Sorginak orrazten
Sorginak ere orrazten omen dira... Baina orraziarekin zer egiten dute; ilea leundu edo harrotu? Bietarako alagalakoa da sorgin-orrazia (Dipsacus fullonum). Ilea goitik behera orraztuz leundu, behetik gora, aldiz, harrotu. Sorgin-orraziaren fruitu lehorra da benetako orrazia. Kardu bat da, kardu handienetako eta sendoenetako bat, eta bere fruitua, karda, kardatzeko, leuntzeko nahiz harrotzeko erabili izan da. Hortik fullonum abizena, kardariena esan nahi du. Landare osoa da arantzatsua, baina guztiz da hala zurtoin luzeen muturrean duen lore multzoa. Landareari elorria ere deitu izan zaio, eta kardu hori ugaria den tokiari elordia. Oraindik ere erabiltzen da, batik bat artilea kardatzeko, izan ere sorgin-orraziaren zurdek ile zuntzetan ganbera bat sortzen dute, burusiak edo tapakiak beroari eusteko harrotze aproposa. Egundo ez da asmatu harrotze bikain hori egingo duen makinarik, bestela galdetu artile kontuetan zurietan moko-zurienak diren britainiarrei; halaxe dio Archibald William Smithek A Gardener’s Book of Plant Names (Landarezalearentzako landareen izenen liburua) 1963ko argitalpenean.
Kardaberatx, astakarlo, astalahar, gardantx, gardantxuri, kardu, astrakal eta abar... izen ugari du kardu honek. Kardu izena latinaren zubitik barrena hizkuntza punikotik edota amazigeratik omen dator, haietan "ziztatu" esateko duten errotik. Arantzekin ziztatuz karduak bere burua defendatzen du. Bere buruaren zaintza hutsa utzi eta erasora jotzen ere badaki: hostoak binaka ditu elkarren pare-parean, eta oinean lotuta daude, mimiko edo kaliza baten tankerako batekin zurtoina biltzen dutelarik. Mimiko horretan euriaren edo ihintzaren ura biltzen dute. Hortik Dipsacus izena, grekoko “dipsa” (egarria) hitzetik datorrena. Baina ez du ur egarri soila. Pilatzen duen ur horretan intsektu asko itotzen da. Itxuraz, landareen historiako ibilbidean intsektuak harrapatu eta jateko bidearen hasieretako bat da eta protoharagijalea esaten zaio sorgin-orraziari. Biltzen duen ur hori gero orraztuko duen ilea indartzeko ona dela diote.
Karlomagnok VIII. mendearen amaieran edo IX.aren hasieran bere hagintepeko lurraldeetan 94 landare lantzea behartzen zuen, eta tartean zen sorgin-orrazia. Arropatarako ehunak kardatzeko beharrezkoa, baina sendabelar aski ezaguna baita ere. Garai haietan eta duela ez aspaldi arte hain ugaria zen behordunaren ipurdiaren zaintzarako belar oso ona da. Bere sustraia ardotan egosi, argizari itxura hartu arte xehatu eta enplastu edo txaplatan jarrita uzkiko zartadurak eta fistulak sendatzen ditu; baita zauriak xukatu ere. Era berean pixa erraz eginarazteko modu ederra deskribatzen du Andres de Laguna, Julio III.a aita santuaren mediku espainiarrak 1570ean. Honela dio: sorgin-orraziaren buruko hazi heldu bakoitzean hartxo edo nematodo bat bizi da (Ditylenchus dipsaci). Horiek hartu eta bizi-bizirik zakiletik barrena sartu. François-Joseph Cazin mediku eta fitoterapiaren sustatzaile sutsuak 1850ean idatzi zuen nematodo horri berari buruz, esanez berak haginetako mina kentzeko horietako batzuk hartu eta mina zuen parean murtxikatzen zituela.
Errezilera bizitzera joan eta sagarrondoak landatu zituen Satxa Zeberiok, Bio-K proiektuaren bultzatzaileak, duela zenbait urte. “Iritsi zen sagarrekin zerbait egiteko momentua, eta sagar zukua eta sagardoa ekoizteari ekin genion orduan”, azaldu du. 2015ean sortu... [+]
Agur negu. Negu betea da eta badoa. Mimosak (Acacia dealbata) eta magnoliak (Magnolia soulangeana eta Magnolia stellata) loratu dira, ongi etorri beraz loraldi nagusiei. Baina kontuz hotzarekin. Dagoeneko egun-argia ordubete pasatxo luzatu bada ere, zehar begiratuz bada ere... [+]
Gurean hain ezaguna den hegazti hau ustelzale porrokatua da, eta honek ez dio fama onik ekarri. Batzuek arrano, buitre, futre, hatxarrano edo mirusai deitzen diote; izen ofiziala sai arrea (Gyps fulvus) da.
Artiletan sustraitzeak ematen duen bakeak salbatzen nau maiz, kanpoko zein barruko ekaitzetatik. Artilea baino bakegile eraginkorragorik ez dut aurkitu inguruan. Bere indarra areagotzen da odola, karena eta oritza tartean badaude; artilearekin batera haiek ere ehundu baitute... [+]
Otsailean, neguaren erdigunean gauden honetan, lehentasuna gorputza ondo ureztatua edukitzea da. Intxaurrondoa egiten ari den bezala: sustraiak neguan biltegi gisa erabiltzen ditu, sustrai motz eta lodiak behar ditu, ura eta lurreko mantenugaiak biltzeko.
Txerri-hiltze sasoia da negua. Hotzak beroarena errazago kenduko dio. Guri ere txerriez hitz egiten dugunean beroarena behinik kenduko baligute!
Urteak daramatza Ipar Euskal Herriko Biharko Lurraren Elkarteak (BLE) bioaniztasun landatuaren inguruan lanean. “Hainbat proiekdu ditugu abian, eta horietako bat baratzeko hazien ingurukoa da”, azaldu du Nico Mendiboure Hazi Sareko kideak. Duela lau bat urte hasi... [+]
Gaur egun Lur planetan bizi diren intsekturik handienek 30 cm inguruko tamaina izan dezakete, gizaki baten seiren bat, gutxi gorabehera. Horien artean daude tximeleta eta sits erraldoiak edo kakalardo potoloak. Halako izaki harrigarrien aurrean nola bada erreparatu lau... [+]
Lapurdiko hezegunea funtsezkoa da biodibertsitatearen biziraupenerako. Proposamena eremuan zabaldu dute eta Errobi inguruko sistema hidrauliko osoa barnean izango luke; Baionako, Angeluko, Basusarriko, Milafrangako eta Uztaritzeko Aturri ibaiaren ibaiadarrak, esaterako. Bost... [+]
Arboletako hostoak eroriak dira eta basoko lurra estalia dute. Lurraren eta hosto gorrituen artean, alabaina, sortzen da geruza fin bat, arreta gutxi jasotzen duena, baina espezie askoren biziraupenerako garrantzi handia izan dezakeena. Hezetasuna mantentzen du, zomorroak... [+]
Nekazaritzan trebatzeko eta proiektu propioak abiatu aurretik ekoizpenean eta merkaturatzean norbere burua probatzeko, abian dira gurean nekazaritzako hainbat test gune. Araban, 2023an abiatu zuten Aleko nekazaritzako test gunea, baina, antzeko egitasmo gehienekin alderatuta,... [+]
Sekula bananarik jan ez duten bi lagun ezagutzen ditut; nerau bat. Bananazalea da, ordea, jendea. Afrika eta Asia aldean sortutako landare generoa da banana (Musa x paradisiaca), baina gaur egun Ameriketan ere asko egiten da. Ekoizlerik handiena India da, eta esportatzaile... [+]
Urte berriaren hasieran asmo berritu egiten gara dirudienez, eta egin beharreko zereginen zerrendak egiten ditugu gutako batzuk. Egiteko horien artean irakurtzeko ditudan liburuen zerrenda izaten da bat, gero eta zerrenda gizenagoa. Zuetako ez gutxik zer irakurtzen dudan galdetu... [+]
Lursailaren jabeak hitzarmena sinatu du Lurgaia Fundazioarekin eta Sagarrak talde ekologistak deialdia zabaldu du landaketara batzeko. Zaraobe Institutuko ikasleak asteartean aritu ziren zuhaitzak landatzen.
Itsason (Gipuzkoa) elkarren ondoan dauden bi baserri dira Urteaga eta Urkulegi, duela zenbait urte elkartu eta proiektu bateratua martxan jarri zutenak. “Bi baserriak elkartu eta ekoizpen proiektua abiatu genuen, eta 2011tik dedikazio osoarekin ari naiz honetan”,... [+]