Azken hilabeteetan ezkutuko lasterketa bat egiten ari dira energia berriztagarrien proiektuak eskala handian garatzeko, baita Nafarroan ere. Duela gutxi poligono eolikoak iparraldeko eremu menditsuetara (Lesaka, Ultzama eta Arga haranak Iruñetik iparraldera, eta Urbasa eta Andia mendien hegoaldeko hegala Lizarraldean eta Etxauri haranean) hedatzeari buruz ohartarazten genuen, eta orain, tamalez, eguzki poligono erraldoiez hitz egin behar dugu.

Une honetan burbuila bat hazten ari da energia berriztagarriko proiektuen eta sare elektrikoaren arteko konexio-puntuen inguruan. Estatu mailan, konexio horietarako eskaerak 430 GWtik gorakoak dira, hau da, sistema elektrikoan instalatutako potentzia baino 4 aldiz handiagoa, 105 GW baitziren 2019ko urtarrilean. Era berean, kontuan hartu behar da Estatuan elektrizitate-kontsumo handiena zegoen unean, 2007an, 45,5 GW-ko bat-bateko potentzia kontsumitu zela, baina hori ez da berriro gertatu, 2008ko krisia hasi ondoren.

Nafarroa ez da linea elektrikoei lotzeko lehiaketa honetatik kanpo. Azken urtean, Nafarroako Aldizkari Ofizialak “Nodoaren interlokutore bakarra” izateko eskaera ugari erregistratu ditu. Figura honekin, administrazioak ordezkari bakartzat hartzen du enpresa bat, sarearen lotune bakoitzeko sarbideetan lehentasunak ezartzeko. Nafarroako Gobernuak azken urtean egindako mota horretako izendapen guztiak ikusterakoan, antzeman dezakegu zenbateraino irits zitekeen Nafarroan sortu ahal izan diren proiektu fotovoltaiko eta eolikoen kopuru neurriz kanpokoa.

Duela gutxi irakurri dugu Juan Manuel Sarasibar Seguraren iritzi-artikulua. Haren arabera, Nafarroan eguzki-planta fotovoltaikoak tramitatzen ari dira, "3.000 megawatt baino gehiago" ekoizteko gai den potentzia dutenak. "Lotzeko" eskaera horietan guztietan adierazitakoa ikusita, eta guztiak eremu berean kokatzeagatik eta nodo bera erabiltzen saiatzeagatik gauzatu ezin daitezkeenez, uste dugu baieztapen hori pixka bat gehiegizkoa dela, baldin eta gure datu berberak erabiltzen baditu. Hala ere, argi dago eskaeren kopurua oso handia dela, eta, beraz, lurraldean okupatuko luketen azalera are handiagoa dela. Eguzki-poligonoen sustatzaileek jakinarazten dute eguzki-energiaren megawatt bat lortzeak 2 hektareako (ha) lursaila eskatzen duela plakak jartzeko.

Enpresek aukeratutako modelo hori da gaur egun beren proiektuak garatzeko arazo handiena. Eguzki poligono erraldoiak dira, elkar ondoko lur-eremu handiak okupatzen dituztenak, gehienak orain lehorreko nekazaritzarako erabiltzen direnak.

Nafarroan badira mota horretako poligonoak, Erriberan batez ere, baina askoz txikiagoak (50-80 ha handienak) eta bazterreko eremuetan daude. Hala ere, pixkanaka-pixkanaka, proiektuen tamaina handitzen ari da, eta nekazaritza-produktibitate handiagoko eremuetara aldatzen. Urte hasieran, jada onartuta zeuden proiektu batzuk ezagutu genituen: Cascanten, 100 ha-tik gorakoa, eta, beste bat Corellan, 135 ha-koa.

Hala ere, okerrena iristear dago, eta orain tramitatzen hasi dira. Egun hauetan, Solaria enpresaren proiektuaz hitz egiten ari dira, Erreniegako hegoaldeko magalean, Uterga, Muruzabal eta Adiós udalerrietan: 550 hektareako proiektu batekin eta 280 hektareako beste batekin. Oro har, eta konparazio gisa, esan dezakegu lehen proiektuak 750 futbol-zelairen azalera bera izango lukeela, eta bigarrenak eguzki-plakaz betetako 380 futbol-zelairen azalera.

Baina ez da hilabete hauetan eta Iruñetik gertu ezagutu dugun proiektu erraldoi bakarra. Syder eta Solarig enpresak ere beste bi proiektu bultzatzen ari dira, ezagutu dituzten pertsonek helarazi dizkiguten planoei erreparatuz gero. Biak Erreniega mendiaren iparraldeko magalean kokatuko ziren. Horietako bat Zizur eta Galar udalerrietan, Zarikiegi, Galar eta Espartza Galar herrietatik gertu, eta 450 ha inguru izango lituzke, neurtu ahal izan dugunez. Bestea Beriain eta Galarko Zendean egongo litzateke, Subitza, Arlegi, Getze Galar eta Beriain herrien artean, eta 475 ha ingururekin. Eta amaitzeko, ziurrenik ezagutzen ez ditugun beste asko egongo diren arren, berriki jakin dugu Erriberrin beste bat dagoela, Santa Brigidaren komunalean, 150 ha-ra irits daitekeena.

Beraz, beste behin ere, energia berriztagarrien proiektu handiak ditugu, dagoeneko salatu ditugun poligono eolikoen antzekoak, tamainari eta inpaktuari dagokienez.

Izan ere, eolikoen antzera, kasu honetan eguzkitik datorren energia berriztagarria hartzen duten instalazioak dira. Beraz, urtarokotasuna eta karga-faktorea ere jasaten dute, har dezaketen energia aldatu egiten baita urteko unearekin eta klimatologiarekin. Horregatik, eta elektrizitatea sortzeko ahalmena maximizatzeko, plaka fotovoltaiko gehiago jarri behar dituzte, eta, horretarako, horiek erabiltzen duten azalera handitu behar dute. Gainera, askotariko metal eta mineral kantitate handiak behar dira, eta horietako batzuk urriak. Horiek guztiak meategietatik ateratzen dira urrutiko herrialdeetan, eta ingurumen-inpaktu handiak dituzte.

Horrela, sustatzaileek nekazaritzako azalera handiak erabiltzeko joera dute eguzki-plakak jartzeko. Horrek esan nahi du nekazaritzarako erabilgarria den lursail asko desagertzen dela, bai eta animalia- eta landare-espezieak bizi diren ingurunea aldatu ere, espezie horien lur-eremuak desagertuz joan ahala. Beraz, galera bikoitza gertatzen da, biodibertsitatearena eta nekazaritza-lur erabilgarriena, batez ere Iruñerrikoak, zereal-ekoizpen handikoak.

Eguzki-proiektu horiekin, beraz, gure mendietan poligono eoliko handiak jartzea proposatzen digun bidegurutze berean gaude. Alde batetik, erregai fosilen kontsumoa nabarmen murriztu behar da, Nafarroako egungo energia-kontsumoaren %80 inguru baitira. Eta, hala ere, horretarako proposatzen diren proiektuak ez doaz arazoaren errora. Proiektu handi horiek ingurumen-inpaktu handiak dituzte, eta elektrizitatea sortzen dute, izan ere, egun Nafarroan kontsumitzen den energiaren %20 baino ez da elektrizitatea, eta energiaren zati handi bat modu berriztagarrian ekoizten da jada.

Poligono eolikoen kasuan esan genuen bezala, trantsizio energetikoaren oinarri nagusia herrialde garatuetan egiten dugun energia-kontsumoa nabarmen murriztea dela uste dugu. Kontsumoa apaltzeari esker soilik iraun ahal izango du gizateriak planeten mugen barruan. Eta behar den oinarrizko energia-kontsumoak, jakina, energia berriztagarriak eta jasangarriak izan beharko du, eta, horretarako, ezinbestekoa izango da proiektu txikietara jotzea, tokiko baliabideen erabilera jasangarrian oinarrituta eta ingurune hurbilean kontsumitzeko.