jateko ohituragatik? Ahosabaian albait eta dasta mikatz finena sortzeko zuritzen den barazkietako bat da osterzuria, karduarekin (Cynara cardunculus), urazarekin, apioarekin (Apium graveolens var. dulce), porruarekin (Allium porrum), eta abarrekin batera. Horretarako argia kentzen zaio eta berdea dena zuritu egiten da.
Mikaztasuna ona da. Kultura askotan lotzen da barazkien mikaztasun hori eta osasuna. Digestiorako lagungarria izatea eta, txikori eta osterzuri jende horrek dituen mineralen eraginez diuretikoa izatea dira, bere mesedeak. Lehengusua dute txikoria-belarra (Taraxacum officinale), zenbaitek “pixa-belarra” esaten diona. Pixa eginarazlea, diuretikoa, alegia. Frantsesek “pis en lit” esaten diote, pixa ohean…
Hemen gatoz, atzera ere, hausnarra berritzera. Edo behintzat saiatzera. Edo horrekin amestera. Ez dakit, ordea, berritik zer izango dugun; izan ere, antza, munduak lehengo lepotik burua jarraitzen du. Barkatu okerra: gizakiok jarraitzen dugu lehengo lepotik.
Jakoba Errekondok Ilargia eta landareak 2025eko agenda eskutan, ilargiaren arabera baratzeko lanak nola antolatu azalduko du eta entzuleen galderak zuzenean erantzungo ditu. Antton Olariagak argitalpen horretarako egin dituen hamabi piztiren ilustrazioak erakutsiko ditu eta... [+]
2014an sortu zuten Birika Permakultura proiektua Leioako lursail okupatu batean. Jurgi Uriarte Idiazabalek eta beste bi kidek jarri zuten martxan egitasmoa. “Lursail hartatik bota egin gintuzten gerora, aparkalekua egin behar zutelako, eta, etenaldi baten ondoren, bakarrik... [+]
A ze fauna! atalaren lehen denboraldian, olatuz-olatu hainbat itsas izaki aurkeztu dizkizuet txoko honen traineruko kareletik. Ordea, bigarren denboraldiko nire lehen artikulua lagun bati gorazarre egin eta bere lanaren garrantzia azpimarratzeko erabili nahi dut:... [+]
Plastikoan bilduta saltzen dizkigute zuritutako sagarra, mandarina, ahuakatea eta abar. Eta ez gaitu lotsagorritzen.
Euskal Herriaren zatirik handiena klima zonalde epelean kokatuta egon arren, Arabako eta Nafarroako hegoaldean ez ezik, edonora hedatzen dira udako bero bolada latzak. Eta, dirudienez, klima aldaketarekin okerrera eginen du egoerak –edo egiten ari da, honezkero?–... [+]
Haziak nola egin azaltzen duen jakintza praktikoa eta hazietan datzan ikuspegi politikoa. Biak uztartu dituzte Haziak liburuan Miguel Arribas Kelo-k eta Marc Badal-ek. Hamaika auzi baitaude jokoan hazi bakoitzean: biodibertsitatea vs estandarizazioa, autonomia vs menpekotasun... [+]
Liburuaren lehen aurkezpena irailaren 20an izango da, ostiralarekin, 18:30ean Azpeitiko Elikagunean. Bertan izango dira Miguel Arribas Kelo eta Marc Badal egileak, Markel Lizasoain itzultzailea, Maitane Gartziandia diseinatzailea eta Dani Blanco argazkilaria. Egileen azalpenak... [+]
Nekazaritzarekin harreman estua izan du betidanik Barazki Bizidunak proiektuko Iñaki Garcia Grijalbo Mapik. Bizitzaren paradoxak, gaur egun saltoki handi baten aparkalekua den lursailean zuten baratzea garai batean etxekoek Donostiako Intxaurrondo auzoan... [+]
Amarengandik hurbil bizitzea gustatzen zaie. Ez dira urrutira joango santio-belarraren (Jacobaea vulgaris) haziak, eta haiengandik jaiotako landareak, familia osoa, amaren eta amonaren aldamenean hazi eta biziko dira. Familia tzarra, izan ere landare bakoitzak sasoi batean... [+]
Hegazti buruhandia dugu hau, baina ez egoskorra delako, baizik eta fisikoki buru handia duelako. Horregatik da ezaguna hegazti hau, euskaraz erabiltzen diren izen askok bere begi eta buru handiari egiten diote erreferentzia: buruhandi, txorihandi, begihandi, ahohandi…... [+]
"Kaixo Garbiñe! Asko gustatzen zait egiten duzuna. Ugalkortasunarentzat sendabelar baten bila ari naiz baina zure liburuan ez dut aurkitu. Bizi naizen lekuan inork ez daki horri buruz”. Mezu hori jaso nuen hilabete dela Instagrameko pribatutik eta eragin... [+]
Nafarroako Hazialdekoren, Ipar Euskal Herriko Biharko Lurraren Elkartearen (BLE) eta Gipuzkoako Biolurren arteko elkarlanetik sortu berri da HoBBea, mugaz gaindiko proiektua. “Garien bueltan bagenuen aspalditik harremana gure artean, baina, nolabait, harreman horiek... [+]
"Nai dezu katillu bat borraja loriak?”, idatzi zuen 1906 eta 1908 artean Baserritarra aldizkarian argitaratzen zituen artikuluetako batean Biktoriano Iraola Aristigietak. Borraja (Borago officinalis) sendabelar sonatua izan da: eztula baretzeko, diuretiko,... [+]
Beste hainbat intsekturen kasuen modura, hau ere “tigre” hitzaren itzalpean izendatzen dute herrialde batzuetan. Jakina, halako izena jarriz gero espero zitekeen ehizarako trebetasuna ezin falta! Eta halaxe da, bai.