San Martzialgo guduaren V. mendeurrena
Irun eta Hondarribiko Alardeekin aski surik ez, nonbait, eta hara non bota nahi diogun gasolina gainera: batetik, "San Martzialgo Guduaren V. mendeurrena" fundazioa sortzearekin; eta, bestetik, Loiolan kuarteleratutako Tercio Viejo de Sicilia izeneko 67. zenbakidun Infanteriako Erregimentuari gonbidapena luzatzearekin, mendeurrenaren ekitaldietan parte har dezan.
Fundazioaren sorkuntzak honako hauek ditu oroitarazten eta agerian ipintzen, alegia, batetik, Gaztelako erreinuari derrigorrean lotzeko helburuz Nafarroako erreinuaren konkista azkentzeko tertzio gaztelarren borrokazko esku hartzea; eta, bestetik, hemen etsaiak frantsesak izan omen zireneko gezurkeria historikoa.Irunen eta Hondarribian ospatzen diren guduak Albako Dukearen parte hartzearekin gertatu ziren, Nafarroako erreinuaren kontra; hortik, noski, Infanteriako Erregimentua gonbidatzearena.
Ospakizunen antolamenduan dabiltzan hala antolatzaileek nola historialariek ere ondotxo dakite Gaztelako Erreinuak Nafarroa konkistatu zueneko 500. urtemuga ospatzeaz ari garela.
Gaurko egunean ezin juzga litezke mila eta bostehungarren urte garaiko gertaerak orduko pentsaerarekin, era akritikoan, denbora luzea igaro ez balitz bezala; aitzitik, gertakizun haien ondorioak aztertuz, baizik.
Iruñeko erreinuaren (gerora Nafarroakoa izango zenaren) historia, garai haietan ohikoa zenez, itunetan eta jaun feudalen arteko ezkontza-harremanetan oinarritzen zen. Nafarroa estuki inguratua aurkitzen zen Aragoi eta Gaztelako erreinuez, biak ala biak ere erreinu koskorraren jabe egin nahian. Nafarroaren konkista-bidea oso luzea izan zen, XII. mendean hasia (1134.ean), zeina akabatu baitzen Gaztelako erreinuari behartuta lotzearekin XVI. mendean (1524an). Oraindik ahantzia ez da Nafarroako Infantzoien lema: "Pro libertate patria, gens libera state". Aberria libre izan dadin, jendarteak ere librea behar du.
Urte haietan, monarkia nafarra frantsesarekin ahaidetua baitzegoen eta erreinua zatikatua izaki, bidezkoa zen Frantziarekiko aliantza, eraso gaztelarrari aurre egiteko armada franko-nafarra osatuz. Egoera honek gezurkeria historikoa mantendu ahal izan du mendez mende: azken gudateak frantsesen kontra izan zirela sinestaraziz, beren erreinua mantentze alde nafarrak zihardutela borrokan alboratuz. Irun eta Hondarribia hiriek oraindik ere frantsesen kontrako borroka hura ospatzen dute, hau Nafar Itsasertza zela ahantziz.
Errege Katolikoek antolatu zuten, noble guztietatik aparte, armada profesional eta egituratua, Koroaren menpeko Erregeen Tertzioek osatua, Espainia bat eta bakarrean biltzeko egitekoan, Nafarroaren kontra, besteak beste; baita, geroago, Europan ere. Millan-en Legioaren pareko aurrekari...
Villalar-en gertatutako inperioko armadaren garaipenaren ondoren, Espainiako garapena Europatik at gauzatzen hasten da. Orduz geroztik, zentzua hartzen du Europa Pirinioetan amaitzen delako esaldiak. Hiri europarrek, beren garapenean, burgesia sorrera ahalbideratu zuten, zeinak bultzatu baitzituen komertzioa eta ikerketa eta arteak. Mundu modernoaren oinarriak paratu zituzten, pentsamolde askatasuna onetsiz eta, azken batean gainera, gizartearen karakterra eta norbanakoena moldeatuz. Hori izan zen Europak hartu zuen bidea. Hiri espainiarrak, bien bitartean, Erdi Aroko inperioaren eta inkisizioaren zaintzapean geratu ziren. Gerora, mendeen joanean, batzuen batzuek harroki aldarrika ahal zezaten zerako zera hura: "Spain is different!".
Europan burgoen (hirien) indartzea, sustatzea, eragitea gertatuko da; Espainian, aldiz, komunitateen berezko ahalmen-indarra desagertu egingo da. Espainian luze iraungo dute kaparetasunak, nagusigoak, pikarokeriak...; eta on ikusia izango da nabarmen kolperik ez jotzearena, errentaz bizitzea... Nobleen munduak irabazi du gizaki arrunten munduaren aurrean, hirugarren bizieraren aurrean, non gauzatzen baitiren ofizioak eta komertzioa. Gainera, Amerikaren aurkikuntzak aberastasun handiak ekarri zituen; eta, bitxia bada ere, Espainian inbertitu beharrean, Europan ekoitzitako produktuak erosteko erabiliak izan ziren. Mendez mende mantendutako egoera honek marka utzi zuen, baita delako zera gorpuztu ere: «iker dezatela eurek». Halaber, nobleen zapalkuntzaz gain, garrantzitsua izan zen Eliza Ama katolikoaren laguntza ere herriko jendearen atzerapen sozial eta kulturalean. Inkisizioa oso elementu inportantea izan zen biztanleria kontrolatzeko eta azpiratzeko garaian.
Hala Euskal Herriarentzat nola gizarte zibilarentzat honek guztiak eragin dituen ondorio historikoak ikusita, ez dirudi barrenak agintzen duenik omenaldirik, ez pozezko agurrik, ez ezeren ospakizunik. Gainera, Irun eta Hondarribian, Festa Nagusietako ospakizunetan, Alardeek bizi duten egongaiztasun soziala jakinki, pentsatu dut, gudu haien oroitzapenezko ekimen honek, sosegatzera ez baina, ernegatzera ez ote garamatzan gehiago.
*Fernando Merino Ekonomia zientzietan doktore da EHUtik
(Iritzi artikulu hau Jesus Mari Mendizabal 'Bizargorrik' itzuli du)
Bidali zure iritzi artikuluak iritzia@argia.eus helbide elektronikora
ARGIAk ez du zertan bat etorri artikuluen edukiarekin. Idatzien gehienezko luzera 4.500 karakterekoa da (espazioak barne). Idazkera aldetik gutxieneko zuzentasun bat beharrezkoa da: batetik, ARGIAk ezin du hartu zuzenketa sakona egiteko lanik; bestetik, egitekotan edukia nahi gabe aldatzeko arriskua dago. ARGIAk azaleko zuzenketak edo moldaketak egingo dizkie artikuluei, behar izanez gero.
Gabonetan liburu berri bat utzi dute mesanotxean. Etxearen filosofia eta poztasunari buruzkoa, Emanuele Cocciak berriki idatzia. Coccia, filosofo italiarra, ezaguna egin da landareekin ditugun loturak ezagutarazten planeta osasungarri bat eraikitzeko bidean, eta esanguratsua da... [+]
2025erako teknologia aurreikuspenen azterketa arina egin dut. Urtero bezala, medioetan 2025ean teknologiak ekarriko duenaz hitz egiterakoan diskurtsoa oso antzekoa da. Teknologiaz idazten dugun askok badugu etorriko denarekiko gehiago jakiteko larritasuna, berria aurreratzeko... [+]
Iratzarri ginelarik, kulturalki eta administratiboki, paisaiak hiru abiadurako deserri bat erakusten zuen.
Kulturari dagokionez, hori baieztatzeko –berriro– aukera eduki nuen joan den azaroaren 14an, Ortzaizeko Menta liburu-denda goxoan. Hara bildu ginen... [+]
Elurrak lurra ezkutatzen du, baita laketu nahian dabiltzanen izakiek utzitako arrastoak ere. Elurraren edertasunaren azpian denbora dago, urteak, belaunaldiak, efemerideak, hitzorduak; baina denborak aurrera egiten duenean esan gabeko hitzak agertzen dira lehenago edo geroago... [+]
Munduarenak ere egin du, sinbolo bat delako aspaldi, zeren eta historian lehenago ere egin dira genozidioak eta egingo dira gehiago (zorte txarra, aizu, han jaiotzea egokitu zaizu), baina Palestinarenak ezaugarri bereziak ditu:
- Aspaldikoa da, XIX. mendearen hondarrean... [+]
Usaian bezala, agertu ziren baratze zokotik, Mercedesa pasaiaren erdian berean aparkaturik, errotak ez zikintzeko belar eta istiletan, eta jin ziren atarirainoko bidexkan gaindi, triki-traka, plater handi bat eskutan. Usaian bezala, ageri zen la bûche prestatu zutela... [+]
Udazkena amaitzen den ber, Euskararen Egunean, euskararen urtaroan edo Durangoko Azokan beleak agertzen dira. Euskararen erabileraren inkesta soziolinguistikoen emaitzez jakitun, "politically correct" ariketak ez du inor harritzen jada. Ttattarrik gabe, cool eta irria... [+]
Berriz hasi dira laborarien manifestaldiak frantses estatu guzian. Sindikatu desberdinek aldarrikapenak hedatzen badituzte ere, entzun den lehena eta komunikabide nagusietan gomit izan dena, FNSEA "nagusia" izan da. Zer du saltzeko? Gezur andana bat ahal bezainbat boz... [+]
Badira, garun distiratsua izanik, "zehaztasun gutxiko" definizioekin, gauza bera, beste era batera esanda, aldatzen eta itxuraldatzen adituak direnak. Berea zen, eta hainbat hamarkadatan errepikatu den proiektu in eternum bat izan da. Hasiera batean hori zen hegemoniko... [+]
Abenduaren 26an, aireko eraso batean, Israelgo armadak bost kazetari palestinar hil zituen. Haiekin 130 kazetari palestinar hil zituzten. Albiste horrek gauza pare bat gogorarazi dizkit, lehenengoa, benetako kazetariek jasaten duten jazarpena munduko edozein lekutan, adibidez,... [+]
Azken hilabete hauetan hainbat institututan lan egitea egokitu zait eta, uneren batean edo bestean, ikasleekin lan merkatuak eskaintzen dituen aukerez hitz egin behar izan dut. Ikasleen tipologia askotarikoa da eta hiri berean asko aldatzen da auzo batetik aldamenekora,... [+]
Historikotzat nekez har daitekeen argazkiaren erdian agertzen den neskatoa idazten ari da, zer eta izenorde zerrenda bat: ni, zu, hura, gu, zuek, haiek. Beherantz begira egonik, neskatoaren begirada nolakoa den antzeman ezinik gelditu naiz ni.
Argazkilariaren lanari soraio,... [+]
Pertsona nagusiekin edo aniztasun fisiko eta neuronalak dituzten pertsonekin lanean zaudenean, dugun gizartean gaitasunaren ideiak espezie bezala asko mugatzen gaituela ohartzen zara. Hau da, dugun sistemak gauzak modu espezifiko batean egiteagatik jartzen zaitu balioan, eta... [+]
Idatzi nahi nuen gabonetako argien alde, eta urteroko ohitura bilakatu aldarrikatzea, kaleak argitzen dituzten aro honetan, espazio publiko apain, alai eta gozagarri bat, klase ikuspegitik. Baina, noski, espazio publiko epelak ere bai, zenbait gazte liburutegietan liburuak... [+]