Txertaka edo txertatua?
Neguko txertaketa garaia badoa. Adar-mentua egiten da orain. Uda partean begi-mentua egingo dugu, baina orain adar zati bat erabiltzen da mentu gisa. Txertatu edo mentatu gabeko landareari jarriko zaio mentua izango den muskila, ugaldu nahi dugun landarearen adar zatia.
Etorkizuneko landarearen oina izango den mentu oin horri era askotara esaten zaio: txertaka, txertakin, edadega, sestraka, mentatzeke, basaka, basate, basatar, basati, makatza eta abar. Zenbaitek edadega gaztainondoarenari (Castanea sativa) beste inori ez dio esaten. Gereziondoarenari (Prunus avium) momor.
Mentu oinak gerora arbola zenbaterainokoa egingo den hagintzen du. Baita txertoak ere. Txertoa zein altueran egina dagoen, oinaren eta mentatutakoaren artean sortuko den bikote bakar horren tamaina baldintzatuko du horrek. Zenbat eta beherago txertatu, orduan eta handiagoa izango da arbola. Tamainan eragin handia dute, baita ere, oinaren eta mentuaren arteko kidetasunak eta ahaidetasunak. Genetikoki zenbat eta hurbilagokoak izan, izerdi trukeak orduan eta errazagoak izango dira txertoan barrena, eta arbola handiagoa egiteko aukera gehiago.
Txertatzen den mentua gero uzta kendu nahi diogun barietatea izango da. Barietate horiei jagon eta eusteko aukera bakarra da txertoa. Txertaketarik ezean galdu egingo lirateke. Hazitik sortzen dena beti desberdina baita; inoiz ez baititu amaren edota aitaren ezaugarriak %100 berberak izaten. Txertoaren kulturak izakeraren kulturari eusten dio, jaten eta edaten dugunari lotuta. Honelaxe esan zuen Mattin Treku “Mattin” aheztar bertsolari iaioak: “Basate xerto elgarri lotuz / egiten baita arbola, / gure mundu hau hasiz geroztik / publatu izan da hola”.
Basatea eta xertoa edo mentu oina eta mentua lotzeko, ondo itsatsi eta bikoteak etorkizun oparoa izateko, mastika jartzen da; sortutako zauria babestu eta ahalik eta azkarren orbaintzen laguntzen du. Euskaltzaindiaren hiztegiak ederki asko definitzen du mastika: plastikotasun handiko ore itsaskorra, zuloak, zirrituak edo pitzadurak betetzeko erabiltzen dena eta ezarri ondoren gogortzen dena. Aurrez prestatutakoak ere saltzen dira, baina ia txertatzaile guztiek berea egitea nahiago izaten dute. Erretxin kilo bat, gantz edo bilgor kilo erdi, laurden bat argizari edo parafina, eta litro laurden alkohol behar da azkena iritsi zaidan formularako. Gure etxeko sagastian Oiartzungo Artamugarriko Oihanek erabilitakoa berriz: kilo bat erretxin, 800 gramo argizari eta 250 gramo bilgor nahastuta egindakoa zen. Hutsik egin gabe denak itsatsi ziren. Lege zaharreko ukendua egiten duenik ere bada oraindik: behi simaurra eta buztina oinarri, batzuetan lastoa edo belar ondua erantsita.
Txertoa itsatsita basatia denak barietate landua emango du, zuhaitza arbola bihurtuko da. Arantzadun zakarra, leun otzan. Aspaldikoa da gure kuadrillan zakar samar aritzen denari “hi txertatuta al hago?” galdetzea.
Tolosatik abiatu eta Bedaion gora egin, Menditxiki aldera. Batean Bedaio, bestean Zarate, Gipuzkoako eta Nafarroako muga-mugan gara. Hantxe dira helburu ditugun lursailak, Itxitua eta Erlo, garai batean lahar, pagadi gaur egun: Gregorio Ugartemendia Zubillagaren basoa duzu.
Mahaño Lanathoua 2017an hasi zen aitaren lurretan arbolak landatzen, oihan baratzea lantzeko ideiarekin. “Hasieran asmoa ez zen horretatik ekonomia bat sortzea, gure buruaskitasunerako bidean pausoak ematea baizik”, gogoratu du laborariak. Baina, landaketekin... [+]
Zuhaitzen eta arbolen sarobean nabil azken urte hauetan. Larrean, abaroan eta biaoan hor nabil atera ezinik. Zuhaitzei eta arbolei aparteko begirunea diedala jabetua izango zara, tarteka behinik ARGIAren Bizi Baratzea txoko honetan ibiltzen bazara. Eta azkenaldi honetan,... [+]
Duela gutxiko kontua da. Iberiar katamotza (Lynx pardinus), mundu mailako felino espezie mehatxatuenetarikoa, “galtzeko arriskuan” egotetik “kaltebera” kategoriara igaro da IUCNren Espezie Mehatxatuen Zerrenda Gorrian. Espeziea kontserbatzeko egindako... [+]
Nekazaritzaz eta abeltzaintzaz askotan entzuten da lanbide "oso lotua" dela, jai egunik edo oporrik ez dela existitzen. Ipar Euskal Herriko Onetik eta Etxaldia gasnategiek, Berria eta Aldudeko Esne Kooperatibekin elkarlanean, laborariei bakantzak bermatzeko egitasmoa... [+]
Txikitan kaian arrantzatu ohi genituen ‘pantxito’ gehienak ziurrenik bisiguak izango ziren, baina nekez ikusten genituen bisigu handiak. Izatekotan, jatetxe ezagunetan izango zen, arraindegietako bisigu gehienak kanpotik ekarriak ziren bitartean. Egun, kostaldeko... [+]
Galdera hau jaso berria dut Bizi Baratzeako postontzian: "Gaia San Joan bezperako familia afarian atera huen, Unanue sagardotegian, Azpeitian. Seguran Santa Engrazia egunean erein behar ditugun haziak bedeinkatzen dira. Erein beharreko hazi guztiak eramatea komeni al da?,... [+]
2022an Nafarroako Liburutegien Sareak martxan jarritako proiektu berezia da hazien liburutegia. Clara Flamarique Goñi da Nafarroako Gobernuaren liburutegi zerbitzuko proiektuen arduraduna, eta honela gogoratu ditu hastapenak: “Zaragozako liburutegian martxan zuten... [+]
Ur azaletik gertu dabiltza arrainak igerian. Zerbait uretarantz gerturatzen ari da, hegan: arrano bat dator, bere atzaparrak aurrerantz luzatuta eta zaplast! Uretan sartu da, bete betean. Arraina harrapatu ostean burua uretatik atera du arranoak, baina arrainak hondorantz egiten... [+]
Bost hilabete bete dira otsailaren 6an traktoreen mobilizazioak hasi zirenetik. Mirene Begiristainek eta Isabel Alvarezek ekofeminismoaren betaurrekoak jantzita aztertu dituzte mobilizazio hauek eta fokutik kanpo geratu diren laborariak eta aldarrikapenak ekarri dituzte lehen... [+]
Ingurumena, bioaniztasuna, uraren gestioa eta haurren beharrak oinarri hartuta, ikastetxeetako patioak aldatzeko proiektu kolektiboa jarri dute martxan Pirinio Atlantikoetan; Euskal Herriko lau herrik hartuko dute parte. Iruñean ere, itzal eta landare gehiago izango... [+]
A zer lanak ematen dizkigun! Txoratzen gaitu tomateak (Solanum lycopersicum). Artaxoakoa dela, edo Tuterako Itsusia, edo Aretxabaletakoa, edo Erandiokoa, pikoluzea, gerezia dela, madari tomatea dela, Igeldo, mendigorria, transgenikoa dela, Eusko Labela dela, idi-bihotza, korta... [+]
Joxe Blanco Gomez laudioarra Lamuzanaturgunea blog-aren bultzatzaile eta Laudiokolore ekimeneko kidea da. Urteak daramatzate Laudion basa landareen inguruko sentsibilizazioa eta formazioa egiten, eta maiatzean, Arraño mendiko baso orkideen inguruko jardunaldiak egin... [+]
Kakalardo adar-luze honen irudiak ez du zalantza izpirik uzten: ez du parekorik. Gure lurretan, eta Europa osoan ere, genero honetako espezie bakarra da. Bere tamaina handiak (kakalardo bat izateko, noski) eta bere kolorazioak gure begietan betiko txertatzen dira ikusteko... [+]