Baratzean lantzeko eta mahaian dastatzeko barazki berriak gustuko badituzu, gora zu! Gaurko hau berri dakizula!
Dagoeneko sabia (Amaranthus retroflexus) ezagutuko duzu. Ameriketatik ekarria edo etorria da, eta gurean oso zabaldua. “Safia” eta “sasi” ere esaten zaio, baita landare askoren izen den “almitz” eta “elmitz” (albitz eta elbitz) ere. Amaranthus generoko beste batzuk ere badira Euskal Herrian, ezagunena Mediterraneo aldetik ekarritako korkotza (Amaranthus blitum).
Sabia Ameriketan barazki ezaguna dute, eta hostoa bezala hazia ere jaten diote. Lur emankorren zalea da, landarearen berdea indartzen duen nitrogeno asko dutenena. Hortik berak ere mineral horretan duen aberastasuna. Gure baratze eta soroetan erabiltzen dugun ongarri ugariarekin ederki moldatzen da. Baratzeetan belar “txartzat” badugu ere, gero eta ezagunagoa da gure sukaldeetan. Bere hostoetatik asko eta maiz janez gero, arazo larriak sor ditzake, giltzurrunetan batik bat. Hosto berri guriak jatea onena.
Hazia oso ona da irinetarako ehota edo bere horretan ere jateko. Boladan dauden superelikagaien artean dute batzuek. Lehen, eta bai orain ere, makina bat baratzezainek belar txarra zelakoan kendu eta lurrustelaren pilara botatzen zuten. Ezagutzen zutenek hazkurri zuten, baina ez berea, txerriena baizik, txerri jana. Oso gustuko dute, baina tamainan eman.
Belar bat txarra da bere onura topatzen ez dugun artean. Maiz, aspaldi daki gure espezieak bere onuren berri, baina denboran urrun edo urruneko kultura batean, eta gaurko eta hemengo guretzako “txarra” da. Agian gure amonaren amonak ezagutzen zuen eta baliatzen zuen, adibidez txerriak hazteko; edo hankapean izan ditugun kulturetan badakite bere berri, baina guk gutxiesten dugu. Kultotzat dugu geure burua, baina ezjakin hutsak gara. Gero etorri zaigu superelikagai gisa, eta burua beharrean soina elikatzen dutenek, txerriek, hobeki esanda, zerriek bezala jango dute.
Sabiaren herengusua da Lagosko ziazerba (Celosia argentea). Mundu osoko lurralde tropikaletan ezaguna da, bai naturan bai baratzeetan.
Baratzeetakoak ondutako barietateak dira, eta zenbait tokitan ikaragarrizko estimuan dute. Nigerian “soko yokoto” esaten diote, hau da, “senarra gizendu eta pozten du”. Hostoak, kimu berriak, haziak, dena jaten zaio. Sendabelarra ere bada eta lore benetan deigarriak ditu. Baratzean berritu eta lore ikusgarriak erakutsi nahi badituzu edota sukaldean zeresana jarri nahi baduzu, heldu uztarri honi: sabia eta Lagosko ziazerba.
The Guardian egunkariak Épernayn (Frantzia) txanpain-industrian aritzen diren migratzaileen egoera aztertu du. Ikerketak agerian utzi ditu luxuzko xanpaina-marken mahastietan lan egiten dutenen baldintza prekarioak eta legez kanpokoak.
Ugaztun hitza entzutean, askotan burura etortzen zaizkigun lehen ordezkariak tamaina handienekoak izan ohi dira: hartza, otsoa, oreina… Batzuetan etxekotutako katua edo txakurra dira agertzen lehenak, edo urruneko lehoiak eta elefanteak. Ikusgarritasunak lehia irabazi ohi... [+]
Palestinarren genozidiorako Israelek erabiltzen duen arma nagusietako bat gosea da. Alde batetik, Gazara elikagaiak sartzeko debekuarekin, eta, bestetik, Palestinako elikadura-burujabetza ezabatuta.
Laster urte guztian izango ditugu malko ilar goxoak (Pisum sativum). Oraindik, ordea, negua eta udaberria dira, ia erabat ilar freskoak jateko sasoia; udaberrian jango ditugun azken ilarrak ereiteko garaia orain hasten da. Eta oraintxe jango ditugu urria aldera erein zirenak.
Gero eta nekazaritzako test gune gehiago ditugu inguruan, hau da, nork bere proiektua martxan jarri aurretik nekazaritzan eta abeltzaintzan trebatzeko guneak. Nafarroako Zunbeltz espazioa eta Gipuzkoako eta Ipar Euskal Herriko Trebatu dira horietako zenbait adibide, gurean... [+]
Euskal Sagardoa Jatorri Deiturak erronka ezarria dio bere buruari: Euskal Herri osoko sagar eta sagardogileak biltzea. “Sagardoaren kultura lurralde osoan dago, eta lurralde osoan mantendu dira sagardotarako sagarrak”, esan digu Unai Agirrek, sor-markaren... [+]
“Aterako dut sagar zuku bat?”. Galdera horrekin hasi da Barrundiako Ekonomatoko kide Koldo Lopez Borobia, Susana Lopez de Ullibarri eta Santi Txintxurretarekin izandako elkarrizketa. Sagar zukuaren bueltan eta sagarrondoz inguratutako lorategian elkartu gara. Hau ez... [+]
Herritarrak elkarren artean saretzea eta bizitza sozialerako espazioak bultzatzea da Xiberoko Kolektiboa elkartearen lan ildoetako bat. Bide horretan, baratze kolektiboa sortzeko aukera suertatu zitzaien 2020an Maulen, eta zalantzarik gabe, proiektuari ekitea erabaki zuten... [+]
Txokolatea kakaotik sortzen da. Kakaoak Theobroma cacao du izena; Theobroma hitzak “jainkoen janaria” esan nahi du. Aspaldikoa da txokolatearen gurtza; jainkoena zena azkar asko egin genuen geure. Euskal Herrian, azukrearekin eta kafearekin batera elikagaien... [+]
Badira hainbat espezie arrandegietan beti egotera derrigortuak diruditenak. Haien arteko arrain batek dirdira berezia du, urrezko koroarekin begiratzen baikaitu: urraburuak (gazteleraz ere, ezaugarri berari men eginez, dorada-k). Ondoan haien artean anaiak diruditen sorta dago,... [+]
Mikro eta makro kontzeptuen arteko muga lausoa da, eta elkarren arteko eragina lausoa izan arren, eragiten du. Baita gugan ere. Arazoa dator lainopeko itsutasunean asmatzen ez dugunean gu geu non gauden, herria non dagoen.
Zeruka, zeru bete on dakar zerukak. Zeruka, magitxa, magintxeta, mihauria, magina, baina, ilar-axala, mantxa, teka edo, ezagunena, leka. Lekak barruan dakarren leka-gauza, leka-bihia, lekalea edo lekazia bezalako jaki ederrik ba al da negua goxatzeko? Pertzak bete lekari,... [+]
Arrasateko Beroña auzoan dago kokatuta Xabi Abasolo Etxabek eta Naiara Uriarte Remediosek bultzatutako Errastiko Ogia proiektua. Bakoitza bere bidetik iritsi ziren okintzaren mundura, baina eredu ekologikoan eta ama orearekin ekoizteko oso ongi uztartu dituzte bi gazteen... [+]
Gaua da. Zuhaitzetan geratzen diren hosto gutxien artetik igarotzen da ilargiaren argia. Isiltasuna da nagusi. Txoriak sasi artean daude, babestuta lo, lo-edo. Baina bat batean zerbaitek kolpatu du sasia. Txori gehienak izutu diren arren, izoztuta bezala geratu dira, isilik... [+]
Bart arratsean izan da. Etxekoak gintonikari zurrupaka. Ni aspaldi dibortziatu nintzen gintonikarekin. Ginak oso gogoko ditut, hortz-haginak ur, baina tonikak ezin edan ditut, gozoegi eta burbuila zakar gehiegi.