Txertatuz bikotea ahuldu eta fruitu gehiago
Txertaketa garaia bizitzen ari gara. Ez guri jartzen diguten halamoduzko txerto horrena, landareena baizik. Txertatzearen arte zaharra oso ezaguna da gure artean, ekintza horrek duen izen mordoa lekuko: txertatu, mentatu, sestratu, enpeltatu, eztitu, fimatu, txermendu, xartatu, enado, edan, edadu, edadon, edaen, edaendu, eradon, eraun, eragotzi, eskizunatu eta eskisunatu behintzat bai. Batez ere bi txerto mota egiten dira hemen; oraingoa, negukoa adar-mentua da. Gero, udaren bihotzean izaten da begi-mentua. Adar-mentua egiteko, mentu-oina nahi den altueran erabat moztu egiten da eta hor azalaren azpian txertatu nahi diogun barietatearen adartxoak edo mentuak jartzen dira; azala azalaren kontra geratzea da gakoa, elkarri izerdia hartu eta eman diezaioten.
Txertatu nahi dugun barietatearen etorkizuna lotzea da kirurgia ebakuntza honen helburu nagusia. Hazien sorkuntzan ia-ia nahitaezkoa den hibridazioak ondorengoengan aldaketak dakartza, eta amaren kopia berdin-berdinak izatea eragozten du, bioaniztasun naturalaren alde. Guk ama ez galtzea nahi, ordea! Barietate edo aldaera jakin bat gustuko dugunean nola hala hari eutsi nahi izaten diogu. Adibidez, niri Pelestrin sagarra (Malus domestica “Pelestrin”) gustatzen zaidanez, ez dut bere ezaugarrietako bat bera ere galtzerik nahi eta betikotu egiten dut. Horretarako aukera bakarra klonak sortzea da. Klonak egiteko amari kentzen dizkiogun adarrak errotu edo itsatsi beste aukerarik ez dago. Errotze hori zuzenean lurrean egin daiteke, baina baita beste landare baten gainean ere. Azken hori da txertaketa. Mentu-oinaren gainean mentua itsatsarazi eta etorkizunean, beti, bi landare bata bestearen azpian/gainean biziko dira. Bikote asko bezala elkar eraman ezin badute ere, halaxe irautera behartuta daude; eraman ezina zenbat eta jasanezinagoa, orduan eta lore eta fruta gehiago emango dute. Mentu-oin eta mentu bikoteengandik asko ikasteko dugu... Guregan naturala zer den ere gogorarazten digute. Parean parekoa ezin pairatu horrek bere emaitzak dakartza. Eraman ezin horrek izerdi trukea, behekoak goikoari izerdi gordina eta goikoak behekoari izerdi landua ematea, urrituko du. Landarea ttikia eta ahula izango da. Biek sortu duten landare hori, biek osatzen duten hori gutxi biziko da, motz joko du. Bizitza motz ikuste horrek gaineko mentua lore eta fruta asko ematera makurtuko du; laster hiltzera doala ikusten duenez, bere kastako ondorengoak sortu nahi ditu. Fruta arboletan ederki ezagutzen da bikoteen eman-hartu hori. Gaizki bizi direnek fruta gehiago emango dute, baina urte gutxi barru hil egingo dira. Oinarri eta arrazoi bera du, gehienbat, inausketak ere, fruta gehiago eman dezan arbola izorratzea, alegia.
Goiko mentuak, fruta ematen duenak, ahulenak, beti behar izango du azpiko mentu oinaren izerdia. Lurrean errotua dagoen horrek baitakarkio landare osoari oinarrizko elikadura. Bikoteak porrot egiten duenean, gainekoarenak egin du, fruta ematen duenarenak. Behekoak, aldiz, bere kasa altsuma edo aldakaitzen bat eman dezake, eta landare berria osatu; berriz txertatzeko prest edo soilik bera, beste inoren beharrik gabe.
Bikote guztiak, izatez, porroterako gaiak dira. Naturala da. Eta guk amari eutsi nahi.
Lursailaren jabeak hitzarmena sinatu du Lurgaia Fundazioarekin eta Sagarrak talde ekologistak deialdia zabaldu du landaketara batzeko. Zaraobe Institutuko ikasleak asteartean aritu ziren zuhaitzak landatzen.
Itsason (Gipuzkoa) elkarren ondoan dauden bi baserri dira Urteaga eta Urkulegi, duela zenbait urte elkartu eta proiektu bateratua martxan jarri zutenak. “Bi baserriak elkartu eta ekoizpen proiektua abiatu genuen, eta 2011tik dedikazio osoarekin ari naiz honetan”,... [+]
Sudurrak egia dio. Zaila da sudurra engainatzea. Usaimena saihestea ezinezkoa da. Sudurretik garunerako lotura bidearen ikerketa zirraragarria, liluragarria, zoragarria da makina bat ikerlarirentzat. Usainaren eta memoriaren arteko zubia azkarrena ez bada, bizkorrenetakoa bai... [+]
Duela 180 milioi urte Pangea kontinentea zatitu zenerako ikasia zuen aingirak Thetis itsasoa zeharkatzen. Ordudanik kontinenteak mugituz joan dira, eta aingira espezieak ezberdinduz. Jatorrizko arbaso beretik bereizi diren 20 aingira espezieen artean, gurea da, ibai-aingira edo... [+]
Oporlekuekin soilik lotuko dituzte askok Balear Uharteak, baina agroekologiaren eta kontsumoaren bueltan mugimendu bizia dute Mallorca irlan: Associació de Varietats Locals de Mallorca (tokiko hazi barietateen elkartea) da horren adibide. Abenduaren hasieran, elkarte... [+]
Muturreko lehorte eta euriteak normaltasun berria bilakatu zaizkigu. Areagotzen dituzten kalte ekonomiko eta ekosistemikoen artean, laborantzak pairaturikoak ez dira txikienak. Bereziki, lehorte garaietan zaluegi idortzen diren edota eurite handietan ur guzia xurgatu ezin duten... [+]
Kolore morez margotu dut urteko lehen hilabetea, sormena, irudimena, jakintza eta espiritualitatearen kolorez.
Lagun txiletar batek bere herriko istorio bat kontatu dit, eta ahoa bete inplante utzi nau. Han “quintral” esaten dioten landare batena da, Tristerix corimbosus. Txile eta Argentina hegoaldeko baso epeletan bizi da, eta gure lurralde epeletan hazten den mihuraren... [+]
Urteak daramatza martxan Ipar Euskal Herrian Trebatu elkarteak, laborantzan proiektua abiatu nahi duten pertsonek aurrez trebatzeko aukera izan dezaten. Ipar Euskal Herriko proiektua eredutzat hartuta eta ideia berari tiraka, Gipuzkoan ere izen bereko elkartea sortu dute aurten... [+]
Koloretsuak, distiratsuak, forma xelebre bezain ederrekoak diren heinean, nudibrankioek beste planeta batetik iritsitako izakiak dirudite. Itsas hondoko izaki biluzi hauek 1980ko hamarkadako gandorretako kolore biziak eta Parisko joskintzako izen handien moda arkitektonikoa... [+]
-(1).jpg)
The Guardian egunkariak Épernayn (Frantzia) txanpain-industrian aritzen diren migratzaileen egoera aztertu du. Ikerketak agerian utzi ditu luxuzko xanpaina-marken mahastietan lan egiten dutenen baldintza prekarioak eta legez kanpokoak.
Gero eta nekazaritzako test gune gehiago ditugu inguruan, hau da, nork bere proiektua martxan jarri aurretik nekazaritzan eta abeltzaintzan trebatzeko guneak. Nafarroako Zunbeltz espazioa eta Gipuzkoako eta Ipar Euskal Herriko Trebatu dira horietako zenbait adibide, gurean... [+]
Ugaztun hitza entzutean, askotan burura etortzen zaizkigun lehen ordezkariak tamaina handienekoak izan ohi dira: hartza, otsoa, oreina… Batzuetan etxekotutako katua edo txakurra dira agertzen lehenak, edo urruneko lehoiak eta elefanteak. Ikusgarritasunak lehia irabazi ohi... [+]
Laster urte guztian izango ditugu malko ilar goxoak (Pisum sativum). Oraindik, ordea, negua eta udaberria dira, ia erabat ilar freskoak jateko sasoia; udaberrian jango ditugun azken ilarrak ereiteko garaia orain hasten da. Eta oraintxe jango ditugu urria aldera erein zirenak.
Palestinarren genozidiorako Israelek erabiltzen duen arma nagusietako bat gosea da. Alde batetik, Gazara elikagaiak sartzeko debekuarekin, eta, bestetik, Palestinako elikadura-burujabetza ezabatuta.