Satorra baratzetik kanporatzeko, sator-belarra
Sator eta satagin, suge eta sugegorri, sagu eta sugandila, satitsu eta saguzar, sits eta sorbeltz, soro-muxarra ahaztu gabe, hanka-lauka edo hego-bika ibili, inguruan ditugun animaliak ezin ikusi ditugu. Batzuk arrazoiz. Esaterako, azaloreek (Brassica oleracea var. botrytis) burua egin behar duten unean, sailean hozkaka jo eta errotik mozten dituen satagina. Beste asko, ordea, laguntzaile finak ditugu, batik bat landareen arerioak harrapatzen dituztelako: suge, sugandila, saguzar, sorbeltz eta abar oso luze bat. Badira tartean zer egiten duten ez dakigunik ere, satorra adibidez.
Satorra haragijalea da, animaliatxoak besterik ez ditu jaten. Lehen batean landareak babestu nahi ditugunontzako lagunak dira: ez dituzte jango. Baina bere bizimodua osatzeko lurpeko galeriak egin behar dituztenean, aurrean topatzen duten sustrai samur guztiak jo eta hautsita egingo dute aurrera. Eta bere dietaren osagai nagusia zizarea da; bai, gure lurrak ontzen dituen zizarea. Beraz, satorra “txintxoa” edo “gaiztoa” da?
Sator jendeak sekulako gerrak ezagutu ditu. Lehengo mendearen hasieran, belle époque delakoan ("garai polita" omen euskaraz), modaren bihotzetik (Paristik) zabaldu zen sator larru finarekin egindako berokien bolada; beroki bat egiteko huskeria behar zen, 600-800 sator alegia. Milaka satorketari aritu zen mende erdiz. Etengabeko gerra hotza ere ezagutu dute. Era guztietako tranpa, tramankulu eta trepeta sator-mukuruetan. Satorra atzeratzeko asmoarekin, sator zuloan zer ez da sartu edo isuri izan? Alanbre ziztadun, beira zati, iltze, bizar xafla, burdin zorrotz, arrain ustel, erretako olio, naftalina, brea, galipot, alkaterna, bilgor eta koipe bero, formol, kaltzio karburo, estriknina eta halako pozoi, ke bonba, pixor eta minda, ur ustel... Alemanian babestuta daude satorrak eta, arazo larriren bat sortzen dutenean, harrapatu eta beste nonbaitera eramaten dituzte. Oso gutxitan ematen dute hiltzeko baimena.
Hil nahi ez eta satorra bere lurraldetik uxatzeko soinugailuak edo lurpean bibrazioak sortzen dituzten botila dantzariak jartzen dira burdin hagen edo hurritz makilen (Corylus avellana) muturretan. Lan hori egiten duten landareak ere badira: asma-belarra (Datura estramonium), otsobaba arra (Helleborus foetidus) eta sator-belarra (Euphorbia lathyris). Azken hori boladan dago, gero eta gehiago ikusten da baratze mugetan. Landare pozoitsua da, bere izerdi esnetsuak erre egiten du. Agi danean, satorrak kosk egiten dionean muturra erre egiten zaio eta atzera egiten du. Landare handia da, metro bete gara daiteke, eta, surtraije handia duenez, satorrari buelta handia emanarazten dio erredura saihestu nahi badu.
Dotorea da sator-belarra, zorten luze zuenaren inguruan hosto txorrotx urdinak, gainetik begiratu eta gurutze eran kokatuta ditu. Biurteko jotzen bada ere, askotan urte berean loratzen da. Erleek bezala intsektu askok gustuko dute lore hori. Hortik etorriko diren haziak hirukada daude kapsula batean, eta kapsula espaziala balitz bezala, hori lehertu eta haziak metro batzuetara hedatzeko ez du inoren beharrik.
Baratze, sega-belaze, soropil, belardi dotore, golf zelai eta antzekoetan sator-meta heresia da. Barazkiak harrotu, landareak altxa, sega kamustu, segatutako belarra zikindu, berdindutako lurra desberdindu... Jarri bada sator-belarra inguruetan; satorra kanpora.
Tartiku eta tartakin ere esaten zaio sator-belarrari. Azkuek jasoa du Erronkariko Bidankozen katalin-belar izena eta berari buruz ziotena: "Belar koni urte guzian ezau kentan lorea, exar dein artio".
Nekazariarentzat baratzea eragozpena besterik ez da. Egungo makina bat nekazari “aurreratuk” horrela pentsatzen du. Bere lanean ez dute baratzerik behar, ezta oilategirik, ezta sagarrondorik, ezta erlauntzarik ere.
Sugea entzun eta leku lehor bat etorriko zaio burura askori, narrastiek beroa behar dutela ondo barneratua baitu gizakiak. Suge guztiak ez dira berdinak, ordea; denek ez dituzte baldintza berak gustuko, eta horri esker dago, besteak beste, dagoen dibertsitatea. Bakoitzak bere... [+]
Gasteizko Basaldea etxaldean dago kokatuta Soilik nekazaritza birsortzaileko proiektua, Abetxuko auzoan, eta Jaime Garcia, Joseba Vigalondo eta Javier Chaves dira bultzatzaileak. “Lehen sektorean, eredu agroekologikoan inkorporazio berriak bultzatzea da gure helburua,... [+]
Udaberrian orain dela egun gutxi sartu gara eta intxaurrondoa dut maisu. Lasai sentitzen dut, konfiantzaz, bere prozesuan, ziklo berria hasten. Plan eta ohitura berriak hartu ditut apirilean, sasoitu naiz, bizitzan proiektu berriei heltzeko konfiantzaz, indarrez, sormen eta... [+]
Ohe beroan edo hotzean egiten da hobeto lo? Nik zalantzarik ez daukat: hotzean. Landare jaioberriek bero punttu bat nahiago dute, ordea. Udaberriko ekinozio garai hau aproposa da udako eta udazkeneko mokadu goxoak emango dizkiguten landareen haziak ereiteko.
Duela lau urte abiatu zuten Azpeitian Enkarguk proiektua, Udalaren, Urkome Landa Garapen Elkartearen eta Azpeitiako eta Gipuzkoako merkatari txikien elkarteen artean. “Orain proiektua bigarren fasera eraman dugu, eta Azkoitian sortu dugu antzeko egitasmoa, bere izenarekin:... [+]
Itsasoan badira landareen itxura izan arren animalia harrapari diren izaki eder batzuk: anemonak. Kantauri itsasoan hainbat anemona espezie ditugun arren, bada bat, guztien artean bereziki erraz atzemateko aukera eskaintzen diguna: itsas-tomatea.
Aurten "Israel Premier Tech" txirrindularitza talde israeldarra ez da Lizarraldeko Miguel Indurain Sari Nagusia lasterketara etorriko. Berri ona da hori Palestinaren askapenaren alde gaudenontzat eta munstro sionistarekin harreman oro etetea nahi dugunontzat, izan... [+]
Donostiako Amara auzoko Izko ileapaindegi ekologikoak 40 urte bete berri ditu. Familia-enpresa txikia da, eta hasieratik izan zuten sortzaileek ile-apainketan erabiltzen ziren produktuekiko kezka. “Erabiltzaileen azalarentzat oso bortzitzak dira produktu gehienak, baina... [+]
Ugaztunei eskainitako azken artikuluaren amaierako hitzak hurrengo animalia aurkezteko aitzakia paregabea dira. Bertan esaten genuen muturluzeak erreka “garbi eta txukunak” behar dituela, kutsadurarik gabeak baina elementu natural anitzekin. Animalia txiki horren... [+]
Bada Borda bat ilargian. Bai, bai, Borda izeneko krater bat badu ilargiak; talka krater edo astroblema bat da, ilargiaren ageriko aldean dago eta bere koordenadak 25º12’S 46º31’E dira; inguruan 11 krater satelite ditu. Akizen jaiotako Jean Charles Borda de... [+]
Sare sozialen kontra hitz egitea ondo dago, beno, nire inguruan ondo ikusia bezala dago sare sozialek dakartzaten kalteez eta txarkeriez aritzea; progre gelditzen da bat horrela jardunda, baina gaur alde hitz egin nahi dut. Ez ni optimista digitala nauzuelako, baizik eta sare... [+]
Mila milioika mintzo dira agintariak. CO2 isurketak konpentsatzeko neurri eraginkor gisa aurkeztuta, zuhaitz landaketei buruzko zifra alimaleak entzuten dira azken urteetan. Trantsiziorako bide interesgarria izan zitekeen, orain arteko oihanak zainduta eta bioaniztasuna... [+]
Kutsatzaile kimiko toxikoak hauteman dituzte Iratiko oihaneko liken eta goroldioetan. Ikerketan ondorioztatu dute kutsatzaile horietako batzuk inguruko hiriguneetatik iristen direla, beste batzuk nekazaritzan egiten diren erreketetatik, eta, azkenik, beste batzuk duela zenbait... [+]
Magnoliak eleganteak dira. Dotoreak. Anddereak. Pontxoak. Apainak. Pimentak. Gurbilak. Ponposak, ponpoxearrenak. Ortiroak. Ia-ia fazazkoak, kriket eta kraket. Ez naiz harritzen, beren loraldien azpian lurrarekin urtzerainoko handitasunaren menpeko sentitzen naiz urtero.