Sagardoaren kurkubitatik plastikora
Plastikoan bilduta saltzen dizkigute zuritutako sagarra, mandarina, ahuakatea eta abar. Eta ez gaitu lotsagorritzen.
Gure sukaldeari bistadizo bat ematen badiogu plastikoa nagusi dela jabetuko gara. Hondakinen zatirik handiena plastikoen ontzira doa, janarienera edo organikora baino askoz ere gehiago. Era berean ontzi, poto, lanerako ohol eta trangadel dena plastikozkoa. Plastikoa jaten dugu eta plastikoak jaten gaitu. Garbitasunaren izenean eta modernotasunaren bedeinkazioaren bila plastikoa erabat nagusitu zaigu. Nahitaez etorriko da, lehenxeago edo geroxeago, plastikoa tamainaratu beharra, bizi nahi badugu behintzat. Beira, zura, papera eta abarrek hartu beharko dute indarra eta presentzia, gure elikadura katean parte hartzen duten elikagaien inguruko trasteria zabal horretan.
Orain baino aurreragoko plastikorik gabeko mundura eraman dezagun burua. Landare jendetik eratorritako gaiak ziren lehen nagusi gure bizimoduan. Soka eta lokarri, zaku, saski, zesto, otarre, kanpaza, zorro, poltsa, kaiku, abatz, edalontzi, platera, erretilu eta azpil, barrikote, ontzi, tina, kuela, suila, arratzalde arratz eta boja, malats, koilara-furtxeta, irazteko eta abar egiteko landareen hosto, azal, adar, egur eta zur erabiltzen ziren; baita animaliengandik sortutakoak ere, baina batez ere landarekiak ziren.
Kuiei begira nagoela etorri zait erretolika hau. Milaka urtean kuiak izan dira gure ontzi nagusiak. Zura eta buztina eta larrua lantzen ikasi aurretik, kuia landareak ematen zizkigun ontziak, ia landu beharrik gabe erabiltzeko prest. Fruitu aleak lehortu, hustu eta kitto. Kuiak Ameriketatik ekarri genituen; beraz, berdantzarteko amodioa da haien eta gure artekoa.
Bazen baina Amerika han zenik ere usaintzen ez zuten euskaldunen garaiko kuia bat. Agi danean Afrika aldetik ekarritakoa, gu bezala. Agi danean baratzeak landu aurretik ere gurekin genuen. Batean eta bestean beretzako izena “edankuia” topatu dut; “kurkubita” ere jasoa dago, bere aldaera mordoxkarekin; gure etxean “kurkubia” esaten diogu. Izen zientifikoa Lagenaria siceraria du; lehen Cucurbita lagenaria bezala sailkatua zegoen, baina Cucurbita generoa Ameriketatik ekarritako kuiena da. “Lagenaria” izena grekoko lagenos matrazetik dator eta “siceraria” skr erro semitikotik. Erro hori edari alkoholdunak izendatzeko erabiltzen zen, eta sagardoa esateko Europako hitz gehienen iturria da: cider, cidre, sidra, cidra, sidro, cidro, sidru, sidrs, sidras, sèidear, seidr, sistr, cydr, ????, siideri eta abar. Mediterraneo aldean “ardoaren kuia” esaten diote, batik bat mahatsaren ardoa edaten zutelako, baina guk “sagardo-kuia” esan beharko diogu, bere izen zientifikoak dioen eran, eta euskaldunok aspaldi haietan emango genion erabilera nagusia izango zelakoan… Garai haietan sagardorik ez zen izango noski, eta “pitar-kuia” esatea hobetsiko du zenbaitek…
Kurkubita aproposa da elikagaiak jaso eta maneiatzeko, batez ere likidoak; hortik “edankuia”. Donejakue bideko erromesek kantinplora gisa bakulu makilaren muturrean lotuta zintzilik eramaten zuten, egarriak jota ere…
Laster jasoko da kurkubita uzta; ondo lehortuta, barruko mamia erabat hauts egingo da eta haziak besterik ez ditu izango. Haiek ateratzeko eta gero kortxoa sartzeko adinako zulotxoa egin eta horra botila dotorea. Ez plastiko, ezta beira, ez metal… Kurkubita!
Erein urtero bere haziak eta berritu etxeko ontzidia sukaldea edertuz. Eta Oñatiko Gesaltza baserriko Graziano Anduaga zenak bere Aitonaren uzta bilduman utzi zuenari heldu: “Edaten zuela bazkarian kurkubita bat ardo”.
Udaberri aurreratua ate joka dabilkigu batean eta bestean, tximeletak eta loreak indarrean dabiltza. Ez dakit onerako edo txarrerako, gure etxean otsailean tximeleta artaldean ikustea baino otsoa ikustea hobea zela esaten baitzen.
Nori ez zaio gustatzen ahuakatea? Ia denok atsegin dugu fruitu berri hori, di-da amaren batean etxekotu zitzaigun. Zenbat urte da ba dendaero ikusten hasi garela? Gure mahaietara iritsi aurretik, historia luzea du.
Gipuzkoako hamaika txokotatik gerturatutako hamarka lagun elkartu ziren otsailaren 23an Amillubiko lehen auzo(p)lanera. Biolur elkarteak bultzatutako proiektu kolektiboa da Amillubi, agroekologian sakontzeko eta Gipuzkoako etorkizuneko elikadura erronkei heltzeko asmoz Zestoako... [+]
Leihatila honetan behin baino gehiagotan azaldu ditugu Ama Naturaren engainuak bere izakiak babestearren. Batzuetan, erle edo liztor itxura zuten euliak ekarri ditugu, beste batzuetan inongo arriskurik ez duten arrisku-kolorazioko intsektuak ere bai (kolorazio aposematikoa... [+]
Administrazio Epaitegiak arrazoia eman dio EH Bilduk Lizarrako plantilla organikoaren hizkutnz profilen aurka jarritako helegiteari.
Emakume bakoitzaren errelatotik abiatuta, lurrari eta elikadurari buruzko jakituria kolektibizatu eta sukaldeko iruditegia irauli nahi ditu Ziminttere proiektuak, mahai baten bueltan, sukaldean bertan eta elikagaiak eskutan darabiltzaten bitartean.
Ibon galdezka etorri zait Bizibaratzea.eus webguneko kontsultategira. Uda aurre horretan artoa (Zea mays) eta baba gorria (Phaseolus vulgaris) erein nahi ditu. “Arto” hitza grekotik dator eta oinarrizko jakia esan nahi du, artoa = ogia; arto edo panizo edo mileka... [+]
Nekazal eremu lehor baten erdian ageri da putzua. Txikia da tamainaz, eta ez oso sakona. Egunak dira euririk egiten ez duela, baina oasi txiki honek oraindik ere aurretik bildutako urari eusten dio. Gauak eremua irentsi du eta isiltasunaren erdian kantu bakarti bat entzun da... [+]
Zuhaitza esnatzear dago, kimuak ageri dira adarretan. Gutxi falta da loraldirako, laster aro berria hasiko du, indarberrituta.
Trebea, burutsua eta iheskorra; olagarro arruntak, izenak hala adierazten ez badu ere, aparteko trebetasunak ditu. Itsas molusku zefalopodo haragijale honek txundituta gauzka, bere ezaugarri eta ahalmen bitxiekin. Ornogabe guztien artean adimentsuena da, besteak beste.
Mauleko Euskalduna ostatuak urteak daramatza Zuberoako etxe ekoizle txikien produktuekin lanean, eta hiriburuko ostatu parean eraikin bat erosi zutenean proposamena egin zien laborari horiei berei: zergatik ez ireki hurbileko ekoizleen saltokia bertan? “Motibatuta zegoen... [+]
Hotza gogor ari du. Ez denean, baina aurtengo neguan lurralde batzuk ederki jotzen ari du. Eta intsektuek nola irauten dute, udaberriarekin indarrean berragertzeko? Kaleko galdera izan dut bart. Hortik intsektuen adimendu eta buruargitasunera koxka ttikia dago. Berritu ditugu... [+]
Irakurlea dagoeneko jakitun dateke Euskal Herrian askatasunaren alde egon den eta dagoen gatazka politikoaren ondorioz urte luzetan kartzelan, erbestean edota deportazioan bizi behar izan duten euskaldunak, etxerako bidean, beren bizitza berregiten hasteko izaten dituzten... [+]
Mingrana urrutitik ekarritako fruitua da. Punisagarra da mingrana edo alesagarra edo alegorria edo milagrana edo xokorra edo granada: Punica granatum. Punica izena latinetik dator, eta “punicum malum” izenaren laburdura da, eta punicum horrek Poenus edo Phoinikes du... [+]
Pandemiaren ondorengo testuinguruan, elikadura –ustez oinarrizko eskubide den hori– lantzeko mugitzen hasi zen talde bat Gasteizen. “Militantzia esparruan beste gaiak jorratzen ari ziren ordurako, etxebizitzarena kasu, baina elikadura ardatz hartuta ez zegoen... [+]