Nazio Batuek abenduaren 10ean Giza Eskubideen Nazioarteko Eguna aldarrikatu zutenetik 51. urteurrena bete da aurten. Data horrek garrantzia hartu du Euskal Herrian eta Euskal Herriko Giza Eskubideen Behatokitik gogoetarako zenbait elementu eskaini nahi ditugu.
Nazioarteko egun horretan esan beharra dago aipagarriak direla torturaren biktimen eskubideen arloan eman diren aurrerapenak. ETAk indarkeria-jarduera utziko zuela iragarri zuenetik, apurka-apurka desagertu egin da inkomunikatutako atxiloketak, terrorismoaren aurkako legea aplikatuz polizia-operatiboetan, eta, horrekin batera, tortura bera ere. Egiaztatzen da, beraz, tortura neurri eta politika horiekin estuki lotutako praktika bat izan zela.
Biktima horiek aitortzeko lehen urratsak Kriminologiaren Euskal Institutuak (IVACek) eman zituen, Istanbulgo Protokoloaren jardunbidearen bidez bermatutako txosten baten bidez. Txosten horren arabera, Euskal Autonomia Erkidegoan 4.311 pertsona eta Nafarroako Foru Erkidegoan 1.068 pertsona torturatu zituzten 1960 eta 2014 urte artean. Praktika horren dimentsio izugarria bere gordinean erakusten du, zalantzarik gabe, gure populazio osoa kontuan hartuta. Zenbaki horiek CATen (Committee Against Torture) arreta piztu zuten, NBEren Genevako egoitzan 2023ko uztailean Espainiako erresumari egindako azken azterketan. Batzordeak, orduan, kasu horiek ikertzeko eskatu zion Espainiako Gobernuari, baina gaur egun ez da zentzu horretan aurrerapausorik eman. Era berean, Giza Eskubideen Auzitegiaren jurisprudentziak ikerketa-jarduerarik eza sistematikoa ezartzen du terrorismoaren aurkako inkomunikazioa duten tortura-kasuetan. Dagoeneko 11 kasutan Europako Auzitegi Gorenak Espainia zigortu du tortura-salaketak ez ikertzeagatik, eta hori eredu sistematiko bat ezarriz. Ikerketarik ez egitea eta, askotan, estatuari egotz dakizkiokeen giza eskubideen urraketa oso larriak legitimatzea eta goraipatzea.
Tortura posible izateko beharrezko premisa gisa frogatu den inkomunikazio erregimeneko atxiloketak indarrean jarraitzen du, ez baita indargabetu hura arautzen duen Espainiako Prozedura Kriminalaren Legearen 509. artikulua
Deigarria da Espainiako Estatua gai honetan erabat geldirik egotea, oraindik gehiago aintzat hartzen badugu bera izanik perpetratzaile nagusia. EAEko eta Nafarroako erakundeek, berriz, honako lege hauek onartu dituzte azken urteotan: 12/2016 Legea, uztailaren 28koa, Euskal Autonomia Erkidegoan 1978 eta 1999 urteen artean izandako motibazio politikoko indarkeriaren testuinguruan giza eskubideen urraketak jasan dituzten biktimei errekonozimendua eta erreparazioa ematekoa, eta 16/2019 Legea, martxoaren 26koa, eskuin muturreko taldeek edo funtzionario publikoek eragindako motibazio politikoko ekintzen ondoriozko biktimei errekonozimendua eta erreparazioa ematekoa, eta dagoeneko lehen aitorpenak ematen ari dira, 461 guztira gaur egun.
Azken 93 aitorpenak urrian egin zituen EAEko Batzordeak, eta askotariko biktimak aitortuak izan ziren: torturatuak, Guardia Zibilak edo Espainiako Polizia Nazionalak hildakoak, GALek, Batallón Vasco Españolek edo beste talde parapolizial batzuek erailak edo larriki zaurituak. Jose Maria Larretxea Goñiren kasua izan zen horietako bat, esaterako, 1983an bahiketa saiakera bat eta lesio larriak jasan zituena. Bahiketa Jose Barrionuevo Espainiako ministro ohiak agindu zuen, El País egunkariari eskainitako elkarrizketa batean berak aitortua. Edo Gurutze Iantzi, Guardia Zibilaren komisarian hila, atxilotu eta inkomunikatu eta ordu gutxira. Azalpen ofiziala "heriotza naturala" izan zen azken kasu honetan. Beste hainbat kasuetan gertatu den bezala.
Biktimak errekonozimendua lortzen ari dira, baina ezin dugu, ordea, egia jakiteko duten eskubidea errebelatu. Biktima ez ezik, gizarte osoa babesten duen egiarako eskubide hori. Non daude biktimagileak? Non egile materialak? Non azken arduradunak? Biktimek ez dute modurik beren egileak jazartzeko, zigorrik gabe jarraitzen baitute, sarituak edo sustatuak ez direnean.
Baina, gainera, tortura posible izateko beharrezko premisa gisa frogatu den inkomunikazio erregimeneko atxiloketak indarrean jarraitzen du, ez baita indargabetu hura arautzen duen Espainiako Prozedura Kriminalaren Legearen 509. artikulua.
Aurrerapenak hor daude, baina beharrezkoa da estatuaren indarkeriaren biktimen aurkako krimenak justifikatu eta legitimatu zituzten kontakizun faltsuak amaitzea, gaur egun sekretupean dauden eta argia ikusi behar duten txosten eta espedienteetan ezkutatutako bertsio ofizialekin amaitzea. Lan egin dinbehar da aitorpenen amika hori geldi gera ez dadin eta eguneratua eta egokitua izan dadin, eta, Balorazio Batzordeak berak eskatu bezala, aitorpenak eskatzeko epe berri bat ireki behar da, 1999. urtetik aurrera gertatutako indarkeria-kasuak barne.
Giza Eskubideen Behatokia "gizarte-fiskaltza" gisa sortu zen, biktima guztiek egia, erreparazioa eta justizia izateko duten eskubidearen premisatik estatuko biktimei laguntzeko.
Iratxe Urizar eta Agus Hernan
GEBehatokia - Euskal Herriko Giza eskubideen Behatokia
Bidali zure iritzi artikuluak iritzia@argia.eus helbide elektronikora
ARGIAk ez du zertan bat etorri artikuluen edukiarekin. Idatzien gehienezko luzera 4.500 karakterekoa da (espazioak barne). Idazkera aldetik gutxieneko zuzentasun bat beharrezkoa da: batetik, ARGIAk ezin du hartu zuzenketa sakona egiteko lanik; bestetik, egitekotan edukia nahi gabe aldatzeko arriskua dago. ARGIAk azaleko zuzenketak edo moldaketak egingo dizkie artikuluei, behar izanez gero.
Beharbada ez duzu jakingo nor den Donald Berwick, edo zergaitik aipatzen dudan artikuluaren izenburuan. Gauza bera gertatzen zaie, agerikoa da, abian den Osasun Itunean parte hartzen ari diren gehienei. Ez dakite zer den Berwicken Helburu Hirukoitza, are gutxiago eredu hau... [+]
Aurreko egunetan Larraitz Ugarte abokatuak idatzitako La motosierra puede ser tentadora artikuluak zeresan handia eman du sektore zabal batean. Administrazio publikoaren barruan ohikoak diren egoera batzuk mahai gainean jartzen ditu, tartean efizientzia falta, ardura eta kontrol... [+]
Garrantzitsua al da hizkuntza bat zuzen erabiltzea? Zer puntutaraino da hain beharrezkoa gramatika menderatzea edo hiztegi zabal bat edukitzea? Betidanik entzun izan ohi dut hizkuntzaren garrantzia, baina pentsatzen jarri ostean, ondorio batera iritsi naiz. Pentsatzeak askotan... [+]
Aspaldian bisitatzen ez nuen eta hainbertze gustatzen zitzaidan leku batera joan nintzen aurrekoan. Bertan nengoela, gustura sentitu nintzen eta zera pentsatu nuen: hau da nire leku kuttuna. Kuttuna, kuttuna, kuttuna; hitza jira eta biraka etxerako bidean. Kuriositateak jota... [+]
Nerabeek eta gazteek, ibilbide akademikoan zehar, behin baino gehiagotan jasoko dute lagungarria izango zaien ikasketetarako edo-eta lanbiderako orientabidea. Gidaritza eskaini behar zaie, zalantzez beterik egon ohi baitira erabaki garrantzitsuak hartu behar dituzten bakoitzean,... [+]
Gure hizkuntzaren aurkako beste eraso bat jasan behar izan dugu Nafarroako Gobernuko Hezkuntza Departamentuaren eskutik; PAI programan euskararen aurkako aldaketa bat egitera behartu gaituzte. Azken urteotan, legeak hala aginduta, D ereduko ikastetxe berriek PAI programa sartu... [+]
Hezkuntza publikoko irakasleok hamabost urtetan berriztu gabeko lan-hitzarmena eguneratzeko eta hobetzeko beharra eta eskubidea dugu. Horretarako, benetako negoziazio batean murgilduta egon beharko genuke, baina errealitatea negargarria da. Negoziazio batean, alde oro ados... [+]
Badira bi aste beste behin makroproiektuei kaleetan oposizio argi bat erakutsi geniela. Milaka eta milaka pertsona atera ginen kalera dinamika suntsitzaile honek amaitu behar duela aldarrikatzera. Bada, dirudienez horrek ez du lurraren suntsiketaren aldeko politikarietan inolako... [+]
Duela aste batzuk, Diputazio kalean, Gasteizko erdigunean, bi gizonek etxerik gabeko pertsona bat bota zuten lo egiten zuen lokalaren kanpoaldeko eskailera-buru txikitik. Bota ez ezik, berehala metalezko baranda bat ere jarri zuten lonjaren aurrean. Lokala luzaroan hutsik egon... [+]
Hizkuntzakeriatik edo glotofobiatik eta, zer esanik ez, euskararen aurkako gorrototik, askotan ikusi izan dugu gure euskara makila guztien zahagi bihurturik. Azkena, Anton Arriola Kutxabankeko presidentea ibili zaigu makilakari lanetan gure hizkuntzari astindu eta makilakada... [+]
Ez dezazuela lotura hau Ezkiotik bilatu, ez eta Altsasutik ere, are gutxiago Ebro ibaia Castejonetik zeharkatuz. Euskal Yaren eta Nafarroako AHTaren arteko lotura, edo hobeto esanda, loturak, dagoeneko errealitate bat dira. Pluralean dauden lotura horiexek dira kezkatu beharko... [+]
Ez atera zalapartarik, ez konfrontatu, ez biktimizatu... eta obeditu. Subjektu zapaldu gisa, kasu honetan euskaldun gisa, mintzo gara, zenbatetan entzun behar izan ditugu halakoak? Ironiaz, honelaxe esan zuen, duela bi urte, Euskaltzale Independentiston Topaketan, Amets... [+]
Aurten "Israel Premier Tech" txirrindularitza talde israeldarra ez da Lizarraldeko Miguel Indurain Sari Nagusia lasterketara etorriko. Berri ona da hori Palestinaren askapenaren alde gaudenontzat eta munstro sionistarekin harreman oro etetea nahi dugunontzat, izan... [+]
Intsumituek denbora luzez egindako borroka gogorra eta mingarria izan zen, baina irabazi zuten, eta garaipen hura behin betikoa izango zela uste genuen, atzera bueltarik gabea. Baina badirudi, politikari batzuen ahotik aterata, eskalada militaristari gorazarre egin eta berriz... [+]
Punto Bobo liburuaren irakurketan murgilduta, Itxaso Martin Zapirain egilearen Eromena, Azpimemoria eta Isiltasunak Idazten ikerketa lanean sentitu nuen egiazkotasun eta maila etikoarekin egin dut berriz ere topo. Eta hortaz, hara bueltatu. “Oihu izateko jaio zen isiltasun... [+]