Tipulazkaiak


2022ko urtarrilaren 05ean - 10:03
Azken eguneraketa: 11:17

Negua gozatuko diguten itxaropenarekin etxean uzta jasotzen dugun guztioi gertatu zaigu. Txokoren batean patata bat (Solanum tuberosum), baratxuri buru bat (Allium sativum), sagar bat (Malus domestica), mizpira bat (Mespilus germanica), hurren bat (Corylus avellana), artabururen bat (Zea mays), tipula bat (Allium cepa), intxaurren bat (Juglans regia), gaztaina aleren bat (Castanea sativa) galdu da eta halako batean topatzen duzu. Fruituak ustelduta, elkortuta, zaharminduta edo hustuta. Baina landareen erreserbak direnak, patata, baratxuria eta tipula kasu, landare berri bat emateko ahalegin guztian, erreserba horiek mugitu eta kimu berri bat edo batzuk luzatzen ari dira.

Izan ere, eguna luzatzen ari da. Hori du ona neguak. Neguan sartu orduko gaua mozten eta eguna luzatzen ari dira. Sasoi berria hemen da. Landare batzuek neguan bertan egingo dute hazi-loratu ziklo osoa, beste batzuek udara edo udazkenera arte luzatuko dute.

Eguna luzatzea sasoi berriari ekiteko seinalea da. Denboraren kontrolerako seinalea da. Jaso dugun landare erreserba horrek beste landare bat eman nahi izatea eta horretarako ernamuina mugitu eta kimu bat ematea denbora kontua da. Lehenxeago edo geroxeago gertatuko da. Ernamuindu, zildu, muskildu, erne, ernatu, morrondu, zila edo ziria edo morroa garatu. 

Tipula adibide hartuta, jaso genuenean loditutako hostoen oinalde mamitsua zen erraboila. Gogorra eta bete-betea, energiaz betea. Orain kanpoko hostoak erabat lehortuta, paper itxurakoak izango dira, eta borobil gogorra zen burua hustu eta uzkurtu da; energia hori landare berri bat sortzera bideratu du, kimu berri bat. Ez dago jateko moduan, kimutxo hori ez bada, eta hobe genuke kimu horri bidea eman: landatu eta tipula berri bat sortu, gero haren burua jateko. Ekin ba.

Tipula hori, guk bildu eta jaso gabe lurrean geratu balitz, tipula asko bihurtuko litzateke. Tipula berri horien kimuak daude buruaren barruan. Horiek banatu eta landatzea da onena, horrela elkarren gainean daudenen artekoen janaria harrapatzeko borrokarik gabe, bakoitza bere tartearekin hobeto eta ederrago haziko dira. Kimuek azpian duten erraboilatxoa lurrean sartu, lur harroan. Hotza ederki eramaten du tipulak eta bi edo hiru hilabeteko tartean jateko modukoak izango dira hustu eta uzkurtutako erraboila haren ordezkoak. Hazgai diren horiei tipulazkai esaten zaie. Bestela, galdetu Altzon, han omen dago tipulen eskola. 


Kanal honetatik interesatuko zaizu: Landareak
2024-12-27 | Leire Ibar
Txanpainaren industriaren arrakastaren oinarrian eskulan esplotatua dago

The Guardian egunkariak Épernayn (Frantzia) txanpain-industrian aritzen diren migratzaileen egoera aztertu du. Ikerketak agerian utzi ditu luxuzko xanpaina-marken mahastietan lan egiten dutenen baldintza prekarioak eta legez kanpokoak.


2024-12-23 | Irati Diez Virto
Ez naiz sagua, ezta satorra ere; lursagua naiz

Ugaztun hitza entzutean, askotan burura etortzen zaizkigun lehen ordezkariak tamaina handienekoak izan ohi dira: hartza, otsoa, oreina… Batzuetan etxekotutako katua edo txakurra dira agertzen lehenak, edo urruneko lehoiak eta elefanteak. Ikusgarritasunak lehia irabazi ohi... [+]


Gabonetan tokikoa eta sasoikoa kontsumitu eta, bide batez, Israelgo produktuak boikoteatu

Palestinarren genozidiorako Israelek erabiltzen duen arma nagusietako bat gosea da. Alde batetik, Gazara elikagaiak sartzeko debekuarekin, eta, bestetik, Palestinako elikadura-burujabetza ezabatuta.


2024-12-23 | Jakoba Errekondo
Ilarraren entzumena

Laster urte guztian izango ditugu malko ilar goxoak (Pisum sativum). Oraindik, ordea, negua eta udaberria dira, ia erabat ilar freskoak jateko sasoia; udaberrian jango ditugun azken ilarrak ereiteko garaia orain hasten da. Eta oraintxe jango ditugu urria aldera erein zirenak.


2024-12-23 | Garazi Zabaleta
Ekin Dulantzi
Nekazaritzako elikagaien test gunea Dulantzin

Gero eta nekazaritzako test gune gehiago ditugu inguruan, hau da, nork bere proiektua martxan jarri aurretik nekazaritzan eta abeltzaintzan trebatzeko guneak. Nafarroako Zunbeltz espazioa eta Gipuzkoako eta Ipar Euskal Herriko Trebatu dira horietako zenbait adibide, gurean... [+]


2024-12-16 | Jon Torner Zabala
Euskal Sagardoa
Ipar eta hego, mendeetako tradizioa txapel beraren pean

Euskal Sagardoa Jatorri Deiturak erronka ezarria dio bere buruari: Euskal Herri osoko sagar eta sagardogileak biltzea. “Sagardoaren kultura lurralde osoan dago, eta lurralde osoan mantendu dira sagardotarako sagarrak”, esan digu Unai Agirrek, sor-markaren... [+]


2024-12-16 | Garazi Zabaleta
Ozaetako (barrundia) sagar zuku ekoizpena
8.000 sagar zuku litro ekoitziak, 900 biztanleko herrian

“Aterako dut sagar zuku bat?”. Galdera horrekin hasi da Barrundiako Ekonomatoko kide Koldo Lopez Borobia, Susana Lopez de Ullibarri eta Santi Txintxurretarekin izandako elkarrizketa. Sagar zukuaren bueltan eta sagarrondoz inguratutako lorategian elkartu gara. Hau ez... [+]


2024-12-16 | Garazi Zabaleta
Xiberoko kolektiboa
Baratze kolektiboa Maulen, harreman sozialak ereiteko

Herritarrak elkarren artean saretzea eta bizitza sozialerako espazioak bultzatzea da Xiberoko Kolektiboa elkartearen lan ildoetako bat. Bide horretan, baratze kolektiboa sortzeko aukera suertatu zitzaien 2020an Maulen, eta zalantzarik gabe, proiektuari ekitea erabaki zuten... [+]


2024-12-16 | Jakoba Errekondo
Txokolate menpekotasuna negozio

Txokolatea kakaotik sortzen da. Kakaoak Theobroma cacao du izena; Theobroma hitzak “jainkoen janaria” esan nahi du. Aspaldikoa da txokolatearen gurtza; jainkoena zena azkar asko egin genuen geure. Euskal Herrian, azukrearekin eta kafearekin batera elikagaien... [+]


Buruan urrea, gehiena akuikulturan ordea

Badira hainbat espezie arrandegietan beti egotera derrigortuak diruditenak. Haien arteko arrain batek dirdira berezia du, urrezko koroarekin begiratzen baikaitu: urraburuak (gazteleraz ere, ezaugarri berari men eginez, dorada-k). Ondoan haien artean anaiak diruditen sorta dago,... [+]


Non dago herria?

Mikro eta makro kontzeptuen arteko muga lausoa da, eta elkarren arteko eragina lausoa izan arren, eragiten du. Baita gugan ere. Arazoa dator lainopeko itsutasunean asmatzen ez dugunean gu geu non gauden, herria non dagoen.


2024-12-09 | Jakoba Errekondo
Errastiko ogia
Ilarretan dilista nafarra

Zeruka, zeru bete on dakar zerukak. Zeruka, magitxa, magintxeta, mihauria, magina, baina, ilar-axala, mantxa, teka edo, ezagunena, leka. Lekak barruan dakarren leka-gauza, leka-bihia, lekalea edo lekazia bezalako jaki ederrik ba al da negua goxatzeko? Pertzak bete lekari,... [+]


2024-12-09 | Garazi Zabaleta
Errastiko ogia
Aurrekoen jakintza eta makrobiotika uztartuta sortutako ogia

Arrasateko Beroña auzoan dago kokatuta Xabi Abasolo Etxabek eta Naiara Uriarte Remediosek bultzatutako Errastiko Ogia proiektua. Bakoitza bere bidetik iritsi ziren okintzaren mundura, baina eredu ekologikoan eta ama orearekin ekoizteko oso ongi uztartu dituzte bi gazteen... [+]


Basoko ehiztaria

Gaua da. Zuhaitzetan geratzen diren hosto gutxien artetik igarotzen da ilargiaren argia. Isiltasuna da nagusi. Txoriak sasi artean daude, babestuta lo, lo-edo. Baina bat batean zerbaitek kolpatu du sasia. Txori gehienak izutu diren arren, izoztuta bezala geratu dira, isilik... [+]


2024-12-02 | Jakoba Errekondo
Gintonikaren ezkontza

Bart arratsean izan da. Etxekoak gintonikari zurrupaka. Ni aspaldi dibortziatu nintzen gintonikarekin. Ginak oso gogoko ditut, hortz-haginak ur, baina tonikak ezin edan ditut, gozoegi eta burbuila zakar gehiegi.


Eguneraketa berriak daude