Voxek hitzaldia debekatzeko eginiko eskaria ez du aintzat hartu Espainiako Auzitegi Nazionaleko fiskaltzak, baina Poliziari eskatu dio ekitaldia zelatatzeko. Espainiako Gobernuaren EAEko ordezkari Jesus Lozak Sareri eskatua zion ordurako hitzaldia bertan behera uzteko, legezkoa izan arren “biktimen aurkako erasoa eta umiliazioa” eragingo zuela iritzita. Covite EHUri zuzendu zitzaion hitzaldia debeka zezan. EAJk, Josu Erkorekaren ahotik, ekitaldia legezkoa dela onartu zuen, baina “terrorismoaren biktimentzat umiliagarria” izan ote zitekeen jarri zuen zalantzan.

Sarek deialdia mantendu eta urgentziazko prentsaurrkeoa egin du aurretik, solasaldia hartzetzekoa zen eraikinaren ate aurrean. “Elkar ulertzearen eta enpatiaren” garrantzia defendatu du ekimen herritarrak, boikot saiakerak “elkarbizitzaren aurka” egiten duela nabarmenduz. Lopez de Abetxukok zigorra beteta duela eta bere eskubide guztien jabe dela ere azpimarratu du Iñaxio Oiartzabal bozeramaileak. EHUk oharra plazaratu du, aretoaren eskaera zuzena izan dela eta baimena emateak edukiaren ados dagoenik ez duela esan nahi adieraziz. Hala eta guztiz ere, eskaera egin dio Sareri, “kontuan har dezan ETAren biktimen sentimendua, sentsibilitatez joka dezan, eta biktimak mindu ditzaketen keinuak edo adierazpenak saihestu ditzan”.

Kanpoan, espektakulu mediatikoa

Eguerdian, Carlos Urquijok zuzentzen duen Esteban Garibay elkarteak kontzentrazioa egin du hitzaldia deituta zegoen eraikinaren parean, Ez ahanzturarik ez barkamenik zioen pankartaren inguruan. PPko kideak nabarmendu dira gehien. Bertan izan dira Alfonso Alonso, Iñaki Oyarzabal edo Ramon Rabanera, besteak beste. Espainiako Estatu osoko hamarna kazetari eta hedabide ere bertan ziren, batzuk zuzeneko emisioa egiten tarteka. Uniformez jantzitako dozena bat ertzain egon dira eraikinaren sarreran. Baita Ertzaintzako arduradun nagusietako batzuk ere kalez jantzita, kanpoan zein hitzaldiaren aretoan gertatzen ari zena zelatatzen.

Barnean, preso gaixoak askatzeko eskaera pedagogikoa

Hitzaldia ordu erdiko atzerapenarekin hasi da. Komunikabideei sarrera eragotzi die EHUk, edukiera arazoak argudiatuta. Hala eta guztiz ere, kazetarietako batzuk aretoan sartu dira. Sareko kideak aretoaren sarrera zaintzen saiatu dira boikotatzaileekin, poliziekin eta komunikabideekin arduratuta. Aretoa txiki utzi dute herritarrek. 70 eserlekuak beteta zeuden, eta beste 50 lagunek behintzat jarraitu dute hitzaldia lurrean eserita edo zutik. Gazte asko izan da entzuleen artean, baina adin guztietako herritarrak hurbildu dira.

Hitzaldi argigarri eta pedagogikoa eman dute Lopez de Abetxukok eta Matanzasek. Lopez de Abetxukok hartu du hitza lehenik. Ekarpen bat egin nahi duela esanez hasi du mintzaldia, “kontatuz gaixo egonda kartzelan egotea zer den”. Ia 30 urte egin ditu kartzelan, urte luzez bihotzetik larriki gaixo zela. Espetxealdian egin zioten bihotz taupagailua jartzeko ebakuntza. Euskal preso politikoek izan ohi dituzten bizi-baldintzak azaldu ditu lehenik, bakartzean azpimarra jarrita. Presoek bi edo lau patio ordu izaten dituzte, eta gainontzeko denbora ziegan ematen dute, bakarrik. Isolamenduak denboraren poderioz “arrastoa” uzten duela adierazi du Lopez de Abetxukok, eta bizi-baldintza horietan “katarro bat” artatzea ere “gurutze bidea” bihurtzen dela azaldu, burokraziaren eta eragozpenen ondorioz.

Medikuarekin hitzordu bat eskatu eta gauzatu arteko tartea hilabete batez luza daiteke espetxean, Lopez de Abetxukoren esanetan. Hori dela eta, “askok mediku arreta eskatzeari uzten diote”. Horrek errazten du gaixotasunak larriagotzea. Gaitz larri bat diagnostikatzean, aldiz, presoari bi sentimendu nagusi sortzen zaizkiola azaldu du: “Larrimina eta beldurra”. Larrimina, adiskide eta senideek sufritu egingo dutelako ezer egiteko aukerarik gabe. Beldurra, heriotzaren mamua beti dagoelako presente. Bere kasua jarri du adibidetzat. Gaitz kardiopatiakoa du Lopez de Abetxukok. Isolamenduan egonik, takikardia eraso bat izan eta alarma joz gero, artatua izaterako 45 minutu igaroko ziratekeen. “Ordurako hilik nengokeen”.

“Garai politiko berriei” aipamena egin die Lopez de Abetxukok. Dispertsioa eta preso gaixoak eta 70 urtetik gorakoak espetxean jarraitzea ez dela “onargarria” salatu du. Legea betetzea eskatzen ari dela gogoratu du, ez inongo pribilegiorik. Preso gaixo larriak “heriotzara kondenatzen” ari direla esanez amaitu du mintzaldia.

Osasuna, ezinbesteko frontea

Txema Matanzas abokatuak preso gaixoen argazkia irudikatu die entzuleei. 1989an hasi zen abokatu lanetan Matanzas, “presoen osasuna ez zen gure lehentasuna orduan”. Besteren artean, presoak oro har gazteagoak baitziren. Kolektiboaren bataz besteko adinak nabarmen egin du gora ordutik. Horrek eta espetxeko bizi-baldintza okerrek gaixotasun gehiago eta berriak hedatzea ekarri du: psikologikoak, kognitiboak zein fisikoak. Ondorioz, “osasuna ezinbesteko borroka frontea bilakatu da”.

Egun larriki gaixo dauden presoen zerrenda ofizialak 21 pertsona jasotzen ditu. Jose angel Otxoa de Eribe arabarra zen horietako bat. Urrian hil zen, gaixo larria izan arren lau hilabete lehenago soilik onartu zioten kaleratzea. Baina, ohartarazi du Matanzasek, “zerrenda dinamikoa da”. Urte hasieran berrituko da zerrenda, eta izen kopurua handitu egingo dela aurreratu du.

Egoera gordina irudikatu du Matanzasek. “Ezin ditugu preso gaixoak atera. Ez dago baldintza juridikorik ez politikorik”. Baldintza horiek sortu bitartean, borroka hiru gauza lortze bidean zentratu du abokatuak: baldintzapeko askatasunak ematea; dispertsioarekin amaitu eta presoak Euskal Herrira bueltatzea; eta gaixoak mediku arreta egokiena ahalbidetzen duten espetxeetara lekualdatzea.

Txalo artean eta presoen alde borroka egiteko deia luzatuz amaitu da hitzaldia. Eraikinaren kanpoaldean poliziak eta hamarna kamera eta kazetarik Abetxukoren zain jarraitzen zuten, zelatatze mehatxugarrian. Aretoaren kanpoaldean ere baziren gutxi batzuk. Hamar bat minutuz itxaroten egon ostean, beste ate batetik eta inor ohartu gabe irten dira hizlariak, Sareko kideak eta baita haiek babesteko hurbildutakoak ere. Marka da gero, Matanzasek ARGIAri adierazi dion bezala, hitzaldi honek ez bailuke inongo iskanbilarik sortuko ez hogei urte ez hamar urte lehenago.