Tomate anderea eta presa kontuak
A zer lanak ematen dizkigun! Txoratzen gaitu tomateak (Solanum lycopersicum). Artaxoakoa dela, edo Tuterako Itsusia, edo Aretxabaletakoa, edo Erandiokoa, pikoluzea, gerezia dela, madari tomatea dela, Igeldo, mendigorria, transgenikoa dela, Eusko Labela dela, idi-bihotza, korta dela, haritza… gero eta barietate gehiago dugu gure baratzeetan. Eta datozenak!
Gure ume garaitan ia ez zen tomatea gordinik jaten. Ordura arte tomatea egindakoa, saltsan jatekoa erabiltzen zen. Soro bazterretan landatzen zen egiteko tomatea, jeneralean madari-tomatea, gaur egun arta-babarrun sailen ertzetan kuiak jartzen diren tankeran, arrastan lurrean zabaltzeko. Gero etorri ziren entsaladan jateko klaseak; eta jaten ere ikasi egin behar. Immigrante espainiarrek erditik ebaki, gatz ttantta bat bota eta koskaka jaten zuten. Guk azukrearekin maniatuta ikasi genuen jaten. Gero etorri zen olio-ozpin saltsa.
Eta egun txoratu egiten gara tomatearekin. Tomate anderea gure baratzeetako erregina buruntzatu dugu. Eta dema zabaldu da. Nork dakar lehen tomatea plazara. Nork erakusten du handiena, kilotik gorakoa. Eta barregarriena, nork darabil trikimailu xelebreena. Denetik ikusten da. Zenbaitek oraindik tomate landarea gorrin gaitzetik itzurtzeko kobrezko haria sartzen dio enborraren oinean aldenik alde. Baratze ez gutxitan landareak erabat hostoz soilduta eta aleak zintzilik dituztela ikusten dira; landareek jakiak sortzeko hostoak nahitaezkoak dituztela ez jakin. Aparteko atala merezi dute apirileko lehen epel haizearekin tomateak landatzen dituzten egonarri gutxiko xaxpiki presatu horiek…
Tomatearekin presaka bazabiltza, aintzat hartu datozen aholku hauek: toki bero eta lehorrena hautatu, horma egutera onena. Kontuz azkarregi landatzearekin eta gehiegi ongarritzearekin: mehe eta luze haz daiteke eta loretarako begi gutxiago sortu. Hautatu goiz loratuko den barietatea, gerezi tomatea, adibidez. Negutegian martxoan edo kanpoan izotz beldurrik ez denean landatzeko asmoa baduzu, erein hazia barru epel batean zortzi aste lehenago; ibili sartu-atera egun batzuetan, kanpora ohitzeko. Lurraren mailatik altxatako taulenak dira landatzeko onenak, gehiago berotzen eta lehortzen dira; simaurra edo luarra, zizare-lurra eta silize harea nahastu lurrari. Azpiak egin txirbilarekin, artilearekin, paper edo kartoi birrinduarekin… Honela lurra epelago egongo da. Inausketa zorrotz egin, hostoaren oineko kimuak azaldu ahala, ttiki-ttikiak direla kendu. Ongarriketa findu; landarea gaztea denean luar-tea, arrain urak, gorbelak eta antzekoak erabili ongarriketa arina baina aberatsa emateko. Nitrogenoarekin kontuz, hosto asko eta ale gutxi dakartza; fosforoak, aldiz, lore eta fruitu gehiago.
Eta Euskal Herri atlantikoan bizi behar badute, gogoan izan: tomateek txapela maite dute. Jarri plastiko gardenezko estalki bat, alboetatik irekia baina euri gogorrak eta ihintza guztiak kenduko dizkiona.
Hemen gatoz, atzera ere, hausnarra berritzera. Edo behintzat saiatzera. Edo horrekin amestera. Ez dakit, ordea, berritik zer izango dugun; izan ere, antza, munduak lehengo lepotik burua jarraitzen du. Barkatu okerra: gizakiok jarraitzen dugu lehengo lepotik.
Jakoba Errekondok Ilargia eta landareak 2025eko agenda eskutan, ilargiaren arabera baratzeko lanak nola antolatu azalduko du eta entzuleen galderak zuzenean erantzungo ditu. Antton Olariagak argitalpen horretarako egin dituen hamabi piztiren ilustrazioak erakutsiko ditu eta... [+]
2014an sortu zuten Birika Permakultura proiektua Leioako lursail okupatu batean. Jurgi Uriarte Idiazabalek eta beste bi kidek jarri zuten martxan egitasmoa. “Lursail hartatik bota egin gintuzten gerora, aparkalekua egin behar zutelako, eta, etenaldi baten ondoren, bakarrik... [+]
A ze fauna! atalaren lehen denboraldian, olatuz-olatu hainbat itsas izaki aurkeztu dizkizuet txoko honen traineruko kareletik. Ordea, bigarren denboraldiko nire lehen artikulua lagun bati gorazarre egin eta bere lanaren garrantzia azpimarratzeko erabili nahi dut:... [+]
Plastikoan bilduta saltzen dizkigute zuritutako sagarra, mandarina, ahuakatea eta abar. Eta ez gaitu lotsagorritzen.
Euskal Herriaren zatirik handiena klima zonalde epelean kokatuta egon arren, Arabako eta Nafarroako hegoaldean ez ezik, edonora hedatzen dira udako bero bolada latzak. Eta, dirudienez, klima aldaketarekin okerrera eginen du egoerak –edo egiten ari da, honezkero?–... [+]
Haziak nola egin azaltzen duen jakintza praktikoa eta hazietan datzan ikuspegi politikoa. Biak uztartu dituzte Haziak liburuan Miguel Arribas Kelo-k eta Marc Badal-ek. Hamaika auzi baitaude jokoan hazi bakoitzean: biodibertsitatea vs estandarizazioa, autonomia vs menpekotasun... [+]
Liburuaren lehen aurkezpena irailaren 20an izango da, ostiralarekin, 18:30ean Azpeitiko Elikagunean. Bertan izango dira Miguel Arribas Kelo eta Marc Badal egileak, Markel Lizasoain itzultzailea, Maitane Gartziandia diseinatzailea eta Dani Blanco argazkilaria. Egileen azalpenak... [+]
Nekazaritzarekin harreman estua izan du betidanik Barazki Bizidunak proiektuko Iñaki Garcia Grijalbo Mapik. Bizitzaren paradoxak, gaur egun saltoki handi baten aparkalekua den lursailean zuten baratzea garai batean etxekoek Donostiako Intxaurrondo auzoan... [+]
Amarengandik hurbil bizitzea gustatzen zaie. Ez dira urrutira joango santio-belarraren (Jacobaea vulgaris) haziak, eta haiengandik jaiotako landareak, familia osoa, amaren eta amonaren aldamenean hazi eta biziko dira. Familia tzarra, izan ere landare bakoitzak sasoi batean... [+]
Hegazti buruhandia dugu hau, baina ez egoskorra delako, baizik eta fisikoki buru handia duelako. Horregatik da ezaguna hegazti hau, euskaraz erabiltzen diren izen askok bere begi eta buru handiari egiten diote erreferentzia: buruhandi, txorihandi, begihandi, ahohandi…... [+]
"Kaixo Garbiñe! Asko gustatzen zait egiten duzuna. Ugalkortasunarentzat sendabelar baten bila ari naiz baina zure liburuan ez dut aurkitu. Bizi naizen lekuan inork ez daki horri buruz”. Mezu hori jaso nuen hilabete dela Instagrameko pribatutik eta eragin... [+]
Nafarroako Hazialdekoren, Ipar Euskal Herriko Biharko Lurraren Elkartearen (BLE) eta Gipuzkoako Biolurren arteko elkarlanetik sortu berri da HoBBea, mugaz gaindiko proiektua. “Garien bueltan bagenuen aspalditik harremana gure artean, baina, nolabait, harreman horiek... [+]
"Nai dezu katillu bat borraja loriak?”, idatzi zuen 1906 eta 1908 artean Baserritarra aldizkarian argitaratzen zituen artikuluetako batean Biktoriano Iraola Aristigietak. Borraja (Borago officinalis) sendabelar sonatua izan da: eztula baretzeko, diuretiko,... [+]
Beste hainbat intsekturen kasuen modura, hau ere “tigre” hitzaren itzalpean izendatzen dute herrialde batzuetan. Jakina, halako izena jarriz gero espero zitekeen ehizarako trebetasuna ezin falta! Eta halaxe da, bai.